Hipochondria – objawy i leczenie. Kim jest hipochondryk?

Hipochondria (zaburzenia hipochondryczne, zaburzenia somatoformiczne) to stałe, przesadne i nieuzasadnione przekonanie o złym stanie własnego zdrowia. Osoba cierpiąca na hipochondrię banalne objawy interpretuje jako poważną chorobę, dąży do poddawania się zbędnym badaniom lub zabiegom. Przyczyny hipochondrii nie zostały do końca poznane, a jej leczenie opiera się na psychoterapii i (w niektórych przypadkach) terapii farmakologicznej.

Co to jest hipochondria?

Hipochondria to lęk o zdrowie, w którym dominuje przekonanie o posiadaniu zagrażającej zdrowiu i życiu chorobie bądź pewność o wysokim ryzyku jej nabycia pomimo braku przesłanek jej istnienia. Hipochondryk jest więc osobą, która twierdzi, że w jej organizmie dzieje się coś niedobrego, mimo że lekarze nie stwierdzają żadnych objawów choroby.

U zdrowych osób obawa przed istnieniem jeszcze nie wykrytej choroby pełni funkcję ochronną, ponieważ dzięki temu pacjent chętniej korzysta z badań profilaktycznych. O hipochondrii mówimy, gdy lęk jest nieadekwatny do ryzyka medycznego. Stale utrzymująca się obawa o zdrowie może bardzo niekorzystnie wpłynąć na zdrowie chorego przysparzając mu cierpień, zaburzając funkcjonowanie społeczne i zawodowe i niosąc ryzyko wysokich kosztów korzystania z usług medycznych.

Termin hipochondria (gr. hypochondriakós) używany był już ponad 2000 lat temu do opisywania wielu różnych chorób, poczynając od dolegliwości w okolicach górnej części brzucha, przez zaburzenia funkcji mózgu, aż do depresji. W XIX wieku terminu hipochondria użyto do określenia osoby cierpiącej na chorobę bez uchwytnej przyczyny.

Obecnie według klasyfikacji ICD-10 hipochondria znajduje się pod symbolem F45.2  jako zaburzenie hipochondryczne: „istotną cechą tego zaburzenia jest stałe przekonanie pacjenta, że jest on chory na jedną lub więcej poważnych i postępujących chorób somatycznych. Pacjent ujawnia uporczywe skargi somatyczne albo stale skupia uwagę na ich fizycznej naturze. Normalne czy banalne doznania lub przejawy są często interpretowane przez pacjenta jako nienormalne i przykre, a uwaga skupiona jest zwykle na jednym lub dwóch narządach albo układach ciała. Często występuje wyraźna depresja lub lęk, co może uzasadniać dodatkowe rozpoznanie”.

Przyczyny hipochondrii

Przyczyny występowania hipochondrii nie zostały do końca poznane. Powstawanie choroby tłumaczy się za pomocą modelu poznawczo-behawioralnego oraz modelu interpersonalnego.

W teorii poznawczo-behawioralnej zaburzenia emocjonalne są wynikiem negatywnego obrazu siebie, świata i przyszłości. Hipochondryk mylnie intepretuje informacje zdrowotne, a zapewnienia ze strony lekarza nie przynoszą mu ulgi. U chorego obserwuje się mechanizm błędnego koła – pojawiające się objawy somatyczne zwiększają poziom lęku, co prowadzi do zainteresowania sytuacją i interpretacji symptomów jako objawów poważnej choroby. To z kolei nasila objawy, co utwierdza pacjenta w przekonaniu o chorobie. Rezultatem jest jeszcze większe zaabsorbowanie własnym ciałem. Sytuacja napięcia może sprzyjać utrzymywaniu się obaw.

