Co wywołuje hirsutyzm? Czy można leczyć zaburzenie? 

Gdy reklamy w mediach i neony salonów beauty zachwalają atuty doskonale wydepilowanego ciała, kobiety obdarzone bardziej bujnym owłosieniem mają prawo nie czuć się komfortowo. Jeszcze większe kompleksy mogą rodzić się w głowach pań z hirsutyzmem, czyli występowaniem szorstkich i grubych włosów w miejscach typowo męskich (np. na brodzie). Zamiast jednak skupiać się na objawie, warto rozpoznać przyczynę nieprawidłowości, co pozwoli ją wyleczyć. Co powoduje hirsutyzm? Do jakiego lekarza udać się z takim problemem?

Co jest przyczyną hirsutyzmu? 

Hirsutyzm to nieprawidłowość, która polega na występowaniu tzw. włosów końcowych, a więc grubych, szorstkich i ciemnych, w miejscach typowo męskich… u kobiet. U panów za pojawienie się wąsów, brody oraz bardziej obfitego owłosienia na klatce piersiowej czy plecach odpowiadają hormony androgenowe, a dokładnie wzrost poziomu testosteronu w okresie dojrzewania. Jak jest u kobiet? Przyczyny również należy szukać w systemie endokrynnym oraz w uwarunkowaniach genetycznych. 

Hirustyzm pochodzenia jajnikowego 

Hirsutyzm pochodzenia jajnikowego może mieć związek z: 

• PCOS (zespołem policystycznych jajników), 
• przerostem komórek tekalnych jajnika (wytwarzają androstendion), 
• guzami jajnika produkującymi hormony androgenowe. 

Hirsutyzm pochodzenia nadnerczowego 

Za hirsutyzm pochodzenia nadnerczowego najczęściej odpowiadają: 

• wrodzony przerost nadnerczy (produkują aldosteron), 
• zespół Cushinga (zespół objawów sprowokowanych przez nadmiar glikokortykosteroidów), 
• guzy nadnerczy produkujące androgeny. 

Hirsutyzm idiopatyczny 

Hirsutyzm idiopatyczny ma miejsce wtedy, gdy nadmierne owłosienie pojawia się spontanicznie i trudno uchwycić tego wyraźną przyczynę. Takie objawy obserwuje się np. przy otyłości, w ciąży czy przy silnym i długotrwałym stresie.

Hirsutyzm powiązany z zespołem HAIR-AN 

Zespół HAIR-AN to szereg hormonalnych i metabolicznych objawów, które mają związek z rogowaceniem ciemnym (hiperpigmentacja z nadmiernym rogowaceniem). Często zmianom skórnym towarzyszy hirsutyzm, także jako objaw spowodowany nadmiarem androgenów wytwarzanych w jajnikach. 

Hirsutyzm jatrogenny, czyli wywołany leczeniem 

Lekami mogącymi wywołać hirsutyzm, są m.in.: 

• steroidy anaboliczne, 
• danazol (steryd, który hamuje wydzielanie gonadotropin), 
• metoklopramid (lek przeciw wymiotom po chemioterapii lub operacji), 
• metyldopa (lek obniżający ciśnienie), 
• fenotiazyna (lek przeciwpsychotyczny), 
• fenytoina (lek wykorzystywany w terapii epilepsji), 
• streptomycyna (lek wykorzystywany w terapii gruźlicy), 
• kortykosteroidy (leki wykorzystywane w terapii chorób autoimmunologicznych). 

Hirsutyzm uwarunkowany hormonalnie 

Nadmierne owłosienie może rozwinąć się na skutek następujących zaburzeń hormonalnych: 

• niedoczynności tarczycy, 
• hiperprolaktynemii, 
• akromegalii (nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu), 
• obojnactwa rzekomego męskiego (zachowana jest struktura jąder, lecz narządy płciowe są typowo kobiece).

Jak wygląda hirsutyzm? 

Hirsutyzm nie jest wcale rzadką przypadłością. Według statystyk zmaga się z nim 5-10 proc. kobiet. Nie u każdej jednak owłosienie jest bardzo obfite, co ułatwia kontrolowanie jego wzrostu poprzez wykonywanie depilacji. Narzędziem służącym ocenie nasilenia hirsutyzmu jest skala Ferrimana i Gallweya.  

Pozwala określić obfitość owłosienia w czterostopniowej skali, gdzie „0” oznacza brak owłosienia typu końcowego, a „4” bardzo bujnie występujące włosy. Punkty przypisywane są aż dziewięciu miejscom na kobiecym ciele, gdzie naturalnie ciemne, grube i sztywne włosy nie powinny występować, a zatem są typowo męskie. To: 

• górna warga,  
• podbródek, 
• kark, 
• klatka piersiowa, 
• lędźwie, 
• górna część brzucha, 
• dolna część brzucha, 
• ramiona, 
• uda. 

