„Hashimoto niemal ośmiokrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn”. Iwona Kozak-Michałowska o chorobie, która może się ujawnić w każdym wieku

Choroba Hashimoto przez wiele lat może przebiegać łagodnie lub bezobjawowo, niestety przez cały czas prowadzi do niszczenia tarczycy i spadku stężenia produkowanych przez nią hormonów. O objawach i czynnikach ryzyka w chorobie Hashimoto rozmawiamy z dr n. med. Iwoną Kozak-Michałowską, konsultantką ds. medycyny laboratoryjnej Synevo Polska.

Jolanta Pawnik: W Polsce choroba Hashimoto diagnozowana jest coraz częściej, szacuje się, że choruje na nią około 3-4 proc. populacji, czyli ponad milion osób. To bardzo dużo.

dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska: W skali globalnej te liczby są jeszcze wyższe – choroba Hashimoto dotyczy około 200 milionów ludzi na całym świecie. Niemal ośmiokrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn i może ujawnić się w każdym wieku.

Co to za choroba, skąd tak duża skala zachorowań?

Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy, jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy (hypotyreozy) spowodowanej niedoborem hormonów tyroksyny T4 oraz trijjodotyroniny (T3). Hormony T3 i T4 po dostaniu się do krwioobiegu wpływają na czynność wszystkich komórek organizmu. Kontrolują metabolizm, są odpowiedzialne za funkcjonowanie układu nerwowego, pokarmowego, rozrodczego, serca oraz kości. Wpływają też na nasze samopoczucie, stan psychiczny, wagę ciała i jego ciepłotę, stan naszych włosów oraz skóry.

W krążeniu T3 i T4 są związane z białkami, a tylko niewielka ich część, aktywna biologicznie, występuje jako wolna T3 (fT3) i wolna T4 (fT4). Ta postać hormonów ma większą wartość diagnostyczną niż oznaczanie hormonów całkowitych.

Funkcje tarczycy są regulowana przez tyreotropinę (TSH) wytwarzaną przez przysadkę mózgową, hormon bardzo wrażliwy na najmniejsze wahania stężenia hormonów tarczycy. W diagnostyce chorób tarczycy jest tzw. „badaniem pierwszego rzutu”. Wysoki poziom TSH może wskazywać na niedoczynność tarczycy, a niski poziom sugeruje nadczynność tarczycy. Ponadto TSH ma znaczenie w ocenie skuteczności leczenia oraz w badaniu przesiewowym noworodków w celu wykluczenia wrodzonej niedoczynności tarczycy.

Choroba Hashimoto jest chorobą autoimmunologiczną. Przez wiele lat może przebiegać łagodnie lub bezobjawowo, niestety przez cały czas prowadzi do niszczenia tarczycy i spadku stężenia produkowanych przez nią hormonów.

Jak objawia się choroba Hashimoto i czy może być dziedziczna, występować np. u matki i córki?

Wśród objawów choroby Hashimoto wyróżnia się: osłabienie i zmęczenie, bladość lub obrzęk twarzy, senność, ciągłe uczucie zimna, pogorszenie sprawności intelektualnej (zapominanie, dekoncentracja), wzrastającą wagę mimo braku zmiany diety, ból stawów i mięśni, zaparcia, bladość, suchość i łuszczenie się skóry, pociemnienie skóry w obrębie kolan i łokci (tzw. brudne łokcie i kolana), wypadanie oraz łamliwość włosów, u kobiet nieregularne lub obfite miesiączki, trudności w zajściu w ciążę, depresję, bradykardię (spowolnienie tętna), nadciśnienie tętnicze, chrypkę.

Co do dziedziczności – podobnie jak wiele innych chorób autoimmunologicznych choroba Hashimoto może być uwarunkowana genetycznie. Jednym z dowodów na to jest zależność od płci i jej częstsze występowanie u kobiet. Nie wyklucza się jednak także wpływu czynników hormonalnych – w wielu przypadkach choroba Hashimoto jest wykrywana u kobiet w ciąży albo po menopauzie. Zaobserwowano także, że jeżeli w rodzinie choruje mężczyzna, to istnieje duże ryzyko, że będą chorowały jego dzieci.

Kiedy mogą wystąpić objawy w przypadku dziedzicznej postaci tej choroby?

Dziedziczna postać Hashimoto ujawnia się zazwyczaj w wieku wczesnoszkolnym, następnie w okresie dojrzewania. Osoby mające w rodzinie chorego na autoimmunologiczną chorobę tarczycy powinny w związku z tym regularnie kontrolować stężenie TSH, FT3, FT4 oraz przeciwciał anty-TPO i anty-TG, aby chorobę rozpoznać jak najwcześniej.

Dziedziczna postać choroby Hashimoto może wystąpić u osób, u których w rodzinie występowały przypadki choroby Hashimoto, ale także innych chorób autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1, celiakii, reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia układowego, łuszczycy czy bielactwa.

