Czerniak – przyczyny, objawy, diagnostyka. Jak wygląda czerniak?

Czerniak jest bardzo groźnym nowotworem złośliwym, który powstaje zwykle w wyniku nadmiernej ekspozycji na promienie UV. Czym cechuje się czerniak? Objawy to pojawienie się asymetrycznego pieprzyka, który powiększa się i ma niejednolite zabarwienie. Może on przebiegać w nieprzewidywalny sposób oraz dawać przerzuty. Szybka diagnoza pozwala jednak na jego całkowite wyleczenie, dlatego tak ważną rolę odgrywa obserwacja własnego ciała oraz profilaktyka raka skóry.

Czerniak – co to jest?

Czerniak to nowotwór, który rozwija się z komórek barwnikowych (melanocytów), odpowiadających za kolor skóry. Melanocyty syntetyzują melaninę, czyli barwnik skóry odpowiedzialny za kolor karnacji. Melanina odpowiada za pochłanianie promieniowania UV, chroniąc komórki skóry przed uszkodzeniami. W przebiegu czerniaka dochodzi do chorobowego przekształcenia melanocytów. Najczęściej lekarze mają do czynienia z czerniakiem złośliwym skóry, istnieje jednak także czerniak błon śluzowych czy też czerniak w obrębie gałki ocznej.

U mężczyzn czerniak występuje najczęściej na tułowiu, głowie i szyi, u kobiet – w dolnej partii nóg. Natomiast w pozostałych 10 proc. może rozwinąć się wszędzie tam, gdzie są melanocyty, czyli na błonach śluzowych w jamie ustnej, jelicie, odbytnicy, oponach mózgu, w siatkówce oka, węzłach chłonnych. Wtedy – co oczywiste –  zdiagnozować go o wiele, wiele trudniej.

Ponad 50 proc. czerniaków powstaje niejako de novo, w miejscach całkowicie zdrowej skóry! To właśnie powód, dla którego nie ma medycznego uzasadnienia dla profilaktycznego usuwania wszystkich znamion. Pozbywamy się tylko tych, które w klinicznym badaniu dermatoskopem wzbudzają niepokój lekarza.

Czerniak – objawy

Czy czarny pieprzyk to czerniak? Oczywiście nie. Należy jednak wiedzieć, jak odróżnić czerniaka od pieprzyka. Wszystkie znamiona należy regularnie oglądać lub raz do roku pokazywać lekarzowi. Niepokój powinny wzbudzić sytuacje, gdy:

• znamię znacznie się powiększyło,
• znamię zmieniło swój kształt,
• znamię zmieniło kolor,
• pojawił się świąd lub pieczenie,
• pojawiły się nowe zmiany, zwłaszcza asymetryczne, o nieregularnych granicach, z czerwoną obwódką.

Ponieważ trudno jest samodzielnie ustalić, czy dane znamię to czerniak czy pieprzyk, warto skonsultować się dermatologiem lub onkologiem. Przy samodzielnym kontrolowaniu zmian należy stosować regułę ABCD, czyli obejrzeć znamię i ocenić według następujących kryteriów:

• A ‒ asymetria, zmiana nie ma regularnego kształtu, struktury, koloru,
• B ‒ border (granica), nierówne, poszarpane, nieregularne brzegi,
• C ‒ color (kolor), znamię jest wielobarwne,
• D ‒ diameter (średnica) jest większa niż 5-6 mm.

Jeżeli zmiany spełniają powyższe kryteria, należy jak najszybciej udać się do lekarza. Ważne aby pamiętać, że czerniak może powstać z już istniejącego pieprzyka, ale może po prostu pojawić się jako całkiem nowa zmiana. Czerniak z pieprzyka lub czerniak na pieprzyku może zostać wcześnie wykryty dzięki bacznej obserwacji i kontroli własnego ciała, a zwłaszcza wszelkich znamion na skórze.

