Jak hormony układu pokarmowego wpływają na procesy trawienne? 

Zapewne zdajesz sobie sprawę, że za wydzielanie hormonów odpowiadają takie gruczoły jak tarczyca czy nadnercza. Ale czy wiesz, że w układzie pokarmowym również są one uwalniane? Te związki warunkują procesy trawienne, a więc rzutują na funkcjonowanie całego organizmu. Poznaj zadania kluczowych hormonów układu pokarmowego i ich rolę w procesie trawiennym.

Hormony żołądka i dwunastnicy, gastryna oraz sekretyna

Gastryna uwalniana jest przez komórki G żołądka i dwunastnicy. Do zwiększonej produkcji dochodzi po spożyciu białka i wapnia oraz kawy i alkoholu, natomiast spowolnienie syntezy warunkuje podwyższenie kwaśności w żołądku (pH w zakresie 4,0-1,0) oraz wzrost stężenia somatostatyny i sekretyny. Rolą gastryny jest przede wszystkim pobudzanie wydzielania kwasu żołądkowego oraz perystaltyki jelit i pęcherzyka żółciowego. Ma również znaczenie dla prawidłowej kondycji błon śluzowych żołądka i jelit.

Sekretyna uwalniana jest w żołądku i komórkach S dwunastnicy. Jej wydzielanie pobudza przesuwanie się kwaśnej treści pokarmowej z żołądka ku jelitom. Zwiększona produkcja warunkuje pracę wydzielniczą trzustki i dwunastnicy oraz uwalnianie żółci. Powoduje również wzmożoną perystaltykę jelit, a także skurcze pęcherzyka żółciowego oraz zwieracza przełyku i odźwiernika. Jednocześnie zwiększone wydzielanie sekretyny hamuje uwalnianie kwasu żołądkowego i gastryny, a także ogranicza pracę żołądka.

Somatostatyna i cholecystokinina

Somatostatyna uwalniana jest w żołądku, jelicie cienkim, a także trzustce. Proces ten wzmaga się na skutek wzrostu stężenia glukozy, kortyzolu oraz insulinopodobnego czynnika wzrostowy typu 1. Wraz ze wzrostem stężenia hormonu, zahamowane zostają czynności wydzielnicze komórek dokrewnych (w organie wytwarzającym somatostatyne), w tym uwalnianie gastryny. 

Cholecystokinina uwalniana jest przede wszystkim w dwunastnicy. Jej produkcja wzmaga się w wyniku hydrolizy tłuszczów i białek. Wraz ze wzrostem stężenia hormonu pobudzona do pracy zostaje trzustka, pęcherzyk żółciowy oraz wzmaga się perystaltyka jelit, skurcze zwieracza przełyku i odźwiernika. Jednocześnie wysoki poziom cholecystokininy doprowadza do zahamowania pracy skurczowej w obrębie zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej (ostatniego odcinka przewodu żółciowego wspólnego, który uchodzi do jelit).

Motylina wydzielana w żołądku i dwunastnicy

Motylina uwalniana jest przede wszystkim w żołądku i dwunastnicy. Wraz ze wzrostem stężenia hormonu pobudzona zostaje praca żołądkowo-jelitowa, a także skurcze odźwiernika. Ponadto motylina odgrywa istotną rolę w regulowaniu aktywności elektrycznej mięśni gładkich w przewodzie pokarmowym, w części żołądkowo-jelitowej. 

Wazoaktywny peptyd jelitowy 

Wazoaktywny peptyd jelitowy uwalniany jest przede wszystkim w jelitach i trzustce. Jego produkcja wzmaga się w wyniku przechodzenia treści pokarmowej o kwaśnym odczynie z żołądka do dwunastnicy. Wraz ze wzrostem stężenia hormonu zahamowana zostaje praca żołądka (w tym wydzielanie soku żołądkowego). Pobudzana jest natomiast trzustka, która wytwarza płyn o wysokiej zawartości jonów wodorowęglanowych.

Hepcydyna – hormon wątrobowy

Hepcydyna uwalniana jest przez komórki wątroby. Jej poziom zależy od stężenia ferrytyny, informującej o zapasach żelaza w organizmie. Ponadto na uwalnianie tego związku wpływa ma erytropoetyna, a także występowanie stanów niedotlenienia i zapalnych. Hormon odpowiada za balans gospodarki żelaza w organizmie m.in. poprzez blokowanie jego wchłaniania w jelitach. 

Grelina produkowana przez żołądek

Grelina jest uwalniana przede wszystkim przez komórki Gr w żołądku. Jej produkcja wzmaga się w wyniku głodzenia. Jak wykazały badania przeprowadzone na szczurach, poszczenie powoduje aż czterokrotny wzrost poziomu tego hormonu. Zwiększa on zapotrzebowanie na przyjmowanie pokarmu, oddziałując na podwzgórze i tym samym sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej. Ponadto pobudza wydzielanie hormonu wzrostu oraz wzmaga pracę całego przewodu pokarmowego. Ma też działanie cytoprotekcyjne – chroni śluzówkę żołądka przed uszkodzeniami.

Enterogastron hormonem dwunastnicy

Enterogastron jest uwalniany przede wszystkim w dwunastnicy. Jego wydzielanie wzmaga się w wyniku spożycia tłuszczu. Wraz ze wzrostem stężenia hormonu, zahamowane zostaje wydzielanie soku żołądkowego. Enterogastron spowalnia również motorykę żołądka oraz sprzyja regeneracji owrzodzeń powstałych w układzie pokarmowym. 

Bibliografia: 

1. Bik W., Naczynioruchowy peptyd jelitowy (VIP) – potencjalny czynnik immunomodulacyjny i jego rola w chorobach układu oddechowego, Postępy Nauk Medycznych 2007, nr 10, s. 408-413. 
2. Dembiński A., Warzecha Z., Grelina – hormon żarłoczności, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2010, t. 59, nr 3-4, s. 297-304. 
3. Dytfeld J., Pupek-Musialik D., Hormony przewodu pokarmowego regulujące łaknienie: oś jelito-mózg, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005, t. 1, nr 2, s. 2-30. 
4. Filipczyk L., Król P., Wystrychowski A., Hepcydyna – hormon wątrobowy kontrolujący homeostazę żelaza, Forum Nefrologiczne 2010, t. 3, nr 4, s. 233-242. 
5. Fizjologia układu pokarmowego, Dietetyka I, Katedra i Zakład Fizjologii Uniwersytet im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. 
6. Pietrzak P., Kotunia A., Godlewski M. M., Zabielski R., Wpływ greliny na przewód pokarmowy, Przegląd Gastroenterologiczny 2007, nr 2 (4), s. 185-191. 
7. Powrózek T., Fizjologia układu pokarmowego, Katedra i Zakład Fizjologii Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie. 
8. Wajgt A., Wiśnicka-Wódzka E., Drogi żółciowe – budowa anatomiczna i prawidłowy obraz USG, Przewodnik Lekarza 2000, nr 9, s. 111-113.