Rak jajnika – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania

Rak jajnika jest szóstym w kolejności nowotworem diagnozowanym u kobiet i zajmuje czwarte miejsce na liście zgonów. Choroba może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczy kobiet w okresie pomenopauzalnym. Objawy raka jajników przez długi czas nie występują. Są one zwykle bardzo zaawansowane w chwili stawiania diagnozy, co utrudnia leczenie i znacząco pogarsza rokowania.

Rak jajnika – przyczyny

Podobnie jak w przypadku zdecydowanej większości nowotworów, przyczyny raka jajnika są zróżnicowane i obejmują zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Które kobiety są szczególnie narażone na raka jajnika? Przyczyny niemodyfikowalne, których nie sposób wyeliminować obejmują m. in. predyspozycje genetyczne, w tym mutacje genów BRCA1 i BRCA2, które zwiększają ryzyko wystąpienia raka piersi i raka jajnika. Kolejne niemodyfikowalne przyczyny raka jajnika to wiek, gdyż ryzyko rozwoju nowotworu wzrasta u kobiet 50 roku życia. Na raka jajnika narażone są ponadto kobiety z otyłością, z zaburzeniami czynności jajników, stosujące hormonalną stymulację owulacji, a także rodzące pierwsze dziecko po 35 roku życia lub nie rodzące w ogóle. Z kolei działanie protekcyjne stwierdzono w przypadku stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej i karmienia piersią.

Objawy raka jajnika

Aby móc jak najwcześniej rozpoznać chorobę, należy przede wszystkim wiedzieć, jakie są objawy raka jajnika. Niestety objawy w tym przypadku są bardzo niespecyficzne i pojawiają się zwykle dopiero w późnym stadium zaawansowania. Czas pojawienia się objawów zależy od tego, jak długo rozwija się rak jajnika. Gdy pojawia się rak jajnika, objawy wczesne mają niespecyficzny charakter. U kobiet przed okresem menopauzalnym początkowo dolegliwości mogą dotyczyć zaburzeń miesiączkowania lub nieregularnych, pozamiesiączkowych plamień. Mogą pojawiać się dolegliwości bólowe podbrzusza lub uczucie dyskomfortu w trakcie stosunku płciowego. Rozwijającej się chorobie może towarzyszyć ogólne złe samopoczucie, zmęczenie, utrata apetytu i masy ciała. Kiedy guz jajnika osiąga znaczne rozmiary, dochodzi do powiększenia się obwodu brzucha. Nasilają się dolegliwości zlokalizowane w podbrzuszu po stronie guza. Ponadto może pojawić się krwawienie z pochwy, które może nawet przybierać formę krwotoku zagrażającego życiu. Przy raku jajnika objawy mogą być także wywołane uciskiem guza na struktury sąsiadujące. Jeżeli uciskany jest pęcherz moczowy lub moczowody, kobieta odczuwa częste parcie na pęcherz i częste oddawanie moczu, niekiedy z domieszką krwi. Jeżeli uciskana jest odbytnica lub inna część jelita, mogą występować zaparcia. W skrajnych przypadkach masa guza może spowodować niedrożność jelit.

Jak określamy zaawansowanie raka jajnika?

Nowotwór jajnika i jego zaawansowanie określane jest przez klasyfikację zaproponowaną przez Międzynarodową Federację Ginekologii i Położnictwa (FIGO). W przypadku raka jajnika jest to klasyfikacja czterostopniowa (stopnie I – IV), dodatkowo w każdym ze stopni wyróżnia się podklasy oznaczone literami alfabetu a, b i c.

• Stopień I określa nowotwór ograniczony do jajników lub jajowodów.
• Stopień II to nowotwór ograniczony do jajników lub jajowodów z zajęciem struktury miednicy mniejszej (poniżej płaszczyzny wchodu miednicy) lub pierwotny rak otrzewnej
• Stopień III definiuje nowotwór obejmujący 1 lub 2 jajniki lub jajowody bądź pierwotny nowotwór otrzewnej z przerzutami do otrzewnej poza miednicą mniejszą i/lub przerzuty do węzłów chłonnych zaotrzewnowych.
• Stopień IV to nowotwór z odległymi przerzutami (wyłączając przerzuty do otrzewnej).