Każdej z wymienionych partii ciała może zostać przypisanych 0, 1, 2, 3 lub 4 punkty w zależności od intensywności owłosienia, które je pokrywa. Maksymalnie może być to więc 36 punktów, jednak już 8 pozwala stwierdzić u kobiety hirsutyzm.

Jakie objawy towarzyszą hirsutyzmowi? 

Nadmiernemu owłosieniu na ciele u kobiet towarzyszą inne symptomy wynikające z przemian hormonalnych. Mogą to być: 

• trądzik, 
• łysienie, 
• otyłość brzuszna (gdy wskaźnik WHR, czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder wynosi 0,8 lub więcej), 
• niski ton głosu, 
• zaburzenia cykli miesiączkowych (trwają więcej niż 35 dni lub miesiączki ustępują), 
• bezpłodność, 
• insulinooporność 
• nadciśnienie tętnicze, 
• zaburzenia gospodarki lipidowej (cholesterolu frakcji LDL i HDL oraz triglicerydów), 
• mlekotok w okresie niezwiązanym z laktacją po urodzeniu dziecka, 
• zmiany w obrębie wewnętrznych narządów płciowych, 
• zespół policystycznych jajników (PCOS).

Do jakiego lekarza udać się z hirsutyzmem? 

Hirsutyzm w większości przypadków ma podłoże hormonalne. Dlatego, jeśli zaobserwujesz u siebie nadmierne owłosienie w miejscach, gdzie występuje ono typowo u mężczyzn, odwiedź endokrynologa. Może to być wizyta prywatna albo refundowana. W tym drugim przypadku będziesz potrzebować skierowania. Możesz je otrzymać od lekarza pierwszego kontaktu albo od ginekologa, z którym także warto omówić swój problem. 

Poza przeprowadzeniem wywiadu i badania fizykalnego lekarz z pewnością zaleci ci badania hormonalne: 

• poziom testosteronu (całkowitego i wolnego), 
• poziom DHEAS (dehydroepiandosteron), 
• poziom prolaktyny, 
• poziom 17-hydroksyprogesteronu. 

Ponieważ zaburzenia hormonalne, które doprowadzają do hirsutyzmu, mogą być spowodowane guzami (nadnerczy i jajników), ważnym elementem diagnostyki jest tomografia komputerowa. Wartościowe będzie też badanie USG. Pozwala wykryć zmiany torbielowate w obrębie jajników charakterystyczne dla PCOS – zaburzenie to jest przyczyną aż 80 proc. przypadków hirsutyzmu. Przy zespole policystycznych jajników lekarz może zalecić badania pod kątem zaburzeń metabolicznych oraz badania laboratoryjne: 

• poziomu hormonu luteinizującego (LH) i poziomu hormonu folikulotropowego (FSH), aby wyliczyć stosunek LH do FSH, 
• poziomu testosteronu całkowitego i poziomu SHBG (glikoproteiny wiążącej hormony steroidowe), aby wyliczyć stosunek testosteronu do SHBG.

Czy można leczyć hirsutyzm? 

Nie istnieje jedna metoda terapii hirsutyzmu, bo może być on wywołany różnymi zaburzeniami. Leczenie musi być dopasowane do przyczyny. Jeśli nadmierne owłosienie spowodowane jest guzami aktywnymi hormonalnie, konieczne jest ich usunięcie. Jeśli to efekt nadprodukcji androgenów, pomocne będą antyandrogeny.  

W przypadku niedoczynności tarczycy konieczne jest ustabilizowanie pracy gruczołu. A jeżeli cierpisz na idiopatyczny hirsutyzm, którego przyczyn nie udaje się wskazać, ciężko mówić o skutecznych metodach leczenia. Możesz natomiast skusić się na trwałe metody depilacji, jeśli nie masz ku temu przeciwwskazań, jak np. laseroterapia. 

Bibliografia: 

1. Bumbuliene A., Alisauskas J., Diagnostyka i leczenie hirsutyzmu u dziewcząt, Ginekologia Polska 2009, nr 80, s. 374-378. 
2. Płaczkiewicz-Jankowska E., Rozpoznawanie i leczenie hirsutyzmu u kobiet w wieku prokreacyjnym, Podsumowanie wytycznych Endocrine Society, Medycyna Praktyczna 2018, t. 9, s. 34-39. 
3. Pyrżakczyńska B., Maciejewska J., Welc-Dobies J., Kucharska A., Rymkiewicz-Kluczyńska B., Acanthosis nigricans u trzech dziewczynek z funkcjonalnym hiperandrogenizmem jajnikowym: aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, Endokrynologia Pediatryczna 2004, vol. 3, nr 2(7), s. 73-79.