Hiperurykemia – jak ją wykryć? Czy dieta w ramach terapii wystarczy?

Hiperurykemia nie jest pojęciem tożsamym z dną moczanową, aczkolwiek jedno determinuje powstanie drugiego. Diagnostyka jest prosta, ale co dalej? Kiedy konieczne jest włączenie leczenia? Czy da się leczyć hiperurykemię dietą? Jakie są objawy i przyczyny tego problemu?

Hiperurykemia a dna moczanowa 

Hiperurykemia to pojęcie oznaczające podwyższenie poziomu kwasu moczowego w surowicy krwi obwodowej. Pacjent może mieć rozpoznaną hiperurykemię wyłącznie na podstawie badania laboratoryjnego. Natomiast dna moczanowa to powikłanie hiperurykemii. Jest to zapalenie stawów, które polega na powstawaniu złogów w różnych tkankach, a w szczególności układzie kostno-stawowym. 

Hiperurykemia oznacza, że poziom kwasu moczowego w surowicy przekracza 7 mg/dl. Z czego powstaje kwas moczowy? Jest to produkt rozpadu kwasów nukleinowych w organizmie, ale również tzw. zasad purynowych pochodzących z pokarmów.

Przyczyny hiperurykemii 

Hiperurykemia może mieć charakter wrodzony, wynikający z predyspozycji genetycznych. Wtedy wystąpienie hiperurykemii ma podłoże w patologii enzymów uczestniczących w przemianach puryn. Wtórna, nabyta hiperurykemia, jest powodowana przede wszystkim przez: 

• nadmiar puryn w diecie – np. produkty mięsne; 
• nadmiar napojów owocowych i alkoholu; 
• chemioterapię lub radioterapię stosowane w leczeniu chorób nowotworowych; 
• niektóre schorzenia hematologiczne; 
• nadużywanie alkoholu; 
• ciążę; 
• choroby nerek; 
• nadmierny wysiłek fizyczny. 

Nie wiadomo, dlaczego kwas moczowy ulega krystalizacji w stawach, doprowadzając do rozwoju objawowej dny moczanowej.

Hiperurykemia – jakie daje objawy? 

Samej hiperurykemii nie można przypisać szeregu objawów klinicznych, ponieważ jest to wyłącznie objaw laboratoryjny. Dlatego z założenia hiperurykemia jest bezobjawowa na początkowym etapie. Dopiero kiedy kryształy kwasu moczowego zaczynają się wytrącać w płynie stawowym, można je uwidocznić w badaniach obrazowych. Wtórnie do hiperurykemii dochodzi do rozwoju dny moczanowej i to właśnie ona jest stanem chorobowym, powodującym szereg objawów klinicznych o charakterze ostrym lub przewlekłym: 

• obrzęk stawu; 
• silne dolegliwości bólowe; 
• zaczerwienienie i nadmierne ocieplenie okolicy zajętego stawu.

Jakie leczenie hiperurykemii może zaproponować lekarz?

Oznaczenie kwasu moczowego we krwi obwodowej jest możliwe w każdym laboratorium. To badanie refundowane z ramienia POZ. Kiedy pojawiają się objawy kliniczne w postaci zapalenia stawów, leczenie polega na podawaniu leków obniżających poziom kwasu moczowego we krwi oraz farmaceutyków przeciwzapalnych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.  

Czy konieczne jest leczenie bezobjawowej hiperurykemii? Owszem. Należy dążyć do prawidłowego poziomu kwasu moczowego we krwi, ponieważ w przebiegu hiperurykemii nie tylko dochodzi do zapalenia stawów, ale również do uszkodzenia nerek, zwiększenia ryzyka sercowo-naczyniowego czy istotnego uszkodzenia stawów i kości. Obniżenie poziomu kwasu moczowego u bezobjawowych pacjentów jest szczególnie ważne u chorych obciążonych kardiologicznie i neurologicznie.

Bezobjawowa hiperurykemia – kiedy włączyć leki?

Leczenie bezobjawowej hiperurykemii jest bardzo kontrowersyjne. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, ustalono poziom kwasu moczowego obligujący do włączenia leków obniżających jego poziom. Przyjmuje się, że jeśli norma poziomu kwasu moczowego we krwi wynosi do 7 mg/dl, to celem prewencji uszkodzenia nerek i wpływu na układ sercowo-naczyniowy konieczne jest włączenie leków w bezobjawowej hiperurykemii, wynoszącej powyżej 9 mg/dl.

Hiperurykemia a dieta 

Dieta w hiperurykemii polega przede wszystkim na unikaniu produktów będących bogatym źródłem reszt purynowych. Zalicza się tu: 

• drób i podroby; 
• buliony; 
• tłuste ryby, jak makrela, śledź czy łosoś; 
• źródła fruktozy, jak miód, owoce czy słodzone napoje. 

Całkowicie przeciwwskazany w diecie chorych z hiperurykemią jest oczywiście alkohol. Warto zwrócić uwagę na zwiększenie spożycia niskotłuszczowego nabiału, ponieważ jest to grupa produktów istotnie wpływająca na wspomaganie wydalania kwasu moczowego. Ponadto zmniejszenie kwasu moczowego następuje poprzez zwiększenia spożycia produktów zbożowych oraz warzyw. 

Bardzo ważne, by dieta jednocześnie wpływała pozytywnie na redukcję masy ciała, ponieważ otyłość czy nawet nadwaga to nie tylko czynniki ryzyka wystąpienia dny moczanowej, ale także zwiększające, wraz z hiperurykemią, ryzyko wystąpienia niepożądanych incydentów sercowo-naczyniowych. 

Hiperurykemia a choroby współistniejące 

Leczenie wysokiego poziomu kwasu moczowego nie jest proste, ponieważ należy pamiętać, iż pacjent z hiperurykemią często ma wiele schorzeń współistniejących, w tym np. otyłość czy nadciśnienie tętnicze. To z kolei przekłada się na zalecenia dietetyczne, możliwość podejmowania aktywności fizycznej celem redukcji masy ciała i wiele innych aspektów leczenia.  

Ważne natomiast jest to, że przy nawracającej, opornej na leczenie hiperurykemii, powinno się unikać niektórych leków zwiększających stężenie kwasu moczowego w surowicy. Są to leki na bazie kwasu acetylosalicylowego oraz diuretyki. Nie wolno jednak samodzielnie odstawiać danych leków. Każda modyfikacja leczenia farmakologicznego powinna odbywać się w konsultacji z lekarzem. 

Bibliografia: 

1. Majdan M., Dna moczanowa. Współczesne podejście w gabinecie lekarza specjalisty, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021. 
2. Pyszczuk B., Dna moczanowa dietoterapia, Planbook.pl Joanna Zimny, 2020. 
3. Zimmermann-Górska I., Dna moczanowa i hiperurykemia, Lekarz Rodzinny 2015, 2, 93-103.