Interakcje leków – czego nie powinniśmy łączyć z innymi lekami, żywnością lub alkoholem?

Interakcje leków to niepożądane oddziaływania substancji aktywnych zawartych w lekach z innymi związkami, co wpływa na efekt działania leku. Związki wchodzące z interakcję z lekiem mogą pochodzić z innych leków, ale także żywności czy alkoholu. Efektem interakcji może być zmniejszenie skuteczności terapeutycznej leku, a także nasilenie działań niepożądanych. Ryzyko wystąpienia niepożądanych interakcji leków narzuca konieczność umiejętnego łączenia poszczególnych leków, a także wiedzy na temat tego, jakich produktów spożywczych czy ziół nie należy spożywać podczas zażywania niektórych leków.

Rodzaje interakcji leków

Interakcje leków mogą przyjmować rozmaite postacie, a ich efekty mogą być skrajnie różne. W przypadku interakcji synergistycznych dochodzi do nasilenia działania leków. Przykładem takiej interakcji jest jednoczesne zażywanie leków przeciwdepresyjnych oraz nasennych, co może nawet skutkować przedawkowaniem leków w efekcie wzajemnego nasilenia ich działania. Z kolei interakcje antagonistyczne wynikają z jednoczesnego zażywania leków o przeciwstawnym działaniu i prowadzą do zniesienia działania leku. Doskonałym przykładem tego typu interakcji jest jednoczesne stosowanie leków przeciwkrzepliwych oraz działającej antagonistycznie witaminy K.

Uwzględniając mechanizm interakcji leków, można wyróżnić następujące rodzaje oddziaływań:

• interakcje farmakokinetyczne, związane z zaburzeniem procesów trawienia, wchłaniania leków, ich dystrybucji w organizmie, metabolizmu oraz wydalania
• interakcje farmakodynamiczne, wynikające ze zmodyfikowania działania leku; związki interferujące w działanie leku mogą wpływać na enzymy czy receptory, co może zmieniać czas, siłę oraz mechanizm działania leków
• interakcje farmaceutyczne powstają na etapie przyrządzania bądź przechowywania leków, a zatem – poza organizmem chorego

W celu uniknięcia takich niepożądanych interakcji, które mogą wpłynąć negatywnie na skuteczność farmakoterapii, należy przede wszystkim uważnie czytać ulotki dołączone do opakowania każdego leku. Ponadto należy informować lekarza przepisującego lek o wszystkich innych zażywanych preparatach – lekach na receptę i bez recepty, suplementach diety czy ziołach. Ogromne znaczenie ma także unikanie stosowania jakichkolwiek używek.

Interakcje leków z żywnością

Interakcje leków z pożywieniem występują dość często i zaledwie 35-40 proc. interakcji nie ma znaczenia klinicznego. Oznacza to, że wiele z tych interakcji może wpływać znacząco na przebieg terapii. Spożywanie niektórych produktów spożywczych może generować interakcje farmakodynamiczne oraz farmakokinetyczne z lekami. Zaburzenie wchłaniania leków związane z zażywaniem posiłków mogą wynikać z samej obecności treści pokarmowej w żołądku. Ale nie tylko – obecność konkretnych związków może także wpływać na wchłanianie leków. Najczęściej występujące interakcje tego typu to:

• posiłki bogatotłuszczowe mogą zwiększać przyswajalność leków lipofilnych, np. beta blokerów, leków psychotropowych czy przeciwgrzybiczych
• wapń dostarczany z dietą znacząco ogranicza wchłanianie leków tworzących z wapniem nierozpuszczalne sole; z tego powodu nie należy łączyć nabiału z fluorochinolonami czy tetracyklinami
• tanina, której źródłem jest herbata zmniejsza przyswajalność preparatów zawierających żelazo
• cytrusy ograniczają wchłanianie antybiotyków
• błonnik ogranicza wchłanianie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych
• witamina K zawarta w warzywach kapustnych hamuje przyswajanie warfaryny, czyli leku przeciwkrzepliwych.

