Jaskra – poznaj przyczyny, objawy i sposoby leczenia choroby

Wyobrażasz sobie, żeby widzieć świat jak przez dziurkę od klucza? Terminem „jaskra” określamy grupę chorób, których wspólnym mianownikiem jest uszkodzenie nerwu wzrokowego, skutkujące ubytkiem pola widzenia. Jaskra jest podstępną chorobą, która może doprowadzić nawet do ślepoty. 

Na czym polega jaskra?

Jaskra, określana również jako „glaukoma”, to choroba oczu, na którą choruje około 70 mln ludzi na świecie. W przebiegu tego schorzenia w oczach wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe, co skutkuje uszkodzeniem nerwu wzrokowego, które może być nieodwracalne. Gdy choroba nie jest leczona, rozwój tych zmian prowadzi do ślepoty. Jaskra stanowi drugą z najczęstszych przyczyn utraty wzroku w krajach rozwiniętych (pierwszą jest zaćma).

Jaskra oka – przyczyny

U zdrowego człowieka w przedniej komorze oka krąży przeźroczysta ciecz. Ciecz ta regularnie napływa i odpływa, tak aby w oku stale znajdował się odpowiedni jej poziom. Jest to potrzebne, aby w gałce ocznej utrzymać właściwe ciśnienie. Ruch cieczy może jednak zostać zaburzony – wówczas w gałce ocznej ciśnienie rośnie, co z kolei doprowadza do uszkodzenia nerwu wzrokowego, czyli neuropatii jaskrowej, która stanowi przyczynę jaskry.

Na jaskrę szczególnie powinny uważać osoby, które zmagają się z:

• hiperlidemią (podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi),
• nadciśnieniem,
• miażdżycą,
• cukrzycą,
• krótkowzrocznością lub dalekowzrocznością.

Czynniki te zwiększają ryzyko rozwoju choroby. Powszechność występowania jaskry zwiększa się z wiekiem. Na rozwój schorzenia silniej narażone są także osoby z rodzinnym obciążeniem (gdy choruje rodzic lub rodzeństwo).

Rodzaje jaskry u dorosłych

U dorosłych możemy wyróżnić kilka podstawowych typów jaskry:

1. jaskra pierwotnaotwartego kąta – najczęstszy rodzaj jaskry, rozwijający się zwykle na przestrzeni wielu lat, jego przyczyną jest blokowanie kanałów odprowadzających ciecz wodnistą,
2. jaskra pierwotnie zamkniętego kąta – jest wynikiem nieprawidłowej budowy oka, która odpowiada za zamknięcie kąta przesączania,
3. jaskra wtórna– doprowadzają do niej inne choroby oka (np. zapalenie tego narządu).

Można wyróżnić także i inne, rzadziej występujące rodzaje jaskry:

• jaskra barwnikowa – jest to rodzaj jaskry wtórnej, powstałej w wyniku blokowania odpływu cieczy na skutek uwalniania się melaniny, czyli barwnika, który jest odpowiedzialny za kolor tęczówki,
• jaskra normalnego ciśnienia – mimo że ciśnienie wewnątrzgałkowe utrzymuje się tutaj w granicach normy, dochodzi do zaburzenia pola widzenia oraz uszkodzenia tarczy nerwu wzrokowego.

Rodzaje jaskry u dzieci

U dzieci możemy mieć do czynienia z innymi typami jaskry. Podstawowe rodzaje choroby charakterystyczne dla małoletnich to:

• jaskra wrodzona– występuje już w momencie urodzenia, związana jest z nieprawidłowościami w budowie oka,
• jaskra wtórna dzieci i niemowląt – pojawia się m.in. w wyniku urazów (tzw. jaskra pourazowa), nowotworów, zaburzeń metabolizmu.

Jaskra – objawy

Objawy jaskry na pierwszym etapie zazwyczaj są trudne do wychwycenia, gdyż w większości przypadków postępują w bardzo wolnym tempie – zwykle pacjenci na początku nie zauważają niepokojących symptomów. Pierwsze objawy jaskry to obniżenie jakości widzenia (zamazany, nieostry widok) i zmniejszenie pola widzenia (pacjent nie dostrzega tego, co znajduje się na brzegach pola widzenia).

Poszczególne typy jaskry mogą charakteryzować się występowaniem nieco innych objawów. Przykładowo, w przebiegu jaskry pierwotnie zamkniętego kąta pacjenci doznają tzw. „zamglonego widzenia”, widzą także tęczowe koła wokół różnych źródeł światła. Objawy jaskry u dorosłych mogą różnić się od tych występujących w postaciach rozwijających się u dzieci. Na przykład, w przypadku jaskry młodzieńczej, która występuje od 10. do 35. roku życia, poza zmianami widzenia, typowe jest także obserwowanie u pacjentów zmian w zachowaniu oraz zmniejszonego apetytu.

W niektórych (rzadkich) przypadkach, pierwsze objawy jaskry rozwijają się nagle. W tej postaci ostrej choroby symptomy to:

• ostry ból oka,
• mdłości i wymioty,
• zaczerwienione oko,
• ból głowy,
• tkliwość wokół oczu,
• widzenie pierścieni dookoła światła,
• rozmazany obraz.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Zasięgnij porady lekarza, jeśli zauważyłaś jakiekolwiek zmiany widzenia. Jeśli faktycznie rozwija się u ciebie jaskra, wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia zapobiegnie dalszemu pogorszeniu wzroku, które w przypadku tej choroby może zakończyć się całkowitą jego utratą. W przypadku, gdy zaobserwowałaś u siebie podane powyżej objawy ostrej postaci choroby, kluczowa jest jak najszybsza konsultacja się z lekarzem.

Przesiewowe badania w kierunku jaskry (w przypadku braku objawów) powinny być wykonywane co najmniej raz na 2 lata. Jeśli jesteś w grupie ryzyka wystąpienia choroby, zalecane jest częstsze wykonywanie testów.

Jak rozpoznać jaskrę? Badania stosowane w diagnostyce jaskry

Jaskrę diagnozuje się na podstawie kilku szybkich i bezbolesnych badań:

• badania ciśnienia śródgałkowego (tonometrii),
• badania kąta przesączania (gonioskopii),
• oceny pola widzenia (perymetrii),
• oceny nerwu wzrokowego.

Tonometria pozwala na określenie ciśnienia wewnątrz oka przy użyciu tonometra – przyrządu, który lekarz przykłada do powierzchni oka (czasami badanie może być także wykonywane bezdotykowo przy użyciu urządzenia wykorzystującego wydmuchiwane powietrze). Podwyższone ciśnienie śródgałkowe jest typową zmianą obserwowaną w przebiegu jaskry.

Podczas gonioskopii lekarz ogląda wypełnioną płynem przestrzeń między tęczówką i rogówką – w tym miejscu ciecz powinna