Zapadnięte ciemiączko, czyli sygnał odwodnienia i infekcji

Rodzice każdego noworodka powinni regularnie sprawdzać stan ciemiączka. Dlaczego? Ponieważ jest to błona, która spełnia – wbrew pozorom – bardzo istotne funkcje, a każda patologia w jego obrębie może być potencjalnie niebezpieczna dla dziecka. Co oznacza zapadnięte ciemiączko? Jak wygląda i co robić, kiedy się je zauważy? Odpowiadamy. 

Czym jest ciemiączko? Dlaczego jest ważne? 

Ludzka czaszka zbudowana jest z kilku kości: czołowej, potylicznej, sitowej, klinowej, a także dwóch kości ciemieniowych oraz skroniowych. Dzięki nim możliwa jest ochrona mózgowia przed urazami. W początkowym etapie życia nie są one ze sobą zrośnięte, w związku z czym nie przylegają ściśle do siebie. Nie dzieje się tak jednak bez powodu. 

Ciemiączko to spojenie, które wypełnia tkanka miękka. Łączy ono ze sobą kości czaszki i sprawia, że mózg oraz czaszka mogą bez problemu zwiększać swoje rozmiary. Co więcej, pozwala przejść dziecku na świat przez kanał rodny – wówczas kości czaszki mogą zachodzić na siebie, co z kolei powoduje zmniejszenie obwodu głowy, który z czasem jednak wraca do normy. Zazwyczaj dziecko rodzi się z dwoma ciemiączkami (przednim i tylnym), a niekiedy również z ciemiączkami bocznymi. 

Rodzaje ciemiączka 

Można wyróżnić kilka typów ciemiączek: 

• ciemiączko przednie – ma kształt podobny do rombu, zlokalizowane jest w środkowej linii czaszki, na czubku głowy, pomiędzy kością czołową a ciemieniowymi. Zazwyczaj jego szerokość wynosi 2-3 cm, natomiast długość 3-4 cm (mniejsze ciemiączko nie powinno cię jednak martwić). Zdarza się, że błona pulsuje (np. podczas płaczu), co jest normalne. Twardnieje między 9. a 18. miesiącem życia. Właśnie to ciemiączko może się zapadać, 
• ciemiączko tylne – znajduje się w pobliżu potylicy, jego kształt przypomina trójkąt, natomiast rozmiary plasują się na poziomie ok. 1 cm. Zarasta między 6. tygodniem a 4. miesiącem życia. Znajduje się między kośćmi ciemieniowymi a kością potyliczną, 
• ciemiączka boczne – po urodzeniu dziecka są one zwykle niewyczuwalne (chyba że u wcześniaków), ponieważ zarastają jeszcze w życiu płodowym. Znajdują się w pobliżu skroni, po obu stronach głowy.

Jak wygląda zapadnięte ciemiączko? 

Jak rozpoznać zapadnięte ciemiączko przednie? Warto zauważyć, że jest ono wyjątkowo wiotkie. Patologię można stwierdzić na podstawie wklęśnięcia w czaszce, a konkretnie w okolicy nad czołem, między twardymi kośćmi sklepienia czaszki. Należy jednak zaznaczyć, że omawiana błona jest naturalnie lekko wklęsła. Czasem można zaobserwować takie lekko zapadnięte ciemiączko, np. gdy dziecko przebywa w pionowej pozycji, czyli stoi lub siedzi. W przypadku patologii będzie wyraźnie zapadnięte. 

Zapadnięte ciemiączko – przyczyny 

Zapadnięte ciemiączko zwykle ma związek z odwodnieniem, które może być z kolei efektem infekcji przebiegających wraz z wymiotami oraz biegunką. Wówczas można zaobserwować również: 

• suche błony śluzowe w jamie ustnej, 
• problem z oddawaniem moczu, 
• zapadnięte gałki oczne, 
• apatię, senność, 
• gorączkę, 
• silne pragnienie, 
• niższe ciśnienie tętnicze, 
• utratę przytomności (w skrajnych przypadkach), 
• przyspieszenie akcji serca, 
• płacz, niepokój, 
• brak chęci do zabawy, 
• brak chęci do jedzenia i picia. 

Na ciemiączko może wpływać również niedożywienie. Czasem jego zapadnięcie jest konsekwencją upałów oraz przegrzania noworodka. 

Zapadnięte ciemiączko u dziecka – diagnostyka i leczenie 

W przypadku zauważenia powyższych objawów należy zgłosić się z dzieckiem do pediatry, który sprawdzi, czy wszystko jest w porządku. Jeśli nie, może zlecić dodatkowo badania laboratoryjne, takie jak: 

• badanie ogólne moczu, 
• stężenie jonów, 
• morfologia krwi. 

Zazwyczaj leczenie zapadniętego ciemiączka u dziecka polega na doustnym podawaniu nawadniających płynów. W skrajnych przypadkach konieczne jest dożylne przetaczanie płynów wieloelektrolitowych, które wykonuje się w szpitalu. 

Warto dodać, że lekarz powinien regularnie przez 10 miesięcy kontrolować wygląd ciemiączek, ponieważ, jeśli nie jest on odpowiedni, może świadczyć o problemach z mózgowiem. Jak to robić? Pediatra wykonuje badania palpacyjne (przy użyciu palców), oceniając kształt czaszki oraz szwy czaszkowe. Może zlecić również wykonanie USG przezciemiączkowego. Warto zaznaczyć, że badanie to przeprowadza się szybko i nie wywołuje ono dolegliwości bólowych ani nie jest inwazyjne czy szkodliwe. 

Bibliografia: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542197/ [dostęp 18.12.23]. 
2. Oumer M., Tazebew A., Alemayehu M., Anterior Fontanel Size Among Term Newborns: A Systematic Review and Meta-Analysis, Public Health Reviews 2021, 42. 
3. Sheleme M., Alemayehu N. T., Gebremariam T., Etefa T., Birhanu A., Determining Anterior Fontanel Size and Associated Factors Among Term Neonates on the First Day of Life Born at Jimma University Medical Center (JUMC), Southwest Ethiopia: A Linear Regression Model, Pediatric Health, Medicine and Therapeutics 2021, 12, s. 269-278.