Diagnostyka raka jajnika

Ze względu na to, iż przy raku jajnika objawy wczesne praktycznie nie występują, część zmian wykrywana jest przypadkowo, podczas badania USG jamy brzusznej lub USG ginekologicznego. Rozpoznanie nowotworu najczęściej następuje w trakcie badania ginekologicznego. Trudno jest jednak zdiagnozować zmianę nowotworową, jeżeli jest ona mniejsza niż 5 cm. Problematyczne może być także różnicowanie: torbiel jajnika a rak. Istotne znaczenie ma tu doświadczenie ultrasonografisty lub ginekologa wykonującego badanie. Dokładniejszym badaniem, wykonywanym przed planowaniem leczeniem operacyjnym lub przy podejrzeniu przerzutów, jest tomografia komputerowa miednicy mniejszej i jamy brzusznej, pozwalająca na dokładne zobrazowanie raka jajnika. Jakie badania można jeszcze wykonać? Badaniem potwierdzającym rozpoznanie jest podwyższony poziom markerów nowotworowych Ca-125 i Ca 19-9. Stężenie markera Ca-125 jest podwyższone u większości chorych na raka jajnika, jednak należy mieć na uwadze, że w przypadku raka jajnika markery nie są niespecyficzne i wzrost ich poziomu może być spowodowany innymi przyczynami, takimi jak endometrioza czy mięśniaki macicy. Ostateczną diagnozę i odpowiedź dotycząca typu nowotworu przynosi dopiero badanie histologiczne guza usuniętego w trakcie operacji. Warto zatem pamiętać o konieczności regularnych kontroli ginekologicznych, chociaż z wyjątkiem osób obciążonych genetycznie, nie jest prowadzona profilaktyka badań przesiewowych.

Rak jajnika – leczenie

Wybór metody leczenia raka jajnika zależy od takich czynników jak stopień zaawansowania nowotworu, typ histologiczny guza, wiek, a także obecność mutacji genów BRCA 1 i 2. Leczenie operacyjne raka jajnika obejmuje usunięcie obydwu jajników, a także macicy oraz sieci większej węzłów chłonnych. W większości przypadków stosuje się także chemioterapię. Z leczenia systemowego można zrezygnować jedynie u chorych z dobrymi rokowaniami, czyli z rakiem w I stopniu zaawansowania. W chemioterapii wykorzystuje się pochodne platyny i taksoidu, a leczenie realizowane jest w schemacie 3 – 6 cykli podawanych co 21 dni. Leczenie raka jajnika z przerzutami wymaga łączenia kilku metod leczenia. Radioterapia nie ma znaczenia w przypadku raka jajnika.

W przypadku pojawienia się nawrotów choroby (co zdarza się dość często), stosowana jest chemioterapia. U pacjentek ze stwierdzoną mutacją genu BRCA lub z nawrotami możliwe jest ponadto leczenie z wykorzystaniem olaparibu – inhibitora PARP.

Rak jajnika – leczenie niekonwencjonalne

W przypadku raka jajnika leczenie naturalne obejmuje zastosowanie różnych preparatów, których zadaniem jest bezpośrednie lub pośrednie niszczenie komórek nowotworowych. Jednym z nich jest pieczarka brazylijska (Agaricus Blazei Murrill), nazywana także grzybem życia. W wielu krajach prowadzono badania składu i działania grzyba na organizm ludzki. Udowodniono, że zawiera on dużą ilość betaglukanu. Substancja ta działa stymulująco na układ immunologiczny, pobudzając jego funkcjonowanie, polegające na zwalczaniu komórek nowotworowych. Ponadto ten polisacharyd pobudza produkcję limfocytów T i interferonu, co hamuje namnażanie komórek nowotworowych.

