Hiperkaliemia – kiedy poziom potasu we krwi stanowi zagrożenie?

O hiperkaliemii mowa jest, gdy stężenie potasu w surowicy przekracza poziom 5,5 mmol/l. Niestety diagnostyka choroby nie jest łatwa, ponieważ często nie daje ona wyraźnych symptomów. Nierzadko dochodzi po prostu do zgonu pacjenta. Właśnie dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań profilaktycznych, zwłaszcza u osób, ze zwiększonym ryzykiem hiperkaliemii. Co przyczynia się do rozwoju choroby? Jakie są tutaj kroki diagnostyczne? 

Czym jest hiperkaliemia? 

Hiperkaliemia jest zaburzeniem gospodarki elektrolitowej organizmu, charakteryzującym się ponadnormatywnym stężeniem potasu. O tym, jak poważne jest to zaburzenie, świadczą statystyki śmiertelności. Na skutek ciężkiej hiperkaliemii umiera 35–67 proc. hospitalizowanych pacjentów. Stan ten diagnozowany jest przez lekarza przy stężeniu jonów w osoczu wynoszącym ponad 5,5 mmol/l. Im wyższe ono jest, tym bardziej zaawansowana postać choroby: 

• 5,5–6 mmol/l – łagodna hiperkaliemia, 
• 6,1–7 mmol/l – umiarkowana hiperkaliemia, 
• powyżej 7,0 mmol/l – ciężka hiperkaliemia.

Hiperkaliemia rzekoma 

Szczególnym przypadkiem hiperkaliemii jest hiperkaliemia rzekoma, czyli sytuacja, gdy wyniki analizy krwi sugerują chorobę, która tak naprawdę ona nie występuje. Jest to najczęściej efekt błędów podczas pobierania surowicy, hemolizy w trakcie nakłucia albo uwolnienia potasu, kiedy pacjent zaciska pięść. Szacuje się, że nawet w 20 proc. próbek badanej surowicy poziom potasu jest zawyżony właśnie na skutek błędów popełnionych w punkcie diagnostycznym.

Jakie są przyczyny hiperkaliemii? 

Za utrzymanie równowagi potasowej w organizmie odpowiadają przede wszystkim nerki. To przez nie wydalana jest większość jonów tego pierwiastka (część jest też wchłaniania zwrotnie). Ze 100 mmol dziennego spożycia, 90 proc. wydalane jest właśnie wraz z moczem, a tylko 5–10% w stolcu i 5% w pocie. Nie zawsze jednak proces ten przebiega bez zakłóceń. Do jego zaburzenia i rozwoju hiperkaliemii może dojść na skutek: 

• terapii inhibitorami konwertazy angiotensyny (u chorych cierpiących na niewydolność mięśnia sercowego), 
• stosowania środków farmakologicznych hamujących wydalanie potasu (np. amiloridu, triamterenu, takrolimusu), 
• stosowania heparyny, 
• niedoczynności kory nadnerczy, 
• cukrzycy, 
• Pseudohipoaldosteronizmu, 
• tubulopatii, 
• nadmiernego spożycia produktów bogatych w potas i stosowania nieprzemyślanej suplementacji, 
• krwotoków do przewodu pokarmowego, 
• nadmiernej podaży potasu pozajelitowo (np. w płynach do dializ), 
• niewydolności nerek, 
• czynnościowego zaburzenia wydalania potasu, 
• rozpadu komórek, m.in. w przebiegu posocznicy czy niedokrwistości hemolitycznej, 
• kwasicy metabolicznej, 
• hipoinsulinizmu, 
• choroby Addisona, 
• rabdomiolizy, 
• rozległych poparzeń, 
• sepsy, 
• masywnego przetaczania krwi.

Jakie są objawy hiperkaliemii? 

Hiperkaliemia w łagodnym lub umiarkowanym przebiegu może nie dawać żadnych wyraźnych symptomów, dlatego tak trudne jest jej rozpoznanie we wczesnym stadium. O nasilającej się hiperkalemii mogą świadczyć: 

• zaburzenia neurologiczne, takie jak apatia, parestezje (czucie opaczne) oraz splątanie, 
• zaburzenia układu mięśniowego, takie jak osłabienie i zmęczenie mięśni, drgawki, porażenie mięśni nóg, 
• zaburzenia układu krążenia, takie jak bradykardia, czyli spowolnienie rytmu serca, dodatkowe skurcze. 

Miej jednak na uwadze, że wszystkie te symptomy są wyraźne dopiero wówczas, gdy stężenie potasu przekroczy poziom 7,0 mmol/l. W przypadku stężenia jonów potasu powyżej 5,5 mmol/l, ale poniżej 7,0 mmol/l hiperkaliemia wykrywana jest przypadkowo, np. podczas wykonywania badań kontrolnych czy przeprowadzania diagnostyki EKG (pojawiają się często zmiany w jego zapisie). Zdarza się, że zgon osoby chorej następuje, zanim ktokolwiek zorientuje się, co jest nie tak. Właśnie dlatego tak ważna jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań krwi.

Czy hiperkaliemię można leczyć? 

Zdiagnozowaną hiperkaliemię należy bezwzględnie leczyć, ponieważ jest stanem zagrażającym życiu. Natychmiastowej interwencji medycznej wymaga zmieniony zapis EKG. Wówczas pacjentowi podawany jest dożylnie 10 proc. glukonian wapnia (10 ml) lub 10 proc. chlorek wapnia (5 ml). Innymi metodami leczenia są: 

• dożylny wlew glukozy z insuliną, 
• dożylne podanie albuterolu lub salbutamolu, 
• dożylne podanie wodorowęglanu sodu, 
• doustne lub doodbytnicze podanie żywic jonowymiennych, 
• hemodializa, 
• dożylne podanie diuretyków pętlowych, 
• diureza wymuszona.

Co jeść przy hiperkaliemii? 

Przy hiperkaliemii ważne jest ograniczenie w diecie produktów bogatych w potas. Są to przede wszystkim: 

• mięso (w tym ryby), 
• przetwory wędzone z mięsa (w tym ryb), 
• koncentraty, 
• kasze, otręby zbożowe, płatki zbożowe, 
• grzyby, 
• suszone owoce i wiele surowych (w tym przede wszystkim banany, brzoskwinie, maliny), 
• większość warzyw, 
• soki owocowe i warzywne, 
• sól kuchenna. 

Samodzielne ułożenie jadłospisu może nie być łatwe. Nietrudno bowiem o zaprojektowanie diety niedoborowej. Właśnie dlatego warto skonsultować się z dietetykiem. Pozwoli to na przyrządzanie pełnowartościowych posiłków, które jednocześnie nie będą obfitowały w potas. 

Bibliografia: 

1. Manitius J., Hiperkaliemia i hipokaliemia, Forum Nefrologiczne 2011, tom 4, nr 4, 367–372. 
2. Rybakowski M., Witt M., Juskowiak K., Małkiewicz T., Baranowski M., Ślósarek R., Hiperkaliemia jako bezpośredni stan zagrożenia życia. Wczesne postępowanie lecznicze w oparciu o wytyczne europejskiej i polskiej rady resuscytacji 2010, Nowiny Lekarskie 2012, 81, 6, 658–663. 
3. Zaremba M., Franek E., Rydzewski A., Hiperkaliemia, Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3, nr 1, 36–40.