Hipogonadyzm, czyli o tym, co się dzieje, kiedy hormony zawodzą

Hipogonadyzm to niewydolność hormonalna, która może pojawić się w różnym wieku. Związana jest ona ze zbyt małą ilością hormonów w organizmie – zazwyczaj dotyczy to estrogenu lub progesteronu, a także testosteronu. Oto, co musisz wiedzieć na temat tej dysfunkcji. 

Co to jest hipogonadyzm? 

Hipogonadyzm to dysfunkcja układu rozrodczego. Związana jest z nieodpowiednim rozwojem gonad, a więc jąder oraz jajników, w związku z czym nie są one w stanie produkować gamet oraz hormonów. W wyniku nieprawidłowych ilości hormonów płciowych, u osób z tą przypadłością nie pojawiają się cechy charakterystyczne dla danej płci. Hipogonadyzm może być albo wrodzony, albo pojawić się w okresie rozrodczym. Jeśli jest wrodzony i spowodowany mutacjami genetycznymi, doprowadza to do zaburzeń dojrzewania płciowego. 

Rodzaje hipogonadyzmu 

Istnieją dwa podstawowe rodzaje hipogonadyzmu: 

• hipogonadyzm hipogonadotropowy (wtórny) – wywołany jest problemami związanymi z wydzielaniem hormonów przysadkowych: hormonu folikulotropowego oraz lutropiny, które stymulują gonady do produkcji hormonów płciowych, 
• hipogonadyzm hipergonadotropowy (pierwotny) – w tym przypadku dochodzi do problemów z produkcją hormonów przez gonady. Przysadka nie otrzymuje wówczas zwrotnego sygnału o zaprzestaniu wydzielania hormonów FSH i LH, w wyniku czego są stale produkowane.

Objawy hipogonadyzmu 

Objawy hipogonadyzmu związane są bezpośrednio z płcią.  

Jeśli chodzi o hipogonadyzm męski, można zaobserwować: 

• zmniejszenie wielkości członka,
• brak wzrostu owłosienia typu męskiego,
• brak męskiej budowy ciała i wysoki głos,
• brak zarostu na twarzy,
• wysoki wzrost (z długimi kończynami, wąskimi ramionami i biodrami, czasem z powiększonymi gruczołami piersiowymi),
• zmniejszenie jakości nasienia oraz problemy z produkcją plemników,
• obniżenie libido.

W przypadku hipogonadyzmu kobiecego mówi się o takich objawach jak: 

• brak lub zaburzenia miesiączki, 
• nieodpowiedni rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, 
• brak owłosienia typu żeńskiego, 
• męskie, wąskie biodra, 
• zanik endometrium, 
• osteoporoza, 
• obniżony popęd seksualny, 
• wydzielanie mleka z piersi, 
• zmniejszona ilość estrogenów.

Przyczyny hipogonadyzmu 

W przypadku hipogonadyzmu wtórnego mówi się m.in. o następujących przyczynach: 

• nowotwory (przysadki, podwzgórza), 
• przepuklina mózgowa, 
• przerzutowe zaburzenia naczyniowe (np. tętniak tętnicy szyjnej wewnętrznej), 
• udar przysadki, 
• zespół Kallmanna (mutacja genu KAL1), 
• zespół z upośledzeniem umysłowym (Laurence’a-Moona-Biedla, Pradera-Williego), 
• niedoczynność przysadki i niedoczynność tarczycy, 
• niewyrównana cukrzyca. 

Zdarza się, że doprowadzają do niego sterydy anaboliczne i antydepresanty. Co więcej, może być on efektem niedożywienia. Również stany zapalne i naciekowe w obrębie mózgu, a także jego urazy czy infekcje mogą być odpowiedzialne za zaburzenia związane z produkcją hormonów płciowych zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. 

Jeśli chodzi o hipogonadyzm pierwotny, jego przyczyn upatruje się m.in. w: 

• anorchizmie (zespole zanikających jąder), 
• aplazji komórek Leydiga, 
• dysgenezji gonad, 
• dystrofii miotonicznej, 
• nabytym zaniku jąder, 
• świnkowym zapaleniu jąder, 
• wnętrostwie, 
• zaburzeniach chromosomów płciowych, 
• zespole Del Castillo (zespole samych komórek Sertolego), 
• zespole Noonan, 
• radioterapii lub chemioterapii.

Leczenie hipogonadyzmu 

W ramach leczenia dysfunkcji układu rozrodczego podaje się pacjentom hormony płciowe, zwłaszcza gonadotropinę kosmówkową lub testosteron. W przypadku mężczyzn celem jest nie tylko przywrócenie właściwego funkcjonowania, ale także przywrócenie płodności. W obu przypadkach poprawa następuje po stosunkowo krótkim czasie. Nastrój staje się lepszy, usprawnione zostają funkcje seksualne, zwiększa się także libido. 

Warto jednak zaznaczyć, że hipogonadyzm nie jest zwykle w pełni wyleczalny – ważne, aby mieć nad nim kontrolę. Co więcej, istotne jest również to, aby znaleźć właściwą przyczynę problemu. Przykładowo, jeśli wynika on z zespołu Klinefeltera, wykorzystuje się terapię hormonalną, jednak jest to choroba, której nie da się w pełni wyleczyć. Podobnie wygląda to w przypadku chorób autoimmunologicznych.  

Jeśli do stanu obniżonego wydzielania hormonów płciowych doprowadziły schorzenia podwzgórza lub przysadki mózgowej, leczy się w pierwszej kolejności daną chorobę (np. operacyjnie). W wielu przypadkach pacjent powinien być pod opieką lekarza – zwłaszcza jeśli mówimy o chorobach niewyleczalnych. 

Bibliografia: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532933 [dostęp 10.09.23]. 
2. Kumar P., Kumar N., Thakur D. S., Patidar A., Male hypogonadism: Symptoms and treatment, Journal of Advanced Pharmaceutical Technology & Research, 2010, 1(3), s. 297-301. 
3. Yeo S., Holl K., Peñaherrera N., Wissinger U., Anstee K., Wyn R., Burden of Male Hypogonadism and Major Comorbidities, and the Clinical, Economic, and Humanistic Benefits of Testosterone Therapy: A Narrative Review, ClinicoEconomics and Outcomes Research, 2021, 13, s. 31-38.