Co więcej, objawy raka skóry mogą dawać o sobie znać poprzez pieczenie lub świąd wokół znamion, często też czerniak wystaje ponad powierzchnię skóry. Dlatego też warto regularnie, przynajmniej raz w miesiącu, dokładnie przyjrzeć się ciału, aby zauważyć ewentualne zmiany chorobowe. Jeśli pojawiają się pieprzyki lub narośla, których wcześniej nie było – one również mogą być oznaką raka skóry. W przypadku zauważenia tego typu zmian jak najszybciej należy skonsultować się z lekarzem. Czy czerniak boli? Początkowo rak skóry nie daje dolegliwości bólowych; pojawiają się one dopiero w zaawansowanych stadiach choroby, którym towarzyszy powstanie przerzutów.

Objawy czerniaka paznokcia

Część chorych może zmagać się z czerniakiem złośliwym paznokcia, który ma własne charakterystyczne objawy. Czym cechuje się czerniak paznokcia? Objawy są dość charakterystyczne. Należy do nich zaliczyć:

• wielobarwne lub czarne plamy na paznokciach,
• nieregularny kształt paznokci,
• guzki, wybrzuszenia na paznokciu,
• pęknięcia i szczeliny na płytce paznokcia.

Czerniak złośliwy paznokcia może rozwijać się zarówno na dłoniach, jak i na stopach. Najczęściej spotykany jest w obrębie kciuka, palucha stopy oraz palca wskazującego dłoni.

I uwaga: jeśli tylko sprawa nie wymaga natychmiastowej interwencji, lato nie jest dobrą porą na zabieg usuwania pieprzyków. Jest gorąco, pocimy się, wszystkie rany gorzej się goją. Poza tym sama blizna powstająca po zabiegu jest bardziej narażona na działanie promieniowania UV.

Objawy czerniaka oka

Najczęstsza lokalizacja czerniaka to skóra, ale nowotwór ten może rozwinąć się także pod postacią czerniaka oka. Jest to najczęstszy nowotwór oka, stanowiący około 10% wszystkich zachorowań na czerniaka. Gdy pojawia się rak oka, objawy obejmują przede wszystkim ograniczenie pola widzenia, rozwój astygmatyzmu, pogorszenie ostrości widzenia czy zmiany w tęczówce oka.

Czerniak – objawy fizyczne przy przerzutach

Objawy towarzyszące zaawansowanym stadiom czarniaka zależą od lokalizacji przerzutów. W przypadku przerzutów do płuc mogą pojawić się duszności, kaszel i krwioplucie. Przy przerzutach do mózgu pojawiają się bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, wymioty, senność, napady padaczkowe oraz omdlenia. Kolejna możliwa lokalizacja przerzutów czerniaka to jelita, wątroba, kości oraz trzustka.

Przyczyny czerniaka

W rozwoju czerniaka swój udział mają zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne. „Osoby o jasnej karnacji, rudych lub blond włosach, niebieskich oczach, licznych piegach, dużej liczbie znamion barwnikowych, znamion w miejscach drażnienia oraz tych, które doznały oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie. W grupie ryzyka są też osoby słabo tolerujące słońce, opalające się z dużym trudem lub w ogóle, przebywające w pełnym słońcu powyżej godziny dziennie oraz osoby, u których w rodzinie występowały przypadki czerniaka lub innych nowotworów skóry oraz osoby korzystające z solarium” – czytamy na stronie akademiaczerniaka.pl.

Czerniak – profilaktyka

Podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów, możliwe jest zminimalizowanie ryzyka rozwoju raka skóry. Jak wygląda taka profilaktyka?  Podstawą profilaktyki nowotworu skóry, jakim jest czerniak, jest nie tylko kontrolowanie zmian, ale także rozsądne korzystanie z kąpieli słonecznych, unikanie solariów i stosowanie kremów z filtrem UV lub tzw. blokerów całkowicie chroniących przed słońcem. Poza dbaniem o skórę należy zakrywać głowę w czasie upałów i nie zapominać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Coraz częściej na terenie całego kraju prowadzone są akcje, mające na celu uświadomienie społeczeństwu, jak ważna jest profilaktyka i regularne oględziny całego ciała. Nie wolno zapominać o kontrolowaniu pod kątem znamion także trudniej dostępnych miejsc: między palcami, na owłosionej skórze głowy, a nawet w odbycie. Wszędzie tam może rozwinąć się czerniak. U nawet 90 proc. pacjentów wcześnie wykryty rak skóry jest całkowicie uleczalny.