Model interpersonalny zakłada, że hipochondria jest narzędziem do wzbudzenia troski oraz wsparcia od członków rodziny i lekarzy. Zachowanie takie może wynikać z nabytych w dzieciństwie urazów psychicznych, doświadczania przemocy lub/i nadużyć seksualnych. Dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej mogą w dorosłym życiu postrzegać inne osoby jako niewystarczająco rzetelne w zapewnieniu opieki. Przebyte w przeszłości urazy mogą wywoływać obawę przed separacją. Paradoksalnie ciągła potrzeba poczucia więzi może wywołać ze strony personelu medycznego reakcję odrzucenia wynikającą z braku zasadności zgłaszanych dolegliwości.

Objawy hipochondrii

Hipochondria jest zaburzeniem psychicznym, w którym istotne znaczenie odgrywa mylna interpretacja pojawiających się niegroźnych objawów. Przykładowo zwykły kaszel może być odbierany przez hipochondryka jako poważna choroba płuc, a ból głowy jako guz mózgu. Silna obawa o zdrowie może pojawić się także w przypadku, gdy nie pojawiają się żadne objawy.

Objawy, które mogą świadczyć o hipochondrii to:

• przekonanie o istnieniu bardzo poważnej choroby, pomimo braku wskazań medycznych
• różne dolegliwości bólowe
• nadmierne zainteresowanie funkcjonowaniem organizmu ludzkiego
• zaburzenie funkcjonowania w społeczeństwie i w życiu prywatnym, spowodowane ciągłymi myśleniem o chorobie .

Często wraz z hipochondrią występują także stany depresyjne, ataki paniki, zaburzenia lękowe oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Hipochondria u dzieci

Hipochondria u dzieci może wynikać z zaburzeń lękowych – lęku uogólnionego, lęku separacyjnego, lęku społecznego lub fobii. Pojawiające się objawy somatyczne, takie jak ból głowy lub brzucha mogą być odpowiedzią na stres, złą sytuację rodzinną lub doświadczanie przemocy. U młodzieży jedną z form depresji jest depresja hipochondryczna, która objawia się somatyczną manifestacją lęku i nadmiernym skoncentrowaniem na ciele. Pojawienie się niepokojących objawów jest wskazaniem do pilnej wizyty u lekarza.

Test na hipochondrię

W internecie dostępnych jest wiele „testów na hipochondrię„, głównie w formie quizów, które absolutnie nie powinny stanowić narzędzia diagnostycznego hipochondrii. Często chory zamiast skonsultować się z lekarzem, przeszukuje internet, próbując tam znaleźć wyjaśnienie swoich dolegliwości, i najczęściej przeżywa narastający lęk o swoje zdrowie wynikający z błędnej autodiagnozy. Określa się to mianem hipochondrii internetowej.

Leczenie hipochondrii polega na psychoterapii i ewentualnym wzdrożeniu leczenia farmakologicznego. Niestety, gdy pacjent słyszy, że powinien udać się do psychologa lub psychiatry, często reaguje oburzeniem, ponieważ odbiera to jako negowanie problemów, z którymi przyszedł. W przypadku, gdy lekarz rodzinny oraz specjaliści z różnych dziedzin medycyny wykluczają istnienie danej choroby u pacjenta, to właśnie psychiatra jest lekarzem, do którego należy się zgłosić.

Leczenie hipochondrii

Leczenie psychiatryczne hipochondrii jest zbliżone do leczenia zaburzeń lękowych. Wykorzystuje się terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga pacjentowi w zaprzestaniu wchodzenia w rolę chorego; terapię rodzin oraz psychoterapię systematyczną, której celem jest modyfikacja pewnych elementów osobowości. W leczeniu farmakologicznym, które stanowi uzupełnienie psychoterapii stosuje się leki ziołowe, leki przeciwdepresyjne, niektóre neuroleptyki i leki o działaniu adrenolitycznym.

Bibliografia:

[1] B. Stec-Szczęsna and M. Żebrowski, “Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu lęku o zdrowie”, Psychiatria, vol. 2, no. 2, pp. 77–83, 2016.

[2] J. Kocjan, “Hipochondria (lęk o zdrowie): obecna konceptualizacja, klasyfikacja oraz podobieństwo do zaburzeń lękowych”, J. Educ. Heal. Sport, vol. 5, no. 6, 2015.

[3] “Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ”, World Health Organization, 2009.