Przykładem wpływu żywności na dystrybucję leków jest wiązanie tłuszczów dostarczanych wraz z dietą z białkami transportowymi osocza, co może ingerować w dystrybucję niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Z kolei doskonale poznanym mechanizmem zaburzenia metabolizmu leków jest wpływ soku grapefruitowego na metabolizm takich preparatów jak statyny, cyklosporyna czy blokery kanałów wapniowych.

Poza wspomnianymi interakcjami antagonistycznymi, niektóre składniki diety wykazują działanie synergistyczne. Taka interakcja leków z żywnością obserwowana jest m. in. pomiędzy kofeiną a kwasem acetylosalicylowym czy teofiliną bądź pomiędzy solami potasu (których źródłem jest sól kuchenna) a spironolaktonem, inhibitorami konwertazy angiotensyny czy amilorydem.

Interakcje między lekami

W przypadku farmakoterapii wielolekowej może dojść do powstania zjawiska interakcji między lekami. Przykładem takiej niepożądanej sytuacji jest jednoczesne stosowanie leków przeciwzakrzepowych, takich jak warfaryna i dikumarol oraz osłabiających ich działanie: neomycyny, metoklopramidu czy wodorotlenku glinu. Z kolei za nasilenie działania leków przeciwzakrzepliwych wpływ mają takie leki jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwcukrzycowe, klarytromycyna, erytromycyna, flukonazol, itrakonazol, heparyna, sterydy anaboliczne oraz glukagon.

W przypadku stosowania leków przeciwglikemicznych, zażywanych przez chorych na cukrzycę w celu normalizowania poziomu glukozy we krwi, należy unikać jednoczesnego stosowania leków nasilających ich działanie. Mowa m. in. o takich lekach jak wodorotlenek magnezu i dwuwęglan sodu zwiększające wchłanianie leków przeciwcukrzycowych, niesteroidowe leki przeciwzapalne zwiększające stężenie leków we krwi, a także hamujące metabolizm tych leków steroidy anaboliczne, ketokonazol czy tetracykliny. Natomiast za osłabienie działania leków przeciwcukrzycowych odpowiadają glikokortykosteroidy, glukagon oraz doustne środki antykoncepcyjne.

W celu normalizowania poziomu cholesterolu we krwi stosowane są statyny. Istnieje ryzyko zahamowania metabolizmu tych leków i nasilenia ich działania – dzieje się tak przy jednoczesnym zażywaniu niektórych leków przeciwgrzybiczych czy antybiotyków.

Grupą leków stosowanych bardzo często są niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ; o powszechności ich stosowania świadczy fakt, że można bez recepty zakupić te leki. Interakcje między NLPZ a innymi lekami dotyczą zwłaszcza leków przeciwcukrzycowych, przeciwpadaczkowych, nasercowych czy przeciwzakrzepowych. Ponadto coraz częściej występują interakcje wynikające z zażywania tej samej substancji czynnej dostępnej w różnych preparatach, które pacjenci nieświadomie stosują łącznie.

Interakcje leków z alkoholem

Wiele leków wchodzi w interakcję z alkoholem, dlatego nie jest wskazane jednoczesne zażywanie jakichkolwiek leków oraz spożywanie alkoholu. Przykładami najbardziej niebezpiecznych połączeń leki – alkohol jest picie alkoholu podczas zażywania leków przeciwbólowych, uspokajających i nasennych czy przeciwdepresyjnych. Inne niekorzystne połączenia to alkohol z doustną antykoncepcją hormonalną, antybiotykami, lekami przeciwalergicznymi czy przeciwcukrzycowymi.

Bibliografia:

Korzeniowska K., Jabłecka A., Interakcje leków z pożywieniem; Farmacja Współczesna 2008, 1

Cascorbi I., Drug interactions – principles, examples and clinical consequences; Dtsch Arztebl Int., 2012, Aug, 109