Hormony tropowe przysadki mózgowej. Za co odpowiadają?

Hormony tropowe to związki chemiczne wydzielane przez przysadkę mózgową. Ich uwalnianie kontroluje podwzgórze, czyli struktura zaliczana do międzymózgowia. Wśród nich wymienia się somatotropinę, tyreotropinę, hormon adrenokortykotropowy, lutropinę, folikulotropinę, lipotropinę, melanotropinę i gonadotropinę kosmówkową.

Czym są hormony tropowe?

Hormony tropowe to związki chemiczne wytwarzane przez przedni płat przysadki mózgowej. Zalicza się do nich:

• hormon tyreotropowy (TSH),
• hormon adrenokortykotropowy (ACTH),
• lipotropinę (LPH)
• somatotropinę (GH),
• folikulotropinę (FSH),
• lutropinę (LH),
• melanotropinę (MSH),
• gonadotropinę kosmówkową (BHCG).

Hormony tropowe stymulują aktywność podległych przysadce gruczołów dokrewnych, a więc odpowiadają za regulację wydzielania innych hormonów. Pracę przysadki mózgowej kontroluje z kolei podwzgórze, wydzielając hormony zwane liberynami, które pobudzają ją do uwalniania hormonów.

Hormon tyreotropowy (TSH)

Jednym z hormonów tropowych jest hormon tyreotropowy (in. tyreotropina, TSH). To glikoproteina wydzielana przez tyreotropy występujące w gruczołowej części przysadki. W niewielkich ilościach produkowany jest także przez monocyty (komórki układu immunologicznego). TSH odpowiada za:

• regulowanie czynności tarczycy,
• wzrost produkcji i wydzielania trójjodotyroniny (T3), tyroksyny (T4), tyreoglobuliny,
• nasilanie uwalniania interleukiny 2 w układzie immunologicznym.

Wydzielanie TSH pobudza tyreoliberyna (TRH), a hamuje somatostatyna i dopamina. Pomiędzy podwzgórzem, przysadką i tarczycą występuje sprzężenie zwrotne. TSH stymuluje tarczycę do produkcji hormonów, a gdy trójjodotyronina i tyroksyna występują już w zbyt dużej ilości,  hamują biosyntezę TSH.

Hormon adrenokortykotropowy (ACTH)

Wśród hormonów tropowych wymienia się także hormon adrenokortykotropowy (in. kortykotropina). Powstaje on z proopiomelanokrtyny (POMC) i pobudza aktywność kory nadnerczy do wydzielania przez nią kortyzolu, aldosteronu i androgenów. Bierze udział w regulacji rytmu dobowego; najwyższe stężenie hormonu obserwuje się nad ranem, a najniższe w nocy. Na wzrost stężenia kortykotropiny mają wpływ sytuacje stresowe, infekcje czy urazy. Niskie stężenie ACTH występuje u osób z:

• niedoczynnością kory nadnerczy,
• zespołem Cushinga,
• chorobą Addisona.

Lipotropina (LPH) i somatotropina (GH)

Lipotropina to kolejny hormon tropowy. Pobudza metabolizm tłuszczów: przyspiesza hydrolizę glicerydów i powoduje wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi. Z kolei somatotropina (in. hormon wzrostu) stymuluje wzrost tkanek, narządów i ciała. Stopień jej wydzielania zmienia się w ciągu życia. Wysokie stężenie GH obserwuje się w wieku dziecięcym, a maksymalny poziom hormonu pojawia się w okresie dojrzewania.

Hormon folikulotropowy (FSH) i luteinizujący (LH)

Do hormonów tropowych należy też FSH (in. folikulotropina) określana jako hormon dojrzewania pęcherzyków oraz LH (in. lutropina). Są to hormony glikoproteinowe, które u kobiet kontrolują pracę jajników, a ich stężenie zależne jest od fazy cyklu miesiączkowego. U mężczyzn FSH i LH odpowiadają za pracę jąder. Ich działanie jest następujące:

• w jajniku FSH odpowiada za pobudzanie pęcherzyków jajnikowych do produkcji estrogenów,
• w jajniku LH oddziałuje na komórki tekalne, które zaczynają produkować androstendion i testosteron. W okresie okołoowulacyjnym LH prowadzi do owulacji i przemiany pozostałości pęcherzyka jajnikowego w ciałko żółte, które wzmaga produkcję testosteronu,
• w jądrze FSH wpływa na komórki Sertolego i odpowiada za wysokie miejscowe stężenie testosteronu,
• w jądrze LH dociera do komórek Leydiga, gdzie stymuluje biosyntezę testosteronu i pozostałych androgenów jądrowych.

Hormon melanotropowy (MSH)

Melanotropina (MSH, homon melanotropowy) przede wszystkim pobudza syntezę melaniny, czyli barwnika odpowiadającego za pigmentację skóry czy włosów m.in. u człowieka. W mniejszym stopniu wpływa na wydzielanie kortyzolu i części z androgenów mających związek z rozwojem męskich cech płciowych.

Gonadotropina kosmówkowa (BHCG)

Gonadotropina kosmówkowa (BHCG) to szczególny rodzaj hormonów tropowych, ponieważ jest wydzielana wyłącznie podczas ciąży, przez zarodek oraz komórki łożyska. Jej główne funkcje to m.in. podtrzymywanie ciałka żółtego w dobrej kondycji, ochrona płodu przed odpowiedzią immunologiczną organizmu matki czy udział w procesie tworzenia się naczyń krwionośnych i zewnętrznej błony płodowej.

Bibliografia:

1. Allen M. J., Sharma S., Physiology, Adrenocorticotropic Hormone (ACTH), StatPearls 2023.
2. Betz D., Fane K., Human Chorionic Gonadotropin, StatPearls 2023.
3. Emerson C. H., melanocyte-stimulating hormone, Britannica 2023.
4. https://medlineplus.gov/lab-tests/follicle-stimulating-hormone-fsh-levels-test/ [dostęp 29.10.2024].
5. https://my.clevelandclinic.org/health/body/22255-luteinizing-hormone [dostęp 29.10.2024].
6. Nishad R. i in., Growth Hormone and Metabolic Homeostasis, European Medical Journal 2018.
7. Norris D. O., Carr J. A., Chapter 4 – Organization of the Mammalian Hypothalamus–Pituitary Axes, Vertebrate Endocrinology (Fifth Edition) 2013, 93-150.
8. Pirahanchi Y. i in., Physiology, Thyroid Stimulating Hormone, StatPearls 2023.

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała