Wścieklizna u ludzi – objawy, leczenie, profilaktyka zakażenia

Wścieklizna to jedna z najbardziej niebezpiecznych dla ludzi chorób zakaźnych odzwierzęcych (tzw. zoonoz). Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z chorym zwierzęciem, a skutkiem w niemal 100 proc. przypadków jest śmierć. Wirus wścieklizny atakuje przede wszystkim układ nerwowy. Nie ma skutecznego leku na wściekliznę, dlatego w celach profilaktycznych stosuje się szczepienia. Sprawdź, jak rozpoznać, że zwierzę jest chore na wściekliznę i jakie są objawy wścieklizny u ludzi.

Wścieklizna u ludzi może wystąpić po bezpośrednim kontakcie ze zwierzęciem, które jest nosicielem wirusa. Zagrożenie stwarzają zwierzęta dzikie (lisy, jenoty, nietoperze, gryzonie), a także domowe psy i koty, u których nie wykonuje się szczepień.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia rocznie z powodu wścieklizny umiera około 60 tysięcy osób. Wirus wścieklizny występuje na całym świecie, choć najwięcej przypadków wścieklizny u człowieka odnotowuje się w Indiach i w krajach Ameryki Południowej, Afryki oraz Azji. W Polsce ostatnie dwa przypadki  wścieklizny u ludzi odnotowano w 2000 i 2002 roku – była to 59-letnia kobieta, którą ugryzł jej kot oraz 28-latek, u którego nie znaleziono przyczyn zakażenia. Chorzy nie byli zaszczepieni na wściekliznę.

Jak można zarazić się wścieklizną?

Zarażenie wścieklizną następuje w momencie kontaktu uszkodzonej skóry człowieka ze śliną chorego zwierzęcia. Jest to choroba wywoływana przez wirusa RNA z rodziny Rhabdoviridae, z rodzaju Lyssavirus, który posiada kilka biotypów, z czego wszystkie są niebezpieczne dla człowieka. Z rany po ukąszeniu przenosi się on do mięśni szkieletowych, gdzie intensywnie się namnaża. Następnie przedostaje się przez włókna nerwowe do rdzenia kręgowego i mózgu. Wirus wścieklizny może się dostać do organizmu również poprzez kontakt śliny chorego zwierzęcia z lekkim otarciem naskórka u człowieka.

Jakie są objawy wścieklizny u ludzi?

Okres inkubacji wirusa wścieklizny u ludzi trwa zazwyczaj od 20 do 90 dni, jednak w rzadkich przypadkach rozwinięcie się pełnoobjawowej choroby może trwać nawet rok.

Pierwsze objawy wścieklizny u człowieka to:

• pieczenie i mrowienie w miejscu ugryzienia,
• ból głowy
• drażliwość,
• utrata apetytu,
• pogorszenie samopoczucia,

Kolejna faza choroby zwana jest neurologiczną. W zależności od tego, czy mamy do czynienia z wścieklizną porażenną, czy mózgową, objawy będą inne.

Wścieklizna mózgowa występuje u 80 proc. przypadków. Jej objawy to:

• nadmierne pobudzenie lub porażenie,
• mimowolne skurcze mięśni: przepony, krtani i gardła
• ślinotok,
• światłowstręt,
• wodowstręt,
• zaburzenia świadomości,
• niekiedy także omamy
• rozszerzenie źrenic,
• toczenie piany z ust.

Wśród objawów wścieklizny porażennej wymienia się:

• niedowład i osłabienie mięśni,
• rozprzestrzenianie się niedowładu od miejsca ugryzienia na kolejne obszary ciała
• brak wodowstrętu i zburzeń świadomości.

Po około 10 dniach od wystąpienia objawów wścieklizny osoba chora zapada w śpiączkę i umiera. W wyniku wścieklizny u ludzi umiera niemal 100 proc. przypadków, dłużej przeżywają pacjenci z wścieklizną porażenną.

Rozpoznanie wścieklizny u człowieka opiera się na stwierdzeniu prawdopodobieństwa zakażenia na podstawie wywiadu epidemiologicznego. Obserwuje się także złapane zwierzę lub przeprowadza jego pośmiertne badanie mózgu w celu stwierdzenia obecności wirusa wścieklizny. Badanie na wściekliznę u człowieka również wykonuje się tylko pośmiertnie za pomocą próby biologicznej i testów serologicznych.

