Hipertrofia – mechanizm powstania, rodzaje i znaczenie zjawiska

Hipertrofia to skutek powiększenia się poszczególnych komórek ciała tworzących tkankę lub narząd, występujący pod postacią patologiczną, np. hipertrofia serca, bądź jako fizjologiczna i oczekiwana reakcja organizmu, np. hipertrofia mięśniowa, niezwykle pożądana w sporcie, szczególnie kulturystyce.

Hipertrofia występuje w wielu rodzajach. Leczenie patologicznych hipertrofii zalecane jest w przypadku, kiedy wpływa ona na pracę danego narządu, np. hipertrofia lewego przedsionka serca prowokuje nieprawidłowe funkcjonowanie całego organu i może być przyczyną powikłań oraz uciążliwych objawów jak duszności czy nietolerancja wysiłku.

Co to jest hipertrofia?

Hipertrofia to zjawisko z zakresu patomorfologii oznaczające powiększenie komórek składających się na tkanki i narządy. Hipertrofia to inaczej przerost lub zwiększenie wielkości. Stan ten może występować jako zmiana patologiczna i efekt zaburzeń funkcjonalnych elementów układowych, np. hipertrofia serca czy hipertrofia płodu, bądź jako wada wrodzona, np. hipertrofia łechtaczki. Przerost może stanowić również obraz:

• pożądanych reakcji fizjologicznych, np. hipertrofia mięśniowa, która jest zwykle celem sportowców kulturystyki i fitness;
• naturalnych reakcji kompensacyjnych organizmu, np. hipertrofia nerki w sytuacji, kiedy druga została usunięta lub pracuje niewydolnie.

Hipertrofię należy rozróżniać z rozrostem, tzn. powiększeniem liczby komórek.

Hipertrofia mięśniowa

Hipertrofia mięśniowa jest skutkiem ubocznym treningu siłowego, którego nasilenie i końcowy efekt przyrostu masy mięśniowej, czyli objętości włókien mięśniowych, zależy od metody treningowej. Hipertrofia mięśniowa zachodzi w momencie, kiedy bilans syntezy białek mięśniowych przewyższa ich rozpad. Należy różnicować ją z hiperplazją oznaczającą wzrost liczby włókien. Tego typu hipertrofia wyróżnia dwa typy procesów:

• hipertrofia funkcjonalna, czyli wzrost masy mięśniowej i siły włókien mięśniowych;
• hipertrofia strukturalna, która oznacza przyrost wytrzymałości mięśni bez zwiększania innych zdolności, a efekt hipertrofii powstaje na drodze zwiększenia ilości składników odżywczych i substancji budulcowych.

Hipertrofię mięśniową charakteryzują również dwa rodzaje procesów:

• hipertrofia sarkoplazmatyczna, w której zwiększenie masy następuje na skutek wzrostu objętości glikogenu w mięśniach i kształtuje się zjawisko znane powszechnie jako „pompa mięśniowa”;
• hipertrofia miofibrylarna polegająca na rozroście włókien mięśniowych, czyli miofibryli.

Hipertrofia płodu

Hipertrofia płodu, czyli hipertrofia wewnątrzmaciczna, zwana również makrosomią, oznacza nadmierną masę płodu w stosunku do osiągniętego wieku ciąży. Tego typu zaburzenie diagnozuje się w życiu prenatalnym dziecka lub tuż po urodzeniu podczas podstawowych badań noworodka. Hipertrofia płodu może być wywołana przez wiele czynników, zwykle nakładających się na siebie, m.in. cukrzyca, wiek matki powyżej 35 lat, otyłość lub znaczne przybranie masy ciała w ciąży, wcześniejsze porody hipertroficzne,  nadciśnienie tętnicze, płeć męska oraz wady genetyczne dziecka, np. zespół Beckwitha-Wiedemanna objawiający się przerostami licznych organów. Szacuje się, że hipertrofia w ciąży występuje makrosomia płodu u blisko 10% ciąż i może wywołać wiele powikłań w trakcie porodu ze strony matki i dziecka.

Hipertrofia łechtaczki

Hipertrofia łechtaczki to stan niefizjologicznie powiększonego organu na skutek wrodzonych wad. Przerost łechtaczki tego typu nie powinien być utożsamiany z fizjologicznym tymczasowym powiększeniem łechtaczki w przebiegu pobudzenia seksualnego. Mimo że nie określono jednoznacznej wielkości prawidłowo rozwiniętej łechtaczki, w ocenie hipertrofii używa się skali, w której I stopień oznacza hipertrofię łechtaczki i narządów płciowych zewnętrznych, a V stopień to hipertrofia łechtaczki na kształt pseudopenisa oraz m.in. hipertrofia warg sromowych. Leczenie hipertrofii łechtaczki może uwzględniać zabiegi chirurgiczne bądź hormonoterapię.

Hipertrofia serca

Hipertrofia serca jest zwykle powikłaniem innych chorób kardiologicznych, np. nadciśnienia tętniczego. Przerost serca spowodowany jest najczęściej przeciążeniem fizycznym organu, na skutek potrzeby pokonania zwiększonego oporu, tzw. przeciążenie oporowe lub zwiększonego przepływu krwi, tzw. przeciążenie objętościowe. Dla sprostania wymagań organizmu na dostarczenie tlenu i składników odżywczych do tkanek serce kompensacyjnie zwiększa swoją siłę i objętość włókien mięśniowych. Hipertrofia serca zwykle oznacza przerost któregoś elementu narządu. Ze względu na fakt, że lewa komora serca fizjologicznie jest najbardziej masywna, hipertrofię serca określa się jako hipertrofia lewej komory serca.