Kolejnym naturalnym preparatem dostępnym w postaci roztworu lub kapsułek jest powój polny (Convolulus arvensis). Jest to roślina, której działanie polega na blokowaniu budowy systemu naczyń włosowatych guza. Rak do rozwoju i namnażania potrzebuje składników odżywczych pochodzących z krwi i dostarczanych poprzez naczynia krwionośne. W przypadku zahamowania syntezy kapilarów nieodżywione komórki umierają.

U kobiet z rakiem jajnika często stwierdzany bywa niedobór selenu. Jest to pierwiastek, który aktywnie zwalcza komórki nowotworowe. Dlatego jego zastosowanie jako uzupełnienie terapii jest uzasadnione. Dawka standardowo zalecana to 200–400 mikrogramów na dzień, ale jeśli istnieją wskazania, lekarz może ją zwiększyć.

W zwalczaniu nowotworów pomaga kurkuma. Przyprawa ma szereg właściwości antyrakowych, jednakże największą jej zaletą jest aktywowanie w organizmie genu p53 i zapobieganie stanom zapalnym. W walce z chorobą nowotworową zaleca się jej podaż w ilości od 2,5 tys. do 3 tys. miligramów dziennie w 2 porcjach, przyjmowane doustnie podczas posiłków.

Udowodniono, iż właściwości przeciwdziałające rozwojowi nowotworu ma witamina K. W połączeniu z wysoką dawką witaminy C aktywuje w komórkach nowotworowych mechanizmy doprowadzające do ich samodestrukcji. Zalecana dawka witaminy K wynosi 35 miligramów podawanych wraz z 3 tys. miligramów lub więcej witaminy C w podzielonych dawkach.

Traganek to kolejna z roślin o właściwościach antynowotworowych. Powoduje zwiększenie produkcji interleukiny 2, będącej składową układu immunologicznego, przyczyniając się do niszczenia komórek raka. Działanie na komórki nowotworowe wykazuje także roślina o nazwie ostropest plamisty.

Istnieje wiele innych, mniej popularnych, metod leczenia naturalnego raka jajnika. Należy je traktować jedynie jako dodatek do leczenia o podstawowym znaczeniu, jakim jest chirurgia i chemioterapia.

Rak jajnika – rokowania

Przy raku jajnika rokowania nie są optymistyczne. Zależą one od stopnia zaawansowania choroby w chwili jej zdiagnozowania. Nowotwory I i II stopnia mają rokowanie dość pomyślne, natomiast III i IV stopnia zdecydowanie gorsze. Co istotne, około 60 proc. wszystkich zmian nowotworowych jajników wykrywanych jest w III i IV stopniu. Leczenie obejmuje zabieg operacyjny, chemioterapię albo połączenie obydwu metod. Rokowanie przy raku jajnika zależy od radykalności zabiegu. Różna jest również odpowiedź na chemioterapię.

Niestety, niezależnie od stadium zaawansowania, ponieważ jest to choroba nowotworowa o charakterze złośliwym, rokowanie zawsze jest poważne, a wyniki leczenia są często niezadowalające. U około 40 proc. pacjentek, nawet jeżeli pierwszy zabieg był radykalny i uzupełniony chemioterapią, dochodzi do wznowy w ciągu 5 lat. Przeżycie pięcioletnie to częsty termin używany w onkologii niezależnie od rodzaju i lokalizacji nowotworu. Określa on, ile procent osób z całej populacji chorych przeżyje 5 lat bez wznowy. Jeśli zabieg był radykalny, przeżycie pięcioletnie wynosi w I stopniu 85-100 proc., w II stopniu 40-50 proc., a w III już jedynie 17 proc. Przy raku jajnika IV stopniu rokowania dotyczące pięcioletniego przeżycia wynoszą jedynie 5 proc.

Bibliografia:

1. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika; 2017
2. Doubeni C., Doubeni A., Myers A., Diagnosis and management of ovarian cancer; AAFP, vol. 93, nr 11, 2016