Czerniak – leczenie

Czerniak we wczesnym stadium jest nowotworem bardzo łatwym do wyleczenia. Jeśli czerniak nie osiągnął jeszcze grubości 1 mm, wystarczy wyciąć zmianę chirurgicznie z marginesem zdrowej tkanki. Powinien wynosić on co najmniej 1 cm, chociaż niektórzy specjaliści zalecają nawet 2 cm marginesu. Z zasady nie wycina się jednak mięśni. Gdy wykonane zostanie wycięcie czerniaka – co dalej? Postepowanie zależy od stopnia zaawansowania raka skóry.

Standardową procedurą przy leczeniu czerniaka jest także biopsja węzła wartowniczego. Węzeł wartowniczy jest zazwyczaj pierwszym węzłem chłonnym, który zostaje zajęty przy rozwoju choroby nowotworowej. Biopsja ma na celu oszacowanie zaawansowania choroby – brak komórek nowotworowych w węźle wartowniczym jest dobrym znakiem, chociaż  nie wyklucza przerzutów do innych węzłów chłonnych. W przypadku zajęcia węzła wartowniczego przez czerniaka, wycina się wszystkie węzły chłonne w dorzeczu spływu chłonki.

Zasadniczo chorych w stadium zaawansowania niższym niż IIB leczy się wyłącznie chirurgicznie, chyba że nastąpiły dodatkowe przesłanki świadczące o możliwości nawrotu choroby. Wtedy zaleca się miejscową radioterapię. Co zabija czerniaka? W przypadku czerniaka w stadium wyższym niż IIB, z przerzutami do węzłów lub bez przerzutów, stosuje się duże dawki interferonu α.

Czerniak w stadium wyższym niż III ma tendencje do tworzenia guzków satelitarnych oraz przerzutów in-transit. Guzki satelitarne tworzą się w bezpośrednim sąsiedztwie guza pierwotnego, natomiast przerzuty in-transit – na drodze pomiędzy guzem, a sąsiadującymi węzłami chłonnymi. Zaawansowane postaci czerniaka leczy się głównie za pomocą immunoterapii, chemioterapii i terapii celowanej.

Czerniak – rokowania

Niestety, czerniak należy do jednych z najbardziej agresywnych nowotworów. W rezultacie rokowania dotyczące przeżycia pięcioletniego spadają drastycznie wraz z każdym wykrytym stadium choroby. Dla guza bez owrzodzenia pięcioletnie przeżycie pacjenta wynosi:

• Stadium IA: 95 proc.,
• Stadium: IB: 89 proc.,
• Stadium IIA: 79 proc.,
• Stadium IIB: 67 proc.,
• Stadium IIIA: 67 proc.,
• Stadium IIIB: 54 proc.,
• Stadium IIIC: 28 proc.

Dla guza z owrzodzeniem:

• Stadium: IB: 91 proc.,
• Stadium IIA: 77 proc.,
• Stadium IIB: 63 proc.,
• Stadium IIC: 45 proc.,
• Stadium IIIB: 52 proc.,
• Stadium IIIC: 24proc.

Rokowania stadium uogólnionego (IV stadium, z przerzutami dalekimi) zależy bezpośrednio od ilości i umiejscowienia przerzutów. W rzadkich przypadkach udaje się wyleczyć przerzuty dalekie za pomocą połączenia operacji chirurgicznych z leczeniem pomocniczym.

Źródła:

1. D.G. Coit, J.A. Thompson, R. Andtbacka, C.K. Bichakjian i inni. Melanoma, version 3.2015. „Journal of the National Comprehensive Cancer Network”, 2015.
2. http://web.archive.org/web/20180728205150/http://www.iarc.fr:80/en/publications/pdfs-online/pat-gen/bb6/index.php