Na genetyczne podłoże choroby Hashimoto może wskazywać także zwiększona częstość występowania choroby u bliźniąt jednojajowych, obecność przeciwciał przeciwtarczycowych u ponad połowy rodzeństwa osób chorych i niemal 30 razy większe ryzyko rozwoju choroby, a także zwiększona częstość występowania choroby u osób z zaburzeniami chromosomalnymi (zespół Downa, Turnera, Klinefeltera).

Podatność genetyczna jest uwarunkowana wieloczynnikowo. Biorą w tym udział geny głównego układu zgodności tkankowej HLA DR (HLA-DR3, DR4 i DR5), geny immunoregulacyjne (IL1RN, IL17F, IL6) oraz geny specyficzne dla tarczycy (Tg, TSHR, SEPS1), a w ostatnich latach, dzięki rozwojowi nowych technik molekularnych, zidentyfikowano kolejne geny – FCRL3, FOXE1 i IL2RA.

Uważa się, że oprócz predyspozycji genetycznych istotną rolę w wystąpieniu i przebiegu choroby Hashimoto odgrywają czynniki środowiskowe. Jakie są najważniejsze czynniki ryzyka choroby Hashimoto?

Mogą to być niedobory witamin i minerałów, szczególnie selenu i witaminy D, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Istotny wpływ mają także infekcje, szczególnie zapalenie wątroby typu C oraz inne, jak np. CVM, Yersinia enterocolitica, SARS-CoV2. Czynnikiem wyzwalającym wystąpienie objawów może być ciąża wraz z towarzyszącymi jej zmianami hormonalnymi i w układzie odpornościowym. Niebagatelne znaczenie ma także stres, który może zaburzać równowagę hormonalną organizmu i negatywnie wpływać na układ odpornościowy. Obserwacji pod kątem objawów Hashimoto powinno się też poddawać osoby zażywające niektóre leki, np. amiodaron, lit czy interferon oraz spożywające nadmierne ilości jodu.

Bardzo duże znaczenie ma także zanieczyszczenia środowiska. Nie ulega wątpliwości, że na funkcjonowanie tarczycy i układu odpornościowego ma wpływ ekspozycja na pestycydy, metale ciężkie i zanieczyszczone powietrze.

Poza obserwacją organizmu i wysyłanych przez niego sygnałów w diagnostyce choroby Hashimoto duże znaczenie mają badania diagnostyczne. Co powinno nas w nich zaniepokoić?

W badaniach laboratoryjnych obserwuje się podwyższone stężenie TSH i obniżone stężenie fT4. Stężenie fT3 długo jest prawidłowe, obniża się przy jawnych objawach choroby. W krążeniu pojawiają się charakterystyczne przeciwciała: anty-TPO (przeciwko peroksydazie tarczycowej), anty-Tg (przeciwko tyreoglobulinie) oraz przeciwko receptorowi TSH. Oznaczanie przeciwciał przeciwtarczycowych pozwala na różnicowanie chorób tarczycy, w tym o podłożu autoimmunologicznym.

W chorobie Hashimoto przeciwciała anty-TPO wykrywa się u 95-100% pacjentów, dlatego badanie to uważa się za przesiewowe w tej chorobie. Jeśli chodzi o przeciwciała anty-Tg, to występuje one u 60-90% chorych. Przeciwciała przeciwko receptorowi TSH wykrywane są znacznie rzadziej, a nawet mogą być nieobecne (mają one znaczenie w diagnostyce różnicowej z nadczynnością tarczycy, wykrywane są w chorobie Gravesa-Basedowa). Badania laboratoryjne można wykonywać zarówno u dzieci, jak i dorosłych, u kobiet i u mężczyzn. Coraz więcej osób pyta o możliwość wykonania tych badań w celach profilaktycznych.

Jak przebiega leczenie choroby Hashimoto i jakie są rokowania? To choroba na całe życie.

Leczenie niedoczynności tarczycy, w tym choroby Hashimoto, polega na stosowaniu preparatów zastępujących hormony tarczycy i zwykle jest prowadzone przez całe życie, zaczynając od rozpoznania. Przy odpowiednim leczeniu, a także stosowaniu zalecanej diety, rokowania dla osób z chorobą Hashimoto są dobre. Dzięki terapii możliwe jest przywrócenie odpowiedniego stężenia hormonów i cofnięcia objawów niedoczynności.

Bardzo ważne jest, by zarówno w czasie diagnozy, jak i leczenia być pod kontrolą endokrynologa. Tylko lekarz może modyfikować dawkę przyjmowanego leku w zależności od stężenia TSH, które na tym etapie postępowania klinicznego jest podstawowym badaniem laboratoryjnym monitorującym stan chorego.