Leczenie wścieklizny u ludzi

Po wystąpieniu możliwości zakażenia wirusem wścieklizny – ugryzieniu lub kontaktu uszkodzonej skóry ze śliną dzikiego zwierzęcia – należy dokładnie umyć wodą z mydłem powstałą ranę lub skórę w miejscu, gdzie doszło do oślinienia lub zadrapania. Następnie trzeba zdezynfekować ją środkiem ze spirytusem i udać się do lekarza, który zadecyduje o dalszym postępowaniu.

Leczenie wścieklizny u ludzi, u których nie wystąpiły objawy choroby, polega na podjęciu próby uodpornienia bierno-czynnego. W tym celu stosuje się serię (5 dawek) szczepionki oraz surowicę (antytoksynę), która posiada w swoim składzie przeciwciała. Dzięki temu osoba chora jest chroniona do czasu uzyskania odporności czynnej.

Leczenie wścieklizny u pacjentów z objawami choroby polega jedynie na ich łagodzeniu. Nie jest znany żaden skuteczny lek na wściekliznę. Odnotowano tylko kilka przypadków całkowitego wyzdrowienia człowieka.

Przełomem miała być eksperymentalna terapia, którą zastosowano w 2004 roku w Stanach Zjednoczonych u nastolatki ugryzionej przez nietoperza. Wprowadzono ją w stan śpiączki farmakologicznej i podawano leki przeciwwirusowe. Leczenie wścieklizny powiodło się, a zastosowany schemat nazwano „protokołem Milwaukee”. Próby terapii kolejnych osób za pomocą tej metody, poza jednym przypadkiem, okazały się nieskuteczne, dlatego ten sposób leczenia nie jest już wykorzystywany.

Szczepionka na wściekliznę, profilaktyka

Skuteczną metodą zapobiegania zakażeniu jest szczepionka na wściekliznę. Jest ona zalecana przede wszystkim osobom, które są szczególnie narażone na kontakt z chorymi zwierzętami lub ich padliną (wirus wścieklizny jest odporny na procesy gnilne) oraz osobom, które wyjeżdżają do Indii oraz do krajów Ameryki Południowej i Afryki. Zalecane jest przyjęcie 3 dawek w schemacie 0–7–21 (28). Po roku podaje się dawkę uzupełniającą, a raz na 5 lat dawkę przypominającą.

Po kontakcie z chorym zwierzęciem osoby wcześniej szczepione otrzymują dwie dawki szczepionki w ciągu 3 dni od możliwego zakażenia.

Powikłania po szczepieniu na wściekliznę

Po przyjęciu szczepionki na wściekliznę u niektórych osób mogą pojawić się lekkie dolegliwości, rzadziej występują objawy ogólne takie jak:

• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• bolesność,
• świąd w miejscu podania szczepionki,
• bóle głowy,
• problemy ze snem,
• ból brzucha,
• kołatanie serca.

Elementem profilaktyki występowania wścieklizny u ludzi jest również szczepienie zwierzat. Jak informuje Główny Inspektorat Weterynarii, w Polsce obowiązkowemu ochronnemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie podlegają psy powyżej 3. miesiąca życia. W rejonach zagrożonych wścieklizną zaleca się także szczepienia kotów i zwierząt gospodarskich narażonych na kontakt np. z lisami czy kunami.

Jak rozpoznać, że zwierzę jest chore na wściekliznę

U psów objawy wścieklizny to niepokój, nadmierna pobudliwość, włóczęgostwo, jedzenie niejadalnych przedmiotów, wzmożony popęd płciowy, agresja, ochrypłe szczekanie, ślinotok, opadanie żuchwy z wypadaniem języka, zez, niedowłady kończyn i inne porażenia. Z kolei koty cierpią na podobne objawy, jednak chowają się, uciekają, wciąż miauczą i zachowują się agresywnie. Śmierć w wyniku wścieklizny u kota poprzedzona jest często porażeniem kończyn.

U dzikich zwierząt nasz niepokój powinna wzbudzić utrata wrodzonego naturalnego lęku przed człowiekiem. Objawem choroby może być także agresja przejawiająca się atakami na zwierzęta i ludzi. U nietoperzy charakterystyczna jest utrata zdolności latania, nadpobudliwość na dotyk i dźwięk, a także aktywność w dzień – niespotykaną u tych zwierząt.

Bibliografia:

1. Polska Rada Konsultacyjna ds. Parazytoz Zwierząt Towarzyszących https://www.esccap.pl/category/zagadnienia/choroby-odzwierzece/.
2. Smreczak M., Żmudziński J. F., Aktualne zagrożenia wścieklizną w Europie i na świecie, Medycyna Weterynaryjna,  2019, 75, 545-548.
3. Główny Inspektorat Weterynarii, www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/wscieklizna [dostęp: 20.06.2023].