Jadłowstręt psychiczny – przyczyny, objawy i leczenie

Jadłowstręt psychiczny (anoreksja) to zaburzenie odżywiania, na które najczęściej cierpią dziewczęta i młode kobiety. Wśród objawów jadłowstrętu psychicznego wymienia się celowy spadek masy ciała wraz z towarzyszącym lękiem przed przybraniem na wadze i zaburzoną percepcją własnego ciała. Choroba zwykle zaczyna się niewinnie i przez długi okres czasu pozostaje niezauważona przez otoczenie chorego. Nieleczona, stanowi nie tylko zagrożenie zdrowia, ale i życia.

Co to jest jadłowstręt psychiczny?

Jadłowstręt psychiczny, inaczej anorexia nervosa (AN) to zaburzenie odżywiania, w którym chory świadomie i celowo traci masę ciała do poziomu odbiegającego od norm dla wzrostu i wieku, co prowadzi do wyniszczenia organizmu. Osoba cierpiąca na anoreksję odczuwa lęk przed przybieraniem na wadze i otyłością, a także stale kontroluje obraz własnego ciała. Konsekwencją stosowania restrykcji żywieniowych oraz działań służących utracie masy ciała są poważne problemy zdrowotne, w tym zaburzenia hormonalne oraz zaburzenia psychiczne. W klasyfikacji ICD-10 jadłowstręt psychiczny oznaczony jest symbolem F50.0.

U niektórych osób występuje jadłowstręt psychiczny atypowy (F50.1.) W tym typie anoreksji obserwuje się dążenie do spadku masy ciała, ale objawy jadłowstrętu nie są tak nasilone, a zachowaniu nie towarzyszy lęk przed otyłością. Ponadto nie dochodzi do znacznej utraty masy ciała, a podjęte działania nie prowadzą do zaburzeń hormonalnych i utraty miesiączki. Coraz częściej mówi się także o jadłowstręcie psychicznym u dzieci i niemowląt, który jest wyrazem chęci dominacji lub kontroli nad rodzicem, nie jest jednak tożsamy z anoreksją w rozumieniu błędnego postrzegania własnego ciała.

Zapadalność na anoreksję waha się w granicach 8-13 osób na 100 000 rocznie. Jadłowstręt psychiczny znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Na zachorowanie najbardziej narażone są dziewczęta i młode kobiety w wieku 14-18 lat.

Przyczyny występowania jadłowstrętu psychicznego

Anoreksja jest chorobą, której etiologia nie została do końca poznana. Uważa się, że podłoże jadłowstrętu psychicznego jest wieloczynnikowe, a w jego rozwoju rolę odgrywają:

• czynniki osobnicze, w tym czynniki genetyczne (anoreksja częściej występuje u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych), endokrynologiczne i metaboliczne (nieprawidłowy metabolizm neuroprzekaźników takich jak serotonina i noradrenalina);
• cechy osobowości – AN częściej występuje u osób z osobowością obsesyjno-kompulsywną lub histrioniczną, wysokim poziomem lęku i niskim poczuciu własnej wartości;
• czynniki rodzinne – zaburzone relacje rodzinne, w tym nadopiekuńczość rodziców i stawianie dzieciom zbyt wysokich wymagań;
• czynniki socjo-ekonomiczne – wysoki status ekonomiczny rodzinny oraz podążanie za nieosiągalnymi wzorcami kulturowymi idealnej sylwetki.

Wśród prawdopodobnych czynników odpowiedzialnych za wyzwolenie jadłowstrętu psychicznego wymienia się okres dojrzewania oraz towarzyszący mu stres i konflikty rodzinne, przejście w kolejny etap życia, stosowanie diet redukcyjnych czy narażenie na krytykę sylwetki ze strony otoczenia.

Jadłowstręt psychiczny – objawy

Objawy jadłowstrętu psychicznego uzależnione są od typu zaburzenia.

1. Osoba z AN typu restrykcyjnego dąży do utraty masy ciała nie tylko ograniczając ilość spożywanych pokarmów, ale też stosując środki przeczyszczające oraz wyczerpujące ćwiczenia fizyczne.
2. Chory z anoreksją typu bulimicznego również stosuje restrykcje żywieniowe, ale występują u niego okresy przejadania się. Poczucie winy pojawiające się w wyniku napadów objadania się rekompensowane jest wymiotami oraz stosowaniem środków przeczyszczających i moczopędnych.

Początkowe objawy anoreksji mogą być trudne do zauważenia przez najbliższych. Zainteresowanie zdrowym odżywianiem i sukcesy w odchudzaniu zwykle wzbudzają podziw otoczenia, dając choremu motywację do jeszcze większej kontroli w spożywaniu pokarmów. Osoba z anoreksją zaczyna odczuwać przymus stałego liczenia kalorii pochodzących ze zjadanych posiłków, unikania pokarmów uważanych za tuczące, a z czasem ukrywania przed rodziną, że ogranicza jedzenie. Chory bardzo często sprawdza swoją masę ciała i mimo że chudnie, nigdy nie jest usatysfakcjonowany z własnej sylwetki.

Jak leczyć jadłowstręt psychiczny?

Leczenie jadłowstrętu psychicznego to długotrwały proces, którego celem jest nie tylko zmiana nawyków żywieniowych, ale i praca nad poczuciem własnej wartości, radzeniem sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi oraz modyfikacją obrazu własnego ciała. Terapia jadłowstrętu psychicznego wymaga indywidualnego leczenia psychologicznego i/lub psychiatrycznego, czasem w połączeniu z systemową terapią rodzinną. Zdarza się, iż ze względu na zły stan zdrowia chorego leczenie musi być prowadzone w warunkach szpitalnych. Leczenie farmakologiczne wprowadza się, jeśli anoreksji towarzyszą objawy depresyjne i lękowe.

Bibliografia:

1. Agata Bąba-Kubiś i wsp., „Anoreksja – jadłowstręt psychiczny”, Pomeranian J. Life Sci., 2018;64(4):5-9.
2. Karolina Suszyńska i wsp., „Problemy medyczne, pedagogiczne i społeczne funkcjonowania osób z zaburzeniami odżywiania”, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, 235–240.
3. Natalia Guglas, Wojciech Cichy, „Jadłowstręt psychiczny a adolescencja”, Nowiny Lekarskie 2007, 76, 1, 44-47.