Hipotonia mięśniowa – przyczyny, objawy i leczenie u dzieci i dorosłych

Obniżone napięcie mięśniowe, czyli hipotonia, to stan zmniejszonego oporu mięśni na biernie wykonywany ruch w stawach. Skutkuje to pojawieniem się nieprawidłowych wzorców postawy oraz nietypowej mechaniki ruchów. Możliwe jest słabe napięcie mięśniowe u niemowlaka, a także u dorosłych – wiotkość mięśni może pojawić się w każdym wieku.

Czym jest napięcie mięśniowe?

Pod pojęciem napięcia mięśniowego kryje się zdolność mięśnia do przeciwdziałania skurczom biernym. Fizjologicznie wszystkie mięśnie szkieletowe utrzymują stały stopień napięcia (tonus). Napięcie to powinno być optymalne – zbyt małe uniemożliwia stabilizację ciała i przeciwdziałanie grawitacji, a zbyt duże hamuje swobodne wykonywanie ruchów i poruszanie. Za jego utrzymanie odpowiadają ośrodki mózgowe oddziałujące na ośrodki ruchowe rdzenia. W regulacji napięcia mięśniowego uczestniczą odruchy mięśniowe, a także anatomiczne struktury układu ruchu – kości, stawy, więzadła i mięśnie.

Czym jest hipotonia, czyli obniżone napięcie mięśniowe?

Obniżenie napięcia mięśniowego to zmniejszony opór na bierne przesuwanie kończyny. Stan ten jest przeciwstawny do wzmożonego napięcia mięśniowego u dorosłych lub dzieci. Hipertonia to nadmierne napięcie mięśni szkieletowych, uniemożliwiające swobodne poruszanie się. Hipotonia mięśniowa pojawia się wówczas, gdy zaburzone zostaje współdziałanie układu mięśniowego i nerwowego. Zakłócenie drogi impulsu nerwowego biegnącego z mózgu do mięśni szkieletowych prowadzi do pojawienia się niewystarczającej reakcji na ten bodziec.

Przyczyny obniżonego napięcia mięśniowego

Niskie napięcie mięśniowe najczęściej jest konsekwencją dysfunkcji w centralnym układzie nerwowym. Rzadziej dotyczy nieprawidłowości w obrębie obwodowego układu nerwowego. Obniżone napięcie mięśniowe u dzieci pojawia się w przebiegu takich schorzeń wrodzonych jak:

• zespół Pradera-Williego,
• zespół Downa,
• rdzeniowy zanik mięśni,
• zespół Ehlersa-Danlosa,
• wrodzone schorzenia metaboliczne.

Przyczyną hipotonii mięśniowej może być także niedotlenienie podczas porodu, krwawienie śródczaszkowe, zakażenia układu nerwowego oraz encefalopatia.

Przyczyny obniżonego napięcia mięśniowego u dorosłych to zapalenie opon mózgowych, stwardnienie rozsiane, a także urazy czaszkowo-mózgowe czy urazy rdzenia kręgowego.

Obniżone napięcie mięśniowe – objawy

Słabe napięcie mięśniowe prowadzi do wystąpienia charakterystycznych objawów. Gdy pojawia się słabe napięcie mięśniowe u noworodka, objawy zaobserwować można bezpośrednio po porodzie, podczas badania według skali Apgar:

• 0 punktów – dziecko jest wiotkie,
• 1 punkt – minimalne napięcie mięśniowe, zgięte kończyny,
• 2 punkty – prawidłowo napięte mięśnie, noworodek samodzielnie wykonuje ruchy.

Jeśli występuje obniżone napięcie mięśniowe u niemowląt, objawy są dość charakterystyczne. Dziecko może nie płakać, jest wiotkie, „przelewa się przez ręce”, odmawia ssania piersi. U nieco starszych maluchów zaobserwować można opóźnienie w rozwoju ruchowym, które może manifestować się poprzez:

• brak umiejętności uniesienia główki w pozycji leżącej na brzuchu,
• brak zabawy własnymi rączkami,
• brak unoszenia stóp do buzi,
• brak umiejętności chwytania przedmiotów,
• brak umiejętności pełzania czy przewracania się na boki,
• krztuszenie podczas połykania pokarmu.

A jaka jest zależność: obniżone napięcie mięśniowe a rozwój intelektualny dziecka? Napięcie mięśniowe nie rzutuje na inteligencję czy rozwój intelektualny, zakłóca jedynie rozwój ruchowy dziecka. Jak sprawdzić napięcie mięśniowe u dziecka? Diagnoza stawiana jest dzięki badaniu fizykalnemu, niekiedy konieczne jest także wykonanie badań dodatkowych, np. elektromiografii.

Obniżone napięcie mięśniowe u dorosłych objawia się pod postacią niezborności ruchowej, tendencji do upadków, trudnością ze wstawaniem z pozycji siedzącej lub leżącej.

Czy obniżone napięcie mięśniowe można wyleczyć?

Obniżone napięcie mięśniowe u niemowląt i noworodków może być korygowane poprzez noszenie i kołysanie dziecka, częste zmiany pozycji (obracanie na brzuszek i na boki), a także zabiegi rehabilitacyjne wykonywane przez fizjoterapeutę. Kiedy mija hipotonia? Jest to kwestia indywidualna, zależna od stanu dziecka oraz rodzaju stosowanej fizjoterapii.

W przypadku obniżonego napięcia mięśniowego u przedszkolaka – ćwiczenia pozwalają na poprawę napięcia mięśni. Najlepsze efekty można uzyskać u dzieci, u których hipotonia ma łagodny charakter. Jeśli pojawiła się hipotonia w konsekwencji uszkodzenia struktur nerwowo-mięśniowych – wówczas leczenie ma różną skuteczność. W ramach ćwiczeń rehabilitacyjnych wykorzystywane są rozmaite techniki, np. metodę Vojty, Bobath czy PNF, niekiedy konieczne jest także zastosowanie farmakoterapii. Świetnie sprawdzają się np. ćwiczenia na dysku równoważnym lub piłce.

Źródła:

1. Borkowska M., Dziecko z niepełnosprawnością ruchową. Jak wspomagać rozwój psychoruchowy, Warszawa 2012.
2. Borkowska M., Dziecko niepełnosprawne ruchowo. Usprawnianie ruchowe. Część 2, Warszawa 1997.