Integracja sensoryczna. Co kryje się za tym terminem?

Integracja sensoryczna (ang. Sensory Integration, SI) to proces neurologiczny, w którym mózg organizuje w uporządkowany sposób wrażenia płynące z ciała i otoczenia, umożliwiając adekwatne celowe działania. Prawidłowe przetwarzanie bodźców zmysłowych, takich jak dotyk, ruch, równowaga czy propriocepcja, jest kluczowe dla codziennego funkcjonowania i rozwoju człowieka. 

Czym jest integracja sensoryczna? 

Termin integracja sensoryczna został opracowany przez amerykańską terapeutkę zajęciową i psycholog Jean Ayers w latach 70. XX wieku. Opisuje ona proces, w którym mózg odbiera, organizuje i interpretuje informacje płynące ze zmysłów takich jak:  

• wzrok,  
• słuch,  
• dotyk,  
• równowaga,  
• czucie głębokie (propriocepcja), 
• odczuwanie stanów wewnętrznych organizmu (interocepcja).  

Dzięki temu człowiek może sprawnie reagować na otoczenie i wykonywać codzienne czynności. Początkowo uważano, że poszczególne zmysły są przetwarzane w odrębnych obszarach mózgu, jednak okazało się, iż różne ośrodki mogą współpracować i integrować wiele bodźców jednocześnie. Takie wielozmysłowe przetwarzanie pozwala nam lepiej rozumieć świat i dostosowywać swoje działania do zmieniających się warunków. 

Problemy związane z przetwarzaniem sensorycznym 

Kiedy procesy integracji sensorycznej są zaburzone, mogą pojawić się trudności w codziennym funkcjonowaniu. Dzieci z takimi dysfunkcjami często wykazują nadwrażliwość lub niewrażliwość na bodźce, problemy z koordynacją ruchową, koncentracją czy planowaniem ruchu. Mogą również doświadczyć opóźnień w rozwoju mowy oraz trudności w nauce.  

W rozmowach na ten temat często pada pytanie: „czy zaburzenia integracji sensorycznej to autyzm”? Warto zatem podkreślić, że nie są one tożsame z autyzmem ani niepełnosprawnością, choć mogą współwystępować z problemami rozwojowymi. 

Jak diagnozuje się zaburzenia integracji sensorycznej? 

Proces diagnozy zaburzeń SI obejmuje szczegółowy wywiad z rodzicami, obserwację dziecka oraz zastosowanie standaryzowanych testów oceniających funkcjonowanie sensoryczne i motoryczne dziecka. Celem diagnozy jest identyfikacja specyficznych trudności oraz opracowanie indywidualnego planu terapeutycznego. Przykładową diagnozą może być nadwrażliwość dotykowa, która objawia się unikaniem pewnych materiałów, a nawet konkretnych faktur lub problemy z równowagą, gdzie charakterystyczne są częste upadki. 

Na czym polega terapia integracji sensorycznej? Przykładowy plan 

Terapia integracji sensorycznej (in. terapia SI) często nazywana jest „naukową zabawą”. Polega na dostarczaniu dziecku kontrolowanych bodźców sensorycznych w bezpiecznym i odpowiednio dostosowanym do jego potrzeb środowisku. Celem jest poprawa przetwarzania sensorycznego, co przełoży się na lepsze funkcjonowanie w codziennym życiu. 

Tego typu ćwiczenia integracji sensorycznej pomagają dziecku w rozwijaniu prawidłowego przetwarzania bodźców i poprawiają zdolności motoryczne oraz koncentrację. 

Dla kogo przeznaczona jest terapia SI? 

Terapia integracji sensorycznej jest skierowana do dzieci i dorosłych z trudnościami w przetwarzaniu bodźców zmysłowych. Szczególnie polecana jest dla osób z: 

• zaburzeniami ze spektrum autyzmu,  
• ADHD,  
• opóźnieniami rozwojowymi, 
• specyficznymi trudnościami w nauce, np. dysleksją, która może wynikać z problemów z przetwarzaniem bodźców wzrokowych i ruchowych, co w wyraźny sposób utrudnia naukę pisania i czytania.  

Skąd biorą się zaburzenia integracji sensorycznej? 

Przyczyny zaburzeń sensorycznych nie są do końca poznane. Badania wskazują na kilka potencjalnych czynników ryzyka: 

• prenatalne – narażanie płodu na szkodliwe substancje, takie jak alkohol, nikotyna, niektóre leki, a także choroby zakaźne matki w czasie ciąży, 
• okołoporodowe – przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa oraz komplikacje podczas porodu (np. niedotlenienie), 
• środowiskowe – ograniczona stymulacja sensoryczna w pierwszych latach życia dziecka może prowadzić do niedojrzałości systemów zmysłowych. 

Warto też zwrócić uwagę na fakt, iż zaburzenia integracji sensorycznej mogą (ale jednocześnie nie muszą, to nie jest sztywna zasada) występować razem z innymi zaburzeniami, takimi jak autyzm czy ADHD, co sugeruje powiązania genetyczne i neurobiologiczne. Dokładnie przyczyny nadal nie są poznane, jednak zrozumienie potencjalnie szkodliwych czynników może pomóc we wczesnym rozpoznaniu i wdrożeniu odpowiednio wcześnie terapii SI. 

Kim jest terapeuta integracji sensorycznej? 

Od terapeutów SI wymaga się nie tylko wyższego wykształcenia z kierunków związanych z terapią, psychologią czy pedagogiką, ale też studiów podyplomowych i dodatkowych kursów specjalistycznych. 

Przykładem może być szkolenie II stopnia organizowane przez Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej (PSTIS), które obejmuje 196 godzin wykładów i ćwiczeń. Aby ukończyć ten kurs, należy zdać egzamin, co uprawnia do diagnozowania za pomocą Polskich Standaryzowanych Testów Integracji Sensorycznej oraz prowadzenia terapii integracji sensorycznej. 

Bibliografia: 

1. Cygan B., Zaburzenia przetwarzania sensorycznego jako źródło trudności i niepowodzeń szkolnych dziecka w edukacji wczesnoszkolnej, Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych 2018, LXXI, 83-96. 
2. Miller L. J., Anzalone M. E., Lane S. J., Cermak S. A., Osten E. T., Concept Evolution in Sensory Integration: A Proposed Nosology for Diagnosis, American Journal of Occupational Therapy 2007, 61 (2): 135-140. 
3. Przyworski Z., Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia, Wydawnictwo Empis & Sensum Mobile 2021.