Przedwczesna menopauza – po czym można rozpoznać ten stan?

Menopauza jest fizjologicznym procesem zachodzącym u kobiet w wieku powyżej 45. lat. Czasem jednak objawy klimakterium pojawiają się u osób młodszych, poniżej 40., a nawet 30. roku życia. Diagnoza przedwczesnej menopauzy jest trudna do zaakceptowania, gdyż wygasanie czynności jajników w młodym wieku może nie tylko pokrzyżować plany rodzicielskie, ale i zwiększyć ryzyko rozwoju niektórych chorób. 

Co to jest przedwczesna menopauza?

Menopauza to naturalne zjawisko zachodzące u kobiet pomiędzy 45. a 55. rokiem życia. W tym wieku jajniki przestają pełnić swoje funkcje rozrodcze, a miesiączkowanie ustaje. U niektórych kobiet zdarza się jednak, że menopauza pojawia się wcześniej. Jeśli ma to miejsce przed 45. rokiem życia, stan ten nazywany jest wczesną menopauzą. W sytuacji, gdy jajniki przestają pracować w wieku poniżej 40. lat, mówi się o przedwczesnej menopauzie, określanej też jako przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników (ang. premature ovarian insufficiency, POI, premature ovarian failure, POF). 

Jakie są przyczyny zbyt szybkiej menopauzy? 

Niefizjologiczny proces wygasania funkcji jajników jest skutkiem wyczerpania rezerwy jajnikowej oraz autoimmunologicznej destrukcji jajnika. W większości przypadków przyczyny szybszego wystąpienia klimakterium są nieznane, ale istnieją pewne czynniki, które predysponują do rozwoju POF. Są to: 

• czynniki genetyczne – nieprawidłowości w obrębie chromosomu X (zespół Turnera, trisomia, tetrasomia), mutacje w genach receptorów dla LH i FSH. Dużą rolę przypisuje się czynnikom dziedzicznym, czyli czas wystąpienia menopauzy u córki jest zbieżny z wiekiem, w którym klimakterium pojawiło się u matki; 
• przebyte w przeszłości choroby – ospa wietrzna, świnka, gruźlica, malaria; 
• leczenie chorób nowotworowych chemioterapią i radioterapią; 
• resekcja jajnika, operacje miednicy mniejszej, 
• czynniki środowiskowe – palenie papierosów, spożywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, narażenie na substancje takie jak bisfenol A, metale ciężkie, pestycydy; 
• współtowarzyszące choroby autoimmunologiczne – niedoczynność nadnerczy, niedoczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, cukrzyca typu 1, miastenia, nieswoiste zapalenie jelit. 

Szacuje się, że przedwczesna menopauza dotyka 1-2% kobiet przed 40. rokiem życia. Niewielki odsetek pań (0,01%) zaczyna zmagać się z nią nawet wcześniej, bo już przed 30. rokiem życia. 

Objawy przedwczesnej menopauzy 

Przedwczesna menopauza powoduje zaburzenia miesiączkowania. Krwawienia pojawiają się nieregularnie, mogą być mniej obfite niż dotychczas, a z czasem całkowicie ustają. Inne symptomy towarzyszące klimakterium to: 

• uderzenia gorąca, 
• nocne poty, 
• problemy ze snem, 
• zaburzenia pamięci i koncentracji, 
• obniżony nastrój, 
• niepokój, drażliwość, pobudliwość, 
• kołatanie serca, 
• zmęczenie i osłabienie, 
• suchość i świąd pochwy, które przyczyniają się do bólu podczas stosunków seksualnych, 
• obniżone libido, 
• częstsze oddawanie moczu. 

U niektórych kobiet objawy pojawiają się nagle, u innych rozwijają się stopniowo w ciągu kilku lat. 

