Jak rozpoznać wstrząs anafilaktyczny? Jakie są jego objawy i jak wygląda pierwsza pomoc i leczenie?

Wstrząs anafilaktyczny to stan zagrożenia życia. Składa się na niego szereg objawów pochodzących z różnych układów organizmu, u których podstawy leży reakcja alergiczna. Do najczęściej uczulających substancji należą leki, niektóre pokarmy oraz jad owadów. Dolegliwości zazwyczaj pojawiają się w ciągu kilku bądź kilkunastu minut po zadziałaniu czynnika uczulającego. Przy braku szybkiej interwencji dochodzi do zgonu.

Wstrząs anafilaktyczny to jeden z kilku rodzajów wstrząsów znanych w medycynie. U jego podłoża leży reakcja anafilaktyczna, która polega na reakcji uczuleniowej, związanej z działaniem mechanizmów alergicznych. Dolegliwości charakterystyczne dla wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się szybko (w ciągu kilku minut, a nawet sekund) po zadziałaniu alergenu i mają gwałtowny przebieg. W krótkim czasie dochodzi do dysfunkcji narządów niezbędnych dla życia człowieka. Jeżeli w porę nie zostaną podjęte podstawowe czynności należące do pierwszej pomocy, a także nie zostaną podane leki, określane mianem preparatów „pierwszego rzutu”, dochodzi do zgonu. Czynnikiem alergizującym może być w zasadzie każda substancja – najczęściej są to pokarmy, leki i jad owadów. Objawy reakcji mogą pojawić się w każdym wieku, spotykamy również wstrząs anafilaktyczny u dzieci.

Co to jest wstrząs anafilaktyczny?

Wstrząsem anafilaktycznym nazywamy gwałtowną reakcję organizmu na czynnik uczulający. Podczas pierwszego kontaktu z alergenem dochodzi do wytworzenia specyficznych przeciwciał – immunoglobulin klasy E. Mają one zdolność do łączenia się z komórkami układu odpornościowego, a zwłaszcza bazofilami i mastocytami, które krążą we krwi i znajdują się w różnych tkankach. W przypadku ponownego kontaktu z danym alergenem jest on wychwytywany przez specyficzne przeciwciała. Powstanie takiego kompleksu aktywuje komórki z nim związane i indukuje uwalnianie z nich histaminy i innych substancji odpowiedzialnych za objawy reakcji alergicznej. Ilość uwolnionych substancji może być różna, zatem różne może być nasilenie reakcji anafilaktycznej. Może mieć ona łagodny, miejscowy przebieg albo być uogólniona i dotyczyć najważniejszych układów organizmu – tak się dzieje we wstrząsie anafilaktycznym.

Najnowsze badania wskazują, że nie tylko reakcja zależna od przeciwciał IgE jest przyczyną wstrząsu anafilaktycznego. Niektóre substancje, zwłaszcza leki, mogą bezpośrednio aktywować komórki tuczne do uwalniania histaminy. Ponadto istnieją mechanizmy immunologiczne, których droga i przebieg nie zostały jeszcze w pełni przebadane, ale wiadomo, że mogą odpowiadać za wstrząs anafilaktyczny

Wstrząs anafilaktyczny – przyczyny

W zasadzie każda z substancji, z którą ma kontakt nasz organizm, może wywołać reakcję i wstrząs anafilaktyczny. Najczęściej jednak przyczyniają się do niej trzy grupy alergenów. Pierwsze to leki, które działają zarówno na drodze reakcji immunologicznej, jak i nieimmunologicznej. Najczęściej spotykamy wstrząs anafilaktyczny po antybiotykach, zwłaszcza z grupy penicylin. Ponadto spotykany jest wstrząs po niektórych lekach przeciwbólowych, po środkach kontrastowych, stosowanych do badań radiologicznych, oraz po lekach anestezjologicznych, używanych do znieczulenia ogólnego. Drugą istotną grupą czynników odpowiedzialnych za wstrząs anafilaktyczny są pokarmy, przede wszystkim białko mleka, ryby, owoce morza i orzeszki. Ostatnią z częstych grup jest uczulenie na jad owadów, zwłaszcza pszczoły i osy.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Objawy wstrząsu anafilaktycznego dotyczą wielu symptomów, a ich nasilenie jest znacznie większe niż w przypadku reakcji alergicznej. Duża grupa objawów dotyczy skóry, na której spotykana jest wysypka, obrzęk naczynioruchowy, zaczerwienienie, wybroczyny. Objawom towarzyszy zwykle świąd. Drugą grupą są dolegliwości ze strony układu oddechowego. Na skutek skurczu oskrzeli i krtani pojawiają się trudności w oddychaniu, napady kaszlu, świst wdechowy i duszność. Dolegliwości te osiągają znaczne nasilenie i stanowią jeden z patomechanizmów zgonu. Kolejnymi objawami są te, które pochodzą z układu krążenia. Należą do nich spadek ciśnienia tętniczego i wzrost szybkości akcji serca. Dolegliwości te mogą być odczuwane w postaci nagłego osłabienia, bólu głowy, zawrotów głowy, może dojść do omdlenia. Czasami zaobserwować można także objawy ze strony układu pokarmowego – nudności, wymioty, biegunkę.

Czy wstrząs anafilaktyczny można leczyć?

Przy wstrząsie anafilaktycznym postępowanie powinno być natychmiastowe, gdyż tylko wdrożenie szybkiego leczenia może uchronić chorego przed poważnymi konsekwencjami i zgonem. W pierwszej kolejności powinno się przerwać kontakt z alergenem – usunąć żądło, resztki pokarmu z ust. Jeżeli spada ciśnienie, należy ułożyć osobę z nogami uniesionymi do góry, gdy pojawią się wymioty – w pozycji bocznej ustalonej. W przypadku wstrząsu anafilaktycznego pierwsza pomoc polega na podaniu adrenaliny (osoba, która wie o uczuleniu, powinna mieć przy sobie ampułkostrzykawkę z lekiem). Konieczne jest także wezwanie pogotowia, które zabezpieczy dostęp do żyły chorego i poda leki sterydowe lub antyhistaminowe.