Homocysteina – norma, badanie, jak obniżyć poziom homocysteiny

Homocysteina to aminokwas siarkowy syntetyzowany w organizmie. Nie wchodzi w skład białek, podtrzymuje natomiast prawidłowe funkcjonowanie komórek. Zbyt wysoki poziom homocysteiny uznawany jest za istotny czynnik ryzyka rozwoju chorób serca czy zmian neurodegeneracyjnych. Obecnie coraz częściej wykonuje się badanie homocysteiny jako markera rozwoju zmian sercowo-naczyniowych. Jakie są przyczyny wysokiej homocysteiny, jak obniżyć homocysteinę i jaka dieta zapobiega podwyższeniu poziomu homocysteiny?

Homocysteina – co to jest?

Homocysteina to aminokwas niebiałkowy – nie wchodzi w skład białek budulcowych. Aminokwas ten powstaje we wszystkich komórkach organizmu z innego aminokwasu – metioniny. Homocysteina podlega dwóm reakcjom – metylacji i transsulfuracji. Reakcja metylacji to odwracalna reakcja, w której odtwarzana jest metionina. Uczestniczy w niej kobalamina (witamina B12) oraz pochodna kwasu foliowego, 5 – metylotetrahydrofolian. Z kolei transsulfuracja to nieodwracalny proces, w którym homocysteina łączy się z seryną, dzięki czemu powstaje cystationina, a w dalszych przemianach – cysteina.

Badanie homocysteiny – wskazania, jak się przygotować

Badanie homocysteiny wykonywane jest w próbce krwi pobranej na czczo. Nie jest wymagane żadne specjalne przygotowanie do badania – poza zachowaniem co najmniej ośmiogodzinnej przerwy od ostatniego posiłku. Jaki jest koszt badania, w którym oznaczana jest homocysteina? Cena to około 100 zł.

Kiedy homocysteina powinna być oznaczana? Diagnostyka jest wskazana u osób cierpiących na:

• miażdżycę,
• chorobę wieńcową,
• zawał serca,
• hiperlipidemię,
• zespół metaboliczny,
• cukrzycę,
• zakrzepicę żylną.

Badanie homocysteiny można ponadto wykonać u osób narażonych na niedobory kwasu foliowego i witaminy B12, np. wegetarian i wegan.

Homocysteina – norma i interpretacja wyniku badania

Prawidłowy poziom homocysteiny we krwi to 4 – 12 mikromol/l. Wysoki poziom homocysteiny wskazuje na zaburzenia przemian homocysteiny o rozmaitym podłożu. Przekłada się to na zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe. Z kolei homocysteina za niska może być efektem zbyt niskiego spożycia metioniny.

Przyczyny wysokiego poziomu homocysteiny we krwi

Zbyt wysoki poziom homocysteiny to hiperhomocysteinemia. Pierwotne przyczyny zbyt wysokiego poziomu homocysteiny we krwi dotyczą mutacji genetycznych, które zmniejszają aktywność enzymów uczestniczących w przemianach homocysteiny – beta syntazy cystationiny oraz reduktazy metylenotetrahydrofolianowej. Prowadzi to do nadmiernej kumulacji homocysteiny we krwi.

Wtórne (nabyte) przyczyny wysokiej homocysteiny obejmują następujące czynniki:

• niewydolność nerek, sprzyjająca zaburzeniom metabolizmu oraz wydalania homocysteiny z organizmu,
• niewydolność wątroby, w przebiegu której spada intensywność przemian homocysteiny do cysteiny,
• niedobór kwasu foliowego lub witaminy B12, czyli związków określanych jako modulatory homocysteiny; kwas foliowy i kobalamina regulują procesy przemiany homocysteiny do innych związków; gdy ich poziom w organizmie jest zbyt niski, homocysteina nie jest metabolizowana i kumuluje się w nadmiarze,
• nadmierne spożycie białek bogatych w metioninę, czyli aminokwas będący prekursorem homocysteiny w organizmie,
• niedoczynność tarczycy, w przebiegu której maleje poziom hormonów tarczycy, odpowiedzialnych m. in. za aktywowanie enzymów uczestniczących w metabolizmie homocysteiny,
• spożywanie alkoholu – alkohol ogranicza przyswajanie związków odżywczych, co może skutkować niedoborem witaminy B12 oraz kwasu foliowego; ponadto alkohol może hamować aktywność enzymu syntazy metioninowej,
• palenie papierosów, prowadzące do spowolnienia wątrobowego metabolizmu homocysteiny,
• mutacja genu MTHFR, prowadząca do zaburzeń metylacji kwasu foliowego,
• choroba Cushinga,
• stosowanie niektórych leków: metotreksatu, fenytoiny, karbamazepiny, kwasu walproinowego, środków antykoncepcyjnych, metforminy, L – dopy czy cyklosporyny.

Wysoki poziom homocysteiny – objawy

Podwyższony poziom homocysteiny nie daje natychmiastowych objawów, które można było by skojarzyć z hiperhomocysteinemią. Objawy zbyt wysokiego poziomu homocysteiny we krwi pojawiają się natomiast w efekcie rozwoju takich powikłań hiperhomocysteinemii jak miażdżyca czy nadciśnienie. U osób, u których podejrzewana jest zbyt wysoka homocysteina, badanie poziomu aminokwasu we krwi pozwala rozwiać wszelkie wątpliwości.