Diagnostyka i leczenie przedwczesnej menopauzy

Jeśli zauważyłaś, że od kilku miesięcy nieregularnie miesiączkujesz i w dodatku pojawiły się u ciebie niepokojące objawy, powinno skłonić cię to do wizyty u lekarza. Zlecone badania hormonalne pomogą w znalezieniu odpowiedzi, czy występujące symptomy oznaczają przedwczesną menopauzę. Wskazywać na to będzie obniżone stężenie estradiolu i AMH (wartości poniżej 1 ng/ml oznaczają zmniejszoną rezerwę jajnikową) oraz podwyższone stężenie FSH (wartość powyżej 10 j.m./l). Ze względu na duże wahania poziomu FSH w różnych fazach cyklu, oznaczenie należy wykonać dwukrotnie. 

Rozpoznanie POF stawia się u kobiet, które nie miesiączkują od co najmniej 4-6 miesięcy. Konieczne jest wykluczenie chorób o podobnym obrazie klinicznym, w tym zespołu policystycznych jajników oraz schorzeń podwzgórza i przysadki. 

Po wykryciu przedwczesnej menopauzy lekarz powinien określić, jakie czynniki mogły ją wywołać. Wtedy możliwe jest zastosowanie leczenia przyczynowego, co daje szansę na przywrócenie czynności jajników. Przedwczesną menopauzę leczy się hormonalną terapią zastępczą (HTZ), która niweluje nieprzyjemne objawy klimakterium, a także zmniejsza szansę zachorowania na raka piersi oraz osteoporozę. Korzyści może przynieść także leczenie immunomodulujące z zastosowaniem kortykosteroidów lub immunoglobulin. 

Skutki menopauzy w młodym wieku

Wielu kobietom trudno pogodzić się z faktem, że doświadczają przedwczesnej menopauzy, ale rozpoznanie jej jest ważne ze względów zdrowotnych. Szybka diagnoza POF daje możliwość wdrożenia leczenia, które zmniejszy ryzyko rozwoju poważnych schorzeń. Przedwczesna menopauza nie zawsze przekreśla plany rodzicielskie. Szacuje się, że 4-10% kobiet z POF może zajść w ciążę w sposób naturalny, a owulację udaje się wywołać u 20% kobiet. 

KIOM, czyli Krótka Instrukcja. O Menopauzie

KIOM, czyli Krótka Instrukcja. O Menopauzie, powstała, żeby wspierać wszystkie kobiety, które przechodzą menopauzę, i te, które czują, że aktualnie doświadczane przez nie objawy mogą być z nią związane. Powstała także z myślą o osobach, które po prostu chcą się lepiej przygotować do tego etapu: czy dla siebie samych, czy po to, by wiedzieć, jak wspierać bliskie sobie kobiety.

Instrukcja jest po to, aby życzliwie, z troską i w sposób rzeczowy przedstawić Ci zagadnienia związane z menopauzą. Myślimy o niej jak o przyjaciółce, która już przeszła drogę, którą masz przed sobą. Dzieli się z Tobą wiedzą, doświadczeniem, podpowiada możliwości działania tak, żebyś mogła nawigować przez ten etap jak najlepiej dla siebie.

Instrukcję stworzyłyśmy wspólnie z ekspertkami wielu dziedzin, które w sposób jasny, ciekawy i merytoryczny wyjaśniły wiele aspektów menopauzy, a także wspólnie z kobietami, które podzieliły się doświadczeniem tego okresu.

Krótka Instrukcja. O Menopauzie jest darmowa. Możesz przeczytać ją na stronie krotkainstrukcja.pl lub pobrać w formie PDF-a.

Bibliografia: 

1. Jankowska K., Przedwczesne wygasanie czynności jajników, Postępy Nauk Medycznych 2014, t. XXVII, nr 12. 
2. Sopiarz N., Sparzak P., Primary Ovarian Insufficiency, StatPearls Publishing 2023. 
3. Steiner A., Przewidywanie wieku wystąpienia menopauzy: hormonalne, rodzinne i miesiączkowe czynniki determinujące, Menopausal Medicine 2011, 19: S1-S5.