Hipokaliemia, czyli niedobór potasu. Jakie może mieć konsekwencje?

Potas to jeden z najważniejszych minerałów obecnych w organizmie człowieka. Uczestniczy w podstawowych procesach życiowych, np. pracy serca. Dlatego jego niedobór, czyli hipokaliemia, jest potencjalnie stanem zagrożenia życia. Jakie są przyczyny ubytków poziomu potasu? Na które symptomy warto zwrócić uwagę, żeby rozpoznać hipokaliemię jak najwcześniej?

Jakie funkcje w organizmie pełni potas?

Potas jest elektrolitem, a to oznacza, że po rozpuszczeniu w wodzie jego jony będą obdarzone ładunkiem elektrycznym. Dzięki temu odgrywa kluczową rolę w generowaniu i przekazywaniu impulsów nerwowych, przez co uczestniczy w pracy komórek nerwowych i mięśniowych.  

Jego odpowiedni poziom jest niezbędny także do utrzymania prawidłowego rytmu serca. Oprócz tego potas reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu, a także utrzymuje prawidłowe ciśnienie i pH w komórkach. Aktywuje wiele enzymów, uczestniczy w metabolizmie składników odżywczych oraz obniża ciśnienie tętnicze krwi. 

Co to jest hipokaliemia?

Hipokaliemia to stan, w którym poziom potasu jest niższy niż wartości wymagane do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Oznacza się go poprzez badanie stężenia potasu we krwi. Pierwiastek ten w organizmie człowieka, w ponad 90% znajduje się wewnątrz komórek. We krwi krąży zaledwie jego niewielki procent, dlatego nawet małe pogorszenie w wynikach badań może sugerować poważną hipokaliemię. Występuje ona, kiedy poziom potasu we krwi spadnie poniżej 3,5 mmol/l. Poszczególne stopnie hipokaliemii wypisane są w poniższej tabelce:

Potencjalne przyczyny hipokaliemii

Najczęstszą przyczyną hipokaliemii jest nadmierna utrata potasu, która może wynikać m.in. z zaburzenia pracy nerek. Choroby tych narządów wpływają na ilość elektrolitów wydalanych z moczem, nasilając hipokaliemię. Oprócz tego potas ucieka także przez skórę, wraz z potem. Dlatego latem czy podczas treningu ryzyko niedoboru jest wyższe i zaleca się uzupełnianie elektrolitów. 

Hipokaliemia może wynikać też z zaburzeń pracy przewodu pokarmowego, np. biegunek lub wymiotów, które upośledzają jego wchłanianie z posiłków. Wywołują ją także niektóre leki, np. środki przeczyszczające stosowane w nadmiarze. Co ciekawe, najczęstszą przyczyną hipokaliemii jest stosowanie leków moczopędnych. To popularne preparaty, często przepisywane w leczeniu nadciśnienia tętniczego czy niewydolności serca. 

Objawy hipokaliemii mogą mieć różne nasilenie

Łagodna postać hipokaliemii zwykle nie wywołuje dolegliwości. Pojawiają się one dopiero wtedy, gdy poziom potasu we krwi spadnie poniżej 3,0 mmol/l. Do pierwszych objawów zaliczają się skurcze mięśni, osłabienie, zaparcia i zaburzenia pracy serca. Niestety przy hipokaliemii EKG rejestruje zmiany zaledwie u połowy pacjentów, więc nie da się w ten sposób oszacować, czy i kiedy wystąpią groźne arytmie. Jeśli poziom potasu nie zostanie uzupełniony, mogą rozwinąć się poważniejsze powikłania, m.in.: 

• upośledzenie skurczu mięśni gładkich jelit, co prowadzi do ich porażenia, a przez to niedrożności, 
• zaburzona praca mięśnia sercowego, np. tachykardia – hipokaliemia powoduje rozregulowanie pracy serca, częstoskurcze, migotanie przedsionków itp., 
• upośledzenie pracy układu nerwowego, np. nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji, senność, mrowienie dłoni i stóp, nadmierne pragnienie, nietolerancja zimna, 
• ciężkie osłabienie mięśni szkieletowych, a z czasem ich porażenie, 
• pogorszenie pracy nerek objawiające się oddawaniem dużych ilości moczu. 

Na czym polega leczenie hipokaliemii?

Jeśli pojawią się objawy ciężkiej hipokaliemii, które zagrażają życiu, trzeba niezwłocznie wezwać pogotowie. W lżejszych przypadkach warto udać się do lekarza, który zleci badanie poziomu potasu we krwi. Następnie na podstawie wyników dobierze odpowiednią dawkę leku, żeby uzupełnić jego niedobór.  

Preparaty zawierające duże ilości potasu są dostępne na receptę. Bez niej można kupić niewielkie dawki tego pierwiastka, zazwyczaj w połączeniu z magnezem. Potas obecny jest także w suplementach diety. W przypadku łagodnej hipokaliemii może wystarczyć wzbogacenie diety o produkty bogate w potas. Należą do nich: 

• banany, 
• pomidory, 
• ziemniaki, 
• warzywa zielone – jarmuż, szpinak, natka pietruszki, 
• czekolada, 
• orzechy, 
• rośliny strączkowe, np. fasola, ciecierzyca, 
• awokado, 
• suszone owoce, 
• mleko. 

W trakcie leczenia hipokaliemii trzeba okresowo kontrolować poziom potasu we krwi, żeby nie przesadzić w drugą stronę. Objawy nadmiaru potasu są całkiem podobne jak w przypadku jego niedoboru. Warto też poszukać przyczyny hipokaliemii. Jeśli wynika ona ze stosowania leków, być może lekarz spróbuje zmodyfikować terapię. Ponadto hipokaliemia może wskazywać na jeszcze niewykryte schorzenia, np. nerek czy jelit. 

Bibliografia: 

1. Franek E., Kokot F., Hipokaliemia, Choroby Serca i Naczyń 2006, 3(4): 203-206. 
2. Manitius J., Hiperkaliemia i hipokaliemia, Forum Nefrologiczne 2011, 4:367-372. 
3. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D., Dietoterapia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2014.