Homocysteina a cholesterol

Hiperhomocysteinemia jest bezpośrednio powiązana z większym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia. Nie bez powodu określana jest mianem „cholesterolu XXI wieku”. Jaka jest zależność między homocysteiną a cholesterolem? Podwyższony poziom obu tych związków zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Czynniki prowadzące do zwiększenia poziomu cholesterolu i homocysteiny mogą być podobne – mowa np. o niedoczynności tarczycy, niewydolności wątroby, cukrzycy czy niewłaściwie zbilansowanej diecie.

Cholesterol to związek lipidowy, który – występując w nadmiarze – może kumulować się w ścianach naczyń krwionośnych. Szczególnie niebezpieczne są małe cząsteczki cholesterolu LDL, które poddane zostały działaniu wolnych rodników – tzw. oxLDL. Cholesterol uszkadza śródbłonek naczyń krwionośnych, generuje stan zapalny, przyczynia się do pogrubienia ścian naczyń. Także homocysteina oddziałuje na śródbłonek naczyń krwionośnych. Wysoki poziom homocysteiny może przyczynić się do bezpośredniego uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych, ograniczenia zdolności naczyń krwionośnych do poszerzania światła naczyń, generowania stanu zapalnego i uszkodzeń śródbłonka przez wolne rodniki.

Wysoka homocysteina a choroby serca

Wysoka homocysteina sprzyja rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. Homocysteina może prowadzić do powstania zmian miażdżycowych, co wynika z uszkodzenia ścian naczyń. W uszkodzonym śródbłonku rozwija się stan zapalny, mogą osadzać się cząstki cholesterolu LDL, nasilone zostaje negatywne oddziaływanie wolnych rodników. Homocysteina może nasilać syntezę kolagenu, co sprzyja pogrubieniu ścian naczyń krwionośnych i ograniczeniu ich elastyczności. Ponadto wysoka homocysteina wiąże się z nasileniem zjawisk zakrzepowych. Wszystkie te mechanizmy prowadzą ostatecznie do rozwoju takich chorób układu sercowo-naczyniowego jak:

• nadciśnienie,
• miażdżyca,
• zawał serca,
• udar mózgu,
• epizody zakrzepowo – zatorowe.

Homocysteina a choroby układu nerwowego

Wysoki poziom homocysteiny może przyczynić się rozwoju chorób układu nerwowego. Poza wspomnianym ryzykiem rozwoju udaru mózgu na podłożu zmian miażdżycowych, wysoka homocysteina może sprzyjać rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych i psychicznych, takich jak depresja, otępienie, choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona. Działanie neurotoksyczne, prowadzące do niszczenia i obumierania neuronów może wynikać z następujących mechanizmów:

• aktywacji receptorów NMDA i zwiększenia stężenia jonów wapnia,
• zaburzenia krążenia mózgowego w efekcie zmniejszenia światła mózgowych naczyń krwionośnych,
• nasilenia wydzielania peptydów beta – amyloidowych, tworzących złogi w komórkach nerwowych.

Homocysteina a ciąża

Negatywny wpływ homocysteiny na rozwój płodu może być interpretowany wyłącznie jako konsekwencja niedoboru kwasu foliowego. Okazuje się jednak, że sama homocysteina w wysokich stężeniach może wpływać negatywnie na przebieg ciąży. Zbyt niskiemu poziomowi kwasu foliowego podczas ciąży towarzyszy wysoka homocysteina  i zarówno niedobór kwasu foliowego, jak i wysoki poziom homocysteiny oddziałują negatywnie na zapłodnienie czy ciążę. Nadmiarowi homocysteiny może towarzyszyć problem z zapłodnieniem – zbyt wysokie stężenie tego aminokwasu w płynie pęcherzykowym jajnika może uniemożliwić połączenie komórki jajowej i plemnika. Hiperhomocysteinemia wpływa ponadto negatywnie na proces implantacji zarodka oraz embriogenezy, może zaburzać ukrwienie łożyska, sprzyjać przedwczesnemu oddzielenia się łożyska. Możliwe jest spowolnienie wzrostu płodu, a nawet jego obumarcie.

Wysoka homocysteina – dieta

Co jeść, aby obniżyć poziom homocysteiny? Przede wszystkim w naszej diecie nie może zabraknąć produktów, które dostarczają witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Kwas foliowy to modulator homocysteiny, który znaleźć można m. in. w:

• zielonych liściach warzyw,
• produktach pełnoziarnistych,
• brokułach,
• szparagach,
• pomarańczach,
• bananach,
• jajach,
• wątróbce.

Z kolei najbogatsze źródła witaminy B12 to produkty odzwierzęce, takie jak mięsa, jaja, ryby i podroby. Dieta bogata w kwas foliowy i witaminę B12 to nie tylko sposób na to, jak obniżyć homocysteinę, ale także na to, jak zapobiegać rozwojowi hiperhomocysteinemii.

Jak szybko obniżyć homocysteinę?  W celu obniżenia poziomu homocysteiny można stosować preparaty zawierające witaminę B6 i B12 oraz kwas foliowy.

Bibliografia:

1. Wichlińska – Lipka M., Nyka W., Rola homocysteiny w patogenezie chorób układu nerwowego; Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 4
2. Wallach J., Interpretacja badań laboratoryjnych; MediPage 2011