Inteligencja emocjonalna – czym jest i jak ją rozwijać?

Inteligencja emocjonalna to termin, który pojawił się dopiero w 1990 roku i od tamtego czasu jego popularność stale rośnie. Dlaczego tak jest? Skąd to duże zainteresowanie? Sprawdź, czym jest inteligencja emocjonalna, dlaczego warto ją rozwijać i jakie ma znaczenie w codziennym funkcjonowaniu człowieka.

Czym jest inteligencja emocjonalna? 

Inteligencję emocjonalną można zdefiniować jako zdolność rozumienia emocji i zarządzania nimi. Autorzy pierwszej koncepcji inteligencji emocjonalnej (Peter Salovey i Jack Mayer) wskazali jej cztery konkretne obszary, tj.:  

• dostrzeganie emocji,  
• umiejętność rozumienia emocji,  
• kierowanie emocjami,  
• wspomaganie myślenia przy pomocy emocji (w kontekście pozytywnym). 

Inteligencja emocjonalna jest stosunkowo nowym pojęciem w psychologii, zwłaszcza biorąc pod uwagę inne koncepcje inteligencji (liczące ponad 100 lat), ponieważ powstało w 1990 roku. Termin ten wywodzi się z pojęcia inteligencji społecznej, które jest znane od lat 20. XX wieku. Inteligencję emocjonalną potocznie rozumie się jako umiejętność analizy własnych emocji oraz rozpoznania emocji u innych ludzi. Trafna interpretacja uczuć pozwala z kolei na samorozwój oraz dbanie o indywidualne sukcesy.

Z kolei Daniel Goleman, znany przede wszystkim z koncepcji inteligencji wielorakich, definiuje inteligencję emocjonalną jako zdolność rozumienia swoich emocji, która pomaga w radzeniu sobie ze stresem. Zdaniem tego autora inteligencja emocjonalna może pomagać w życiu codziennym i pozytywnie oddziaływać na cały organizm oraz zdrowie psychiczne. 

Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka 

Inteligencja emocjonalna pomaga w wykonywaniu wielu codziennych czynności, a przede wszystkim w tworzeniu wartościowych relacji z innymi ludźmi. Zdarza się, że osoby, które cechuje niska inteligencja emocjonalna, nie są w stanie zrozumieć swoich emocji, a w związku z tym nie potrafią kierować nimi w pożądany społecznie sposób. Co więcej, dotychczasowe analizy badawcze i koncepcje teoretyczne wykazały, że inteligencja emocjonalna: 

• umożliwia tworzenie dojrzałych relacji z innymi ludźmi, 
• wspiera walkę ze stresem, 
• pozwala na odnajdywanie się w codziennych, trudnych sytuacjach, 
• może wpływać na życiowy sukces, 
• pomaga w osiąganiu konkretnych celów związanych z rozwojem kariery, nauką, 
• może pomagać w zdobyciu znacznie lepszych wyników w szkole i pracy, ponieważ wpływa pośrednio na poziom motywacji i ambicję, a dodatkowo umożliwia radzenie sobie z różnymi, złożonymi społecznie sytuacjami, 
• poprawia zdrowie psychiczne.

Inteligencja emocjonalna jest terminem z zakresu nauk społecznych, jednak można ją zmierzyć. Istnieją kwestionariusze umożliwiające pomiar poziomu inteligencji emocjonalnej. Co ciekawe, można wyróżnić kilka cech wskazujących na jej wyższy poziom u poszczególnych jednostek. Można do nich zakwalifikować: 

• postrzeganie siebie w sposób pozytywny, co wiąże się zwykle z wysoką samooceną, 
• chęć rozwoju i osiągania sukcesów, 
• wysoki poziom motywacji wewnętrznej, 
• wysoki poziom empatii, rozumienia emocji i uczuć innych ludzi, 
• odporność na sytuacje stresowe, 
• asertywność oraz zdolność rozwiązywania różnych problemów (w tym także tych społecznych, związanych z kontaktami międzyludzkimi).

Jak rozwijać inteligencję emocjonalną? 

Inteligencja emocjonalna jest uwarunkowana przez wiele różnych czynników, w tym zarówno genetycznych, jak i środowiskowych, a także społecznych i indywidualnych. Zbyt niski poziom inteligencji emocjonalnej może być niestety powiązany z nieprawidłowym środowiskiem rodzinnym, a więc sytuacją, w której rodzice nie uczą dzieci rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi.

Jak wspomniano, inteligencja emocjonalna częściowo jest nabywana w kontekście genetycznym, jednak dodatkowo można ją rozwijać i wpływać na nią. W internecie znajduje się wiele kursów i szkoleń z zakresu inteligencji emocjonalnej. Niektóre z nich obejmują także inne kompetencje miękkie. Warto z nich skorzystać, kiedy nie czujesz się pewnie wśród ludzi i chcesz poczuć się lepiej podczas tworzenia relacji z innymi, ale także z samą sobą.

Dbanie o rozwój inteligencji emocjonalnej może pomóc już w okresie dzieciństwa oraz adolescencji. To właśnie w tym czasie ogromne znaczenie mają ćwiczenia rozwojowe. Dzieci cechujące się empatią i zdolnością radzenia sobie ze stresem mogą mieć lepsze osiągnięcia w szkole, a także zdobywają wielu nowych przyjaciół i tworzą wartościowe relacje na długie lata.

Do najważniejszych sposobów rozwijających inteligencję emocjonalną można zakwalifikować: 

• nauka rozpoznawania własnych emocji w różnych sytuacjach, także tych stresowych, 
• nazywanie przeżywanych emocji, 
• rozumienie emocji i uczuć innych ludzi, dbanie o swoją empatię i zdolności komunikacyjne, 
• zadbanie o to, aby co jakiś czas zastanowić się nad swoimi emocjami, dzięki czemu można oczyścić swój umysł, 
• budowanie sieci wsparcia, ponieważ relacje społeczne mogą przynieść wiele pozytywnych rezultatów, 
• prowadzenie dziennika emocji, dbanie o to, aby zapisywać swoje przeżycia, 
• rozmowa z innymi ludźmi na temat swoich uczuć i emocji.  

Dobrym sposobem na rozwijanie inteligencji emocjonalnej jest także nauka współodczuwania, a więc rozumienia emocji towarzyszących innym ludziom. Przykładowo, po długiej wypowiedzi drugiej osoby, warto jakoś zareagować, opisać jej uczucia, zastanowić się nad rozwiązaniami problemu, a nie tylko skomentować monolog jednym czy dwoma słowami. W ten sposób można nie tylko komuś pomóc, ale także rozwijać swoją inteligencję emocjonalną.

Wątpliwości naukowców w kontekście inteligencji emocjonalnej 

Zdaniem niektórych badaczy, inteligencja emocjonalna jest cechą osobowości i nie należy traktować jej jako zupełnie osobnej miary. Naukowcy uważają ponadto, że testy inteligencji emocjonalnej w rzeczywistości sprawdzają rozumienie norm społecznych oraz konformizm, tym samym twierdząc, że nie należy używać tutaj terminu „inteligencja”. Dotychczasowe wątpliwości nie sprawiły jednak, że koncepcja inteligencji emocjonalnej umarła w zalążku. Wręcz przeciwnie, wiele osób wciąż prowadzi badania z tego zakresu.

Bibliografia: 

1. Goleman, D., Jankowski, A., Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, Poznań 1997.  
2. Knopp, K., Rola inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka, Studia Psychologica 2005, 6: 221-236. 
3. Wróbel, M., Praca emocjonalna a wypalenie zawodowe u nauczycieli: moderująca rola inteligencji emocjonalnej, Psychologia Społeczna 2013, 8: 53-66.