Hiponatremia – co się dzieje, gdy w organizmie jest za mało sodu? 

Sód reguluje gospodarkę wodną organizmu, jego stężenie informuje o nawodnieniu. Jeśli jednak równowaga między ilością przyjmowanych płynów a ich wydalaniem zostanie zaburzona (np. na skutek wymiotów albo przy niedoczynności tarczycy) może dojść do hiponatremii, czyli spadku poziomu sodu poniżej normy. Jak rozpoznać nieprawidłowość? Co może być jej przyczyną? Jak przebiega leczenie hiponatremii?

Co to jest hiponatremia? 

Kationy sodu odpowiadają za regulowanie poziomu wody w przestrzeni pozakomórkowej, równowagę kwasowo-zasadową, osmolarność krwi, a także zachowanie potencjału elektrycznego, który warunkuje niezakłócone funkcjonowanie układu nerwowego. Pojęcie natremii odnosi się natomiast do prawidłowego poziom sodu w płynie pozakomórkowym, co jest kluczowym parametrem homeostazy organizmu. Stężenie sodu we krwi powinno zawierać się w przedziale 135-145 mmol/l. Już odchylenie o zaledwie 7 proc. powoduje szereg zaburzeń w organizmie.  

O hiponatremii mówi się, gdy poziom sodu spadnie poniżej 135 mmol/l. Świadczy o zaburzeniu gospodarki wodno-elektrolitowej. Im mniej jest w organizmie sodu, tym większe odwodnienie – wraz ze spadkiem stężenia kationów pierwiastka we krwi obniża się jej osmolarność, czyli zagęszczenie. 

Nie jest to wcale rzadkie zjawisko. U osób hospitalizowanych stwierdzane jest w nawet 30 proc. przypadków (zwłaszcza u pacjentów oddziałów intensywnej opieki medycznej i geriatrycznej). Co ciekawe hiponatremia jest też powiązana z zaburzeniami natury psychicznej. Diagnozowana jest u ok. 5 proc. osób długotrwale przebywających w szpitalach psychiatrycznych.

Jaki poziom sodu świadczy o hiponatremii? 

Hiponatremia diagnozowana jest wówczas, gdy poziom sodu we krwi spadnie poniżej 135 mmol/l. Im większy niedobór tego składnika w organizmie, tym bardziej zaawansowana postać choroby i bardziej dokuczliwe objawy. Oto jak klasyfikuje się poziomy hiponatremii: 

Jak rozpoznać hiponatremię? 

Przy hiponatremii umiarkowanej mogą wystąpić symptomy, które łatwo przypisać innym dolegliwościom: 

• nudności (bez wymiotów lub kończące się wymiotami), 
• splątanie (zaburzenia świadomości), 
• zaburzenia orientacji, 
• ból głowy, 
• zaburzenia nastroju, 
• drażliwość. 

Jeśli hiponatremia przejdzie w postać głęboką, wówczas mogą wystąpić: 

• zaburzenia krążeniowo-oddechowe, 
• głęboka senność, 
• drgawki, 
• śpiączka. 

W diagnostyce hiponatremii, poza oznaczeniem poziomu sodu we krwi, ważne jest przeanalizowanie stężenia glukozy. Natomiast w badaniu ogólnym moczu sprawdzane jest stężenie sodu, potasu oraz mocznika. 

Jakie są przyczyny hiponatremii? 

Hiponatremia najczęściej przebiega w towarzystwie hipowolemii, czyli zmniejszonej ilości krwi w łożysku naczyniowym w stosunku do jego objętości, co wskazuje na większy ubytek elektrolitów niż wody. Przyczyną tego może być: 

• hipoaldosteronizm (niedostatek lub niewłaściwe działanie hormonu aldosteronu), 
• stosowanie środków moczopędnych (diuretyków), 
• nerkowy zespół utraty soli, 
• nefropatia, 
• stosowanie mannitolu, 
• glikozuria, 
• biegunki,  
• wymioty, 
• krwawienia, 
• oparzenia skóry lub błon śluzowych, 
• niedrożność jelit, 
• zapalenie trzustki, 
• choroba Addisona. 

Przy hiponatremii normowolemicznej przez nerki wydalana jest woda pozbawiona elektrolitów. Taka postać schorzenia może być konsekwencją: 

• niedoczynności tarczycy, 
• niedoczynność przysadki mózgowej, 
• SIADH, czyli zespołu nadmiernego wydalania wazopresyny, odpowiedzialnej za regulowanie gospodarki wodnej organizmu, 
• niedoboru glikokortykoidów, 
• zastoinowej niewydolności serca, 
• marskości wątroby, 
• zespołu nerczycowego, 
• stosowania diety niskosodowej. 

Hiponatremia hiperwolemiczna ma miejsce, gdy dostarczasz organizmowi nadmierne ilości płynów hipotonicznych. Są to substancje o niższej osmolarności niż ta charakterystyczna dla płynu międzykomórkowego (w tym osocza). Jest to powikłanie: 

• zastosowania kroplówek bezelektrolitowych, 
• zastosowania kroplówek hipotonicznych, 
• płukania pęcherza wodą pozbawioną elektrolitów (np. po usunięciu gruczołu krokowego), 
• polidypsji (wzmożonego uczucie pragnienia), 
• przyjmowania dużych ilości płynów o niskiej zawartości sodu, 
• marskości wątroby z wodobrzuszem, 
• choroby nerek, 
• niewydolności serca. 

Do rozwoju hiponatremii może też przyczynić się stosowanie niektórych leków. Są to przede wszystkim diuretyki, środki antydepresyjne (np. sertralina, fluoksetyna), leki przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina), niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. meloxicam) czy środki stosowane w terapii cukrzycy (np. tolbutamid, insulina).

Jak przebiega leczenie hiponatremii? 

Metody leczenia hiponatremii zależne są od tego, czy ma ona przebieg hipowolemiczny, normowolemiczny, czy hiperwolemiczny. W formie tabeli przedstawiono postępowanie medyczne, jakie stosuje się w poszczególnych przypadkach. 

Bibliografia: 

1. Ciechanowski K., Hipo- i hipernatremia – przyczyny i zasady terapii, Forum Nefrologiczne 2011, t. 4, nr 4, s. 362-366. 
2. Olędzka-Oręziak M., Woźniak P., Wardyn K., Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z hiponatremią i zaburzeniami psychicznymi, Postępy Nauk Medycznych 2017, nr XXX(09), s. 509-516. 
3. Szymańska J., Hiponatremia – polekowe działanie niepożądane u osób starszych, Farmacja Polska 2019, nr 75(2), s. 103-108.