Hormony płciowe żeńskie i męskie. Jakie są ich rodzaje oraz funkcje?

Hormony płciowe wydzielane są w niewielkich ilościach, a mimo to kontrolują skomplikowane procesy dojrzewania, funkcjonowania narządów płciowych i rozrodczości. Najmniejsza nawet nieprawidłowość w poziomie jednego hormonu pociąga za sobą lawinę konsekwencji, ponieważ proces wydzielania hormonów odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Kiedy warto wykonać badanie poziomu hormonów płciowych? Na czym polega taka diagnostyka? Jakie hormony badać? 

Czym są hormony płciowe? 

Hormony to związki występujące w organizmie i regulujące szereg procesów w nim zachodzących; swego rodzaju nośniki danych, które krążą od komórki do komórki. Wytwarzane są w gruczołach dokrewnych (wewnątrzwydzielniczych), stanowiących element układu endokrynnego (wewnątrzwydzielniczego).  

Po wytworzeniu hormonów są one uwalniane do krwiobiegu i tą drogą transportowane do tkanek pobliskich i tych całkiem odległych. Już niewielka dawka wydzielonego hormonu uruchamia szereg mechanizmów sprzężenia zwrotnego. Oznacza to, że spadek lub wzrost wydzielania jednego hormonu wywołuje spadek albo wzrost innego. 

Hormony płciowe to grupa związków, która odpowiada za dojrzewanie i funkcjonowanie narządów płciowych oraz czynności reprodukcyjne. Zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet proces uwalniania hormonów płciowych regulowany jest przez podwzgórze i wydzielaną przez nie gonadoliberynę (GnRH).  

GnRH pobudza w dalszej kolejności przysadkę mózgową, która zaczyna uwalniać FSH (hormon folikulotropowy) i LH (hormon luteinizujący). Zapewne oba te hormony kojarzysz wyłącznie z kobiecym cyklem menstruacyjnym. Tymczasem, co może być dla ciebie zaskoczeniem, są one również wydzielane w męskim organizmie (i nie jest to żadna nieprawidłowość), choć w mniejszej ilości.

Żeńskie hormony płciowe 

U kobiet organem, na który oddziałują hormony wydzielane przez przysadkę, są jajniki. To w nich zachodzi synteza estrogenów oraz oogeneza (powstawanie i dojrzewanie komórek jajowych). Oba te procesy regulowane są przez inne żeńskie hormony płciowe: 

• produkcja estrogenów i rozwój pęcherzyków Graafa (pęcherzyk jajnikowy otaczający komórkę jajową) warunkowana jest przez FSH (hormon folikulotropowy) wydzielany przez przysadkę, 
• produkcja progesteronu oraz owulacja warunkowane są przez LH (hormon luteinizujący) wydzielany przez przysadkę.

Estrogeny (estradiol, estriol i estrion) są odpowiedzialne za drugorzędowe cechy żeńskie. Mowa tu o rozwoju piersi, zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych czy rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej. Progesteron odpowiada za prawidłowy przebieg owulacji, a także zagnieżdżenie się zarodka w macicy i dalsze utrzymanie ciąży. 

Organizm kobiety produkuje również prolaktynę (ważną w procesie laktacji), oksytocynę (kluczową dla skurczów macicy podczas porodu) i DHEA-S (produkowany przez korę nadnerczy), a także, co może dziwić, testosteron. Ponadto podobnie jak to ma miejsce u mężczyzn, żeńskie hormony płciowe są transportowane po związaniu z białkami: SHBG i albuminą.

Męskie hormony płciowe 

U mężczyzn docelowym organem, na który oddziałują hormony wydzielane przez przysadkę są jądra. To w nich zachodzi spermatogeneza (proces powstawania i dojrzewania plemników) oraz syntezowanie androgenów (sterydowych hormonów płciowych odpowiedzialnych za cechy męskie). W jądrach syntezowane są hormony: 

• testosteron (odpowiada m.in. za rozwój drugorzędowych cech męskich oraz regulację cyklu płciowego np. libido), 
• dihydrotestosteron (odpowiada m.in. za rozwój zewnętrznych cech męskich np. owłosienie na ciele), 
• androstendion (odpowiada m.in. za rozwój drugorzędowych cech męskich np. niskiego głosu i owłosienia na twarzy). 

Co ważne, testosteron produkowany jest w zależności od potrzeb organizmu. Nie jest magazynowany. Ten testosteron, który zostanie uwolniony do krwi, łączy się z białkami wiążącymi hormony płciowe (SHBG i albuminą) i w ten sposób jest transportowany. W męskim organizmie produkowane są także hormony uważane za typowo żeńskie, czyli estrogeny, progesteron i prolaktyna. W korze nadnerczy wytwarzany jest też DHEA-S (siarczan dehydroepiandrostendionu). 

Na czym polega diagnostyka hormonów płciowych? 

Sądzisz, że badanie hormonów płciowych (u mężczyzn i kobiet) jest bolesne albo niekomfortowe? Nic bardziej mylnego. Dla ciebie niewiele będzie się ono różnić od wykonywania morfologii. Lekarz najczęściej zleca wykonanie pakietu badań hormonalnych. Dzięki temu zyskuje pełny obraz na temat działania tej części systemu endokrynnego, która warunkuje twoją płciowość. 

Aby oznaczyć stężenie hormonów, wystarczy próbka krwi pobrana rano i na czczo. Pamiętaj jednak, aby nie interpretować samodzielnie wyników. Tylko lekarz, ujmując je w szerszej diagnostyce, jest w stanie postawić właściwą diagnozę i zaproponować skuteczne leczenie.

Kiedy badać hormony płciowe? 

Badanie męskich hormonów płciowych warto wykonać, gdy: 

• libido znacznie spadło bez wyraźnej przyczyny, 
• pojawiły się problemy z erekcją, 
• pojawiła się nerwowość i pogorszenie samopoczucia, 
• coraz częściej występują problemy z koncentracją, 
• odporność uległa osłabieniu, 
• pojawiła się bezsenność, 
• zarost na ciele i włosy na głowie wyraźnie się przerzedziły, 
• wielkość narządów płciowych zmieniła się, 
• powiększyła się prostata. 

Badanie hormonów płciowych u kobiet jest natomiast wskazane przy: 

• zaburzeniach cyklu miesiączkowego, 
• nasilonym zespole napięcia przedmiesiączkowego, 
• trudnościach z zajściem w ciąże, 
• poronieniach, 
• wyraźnym spadku libido, 
• pogorszeniu samopoczucia i zwiększonej nerwowości, 
• pojawieniu się cech typowo męskich (np. niskiej barwy głosu, zarostu na twarzy).

Bibliografia: 

1. https://sbc.org.pl/Content/294372/Hormony.PDF [dostęp 14.06.023]. 
2. Gomuła A., Wpływ hormonów płciowych i neurotransmiterów na funkcje i zachowania seksualne, Seksuologia Polska 2006, nr 4, 1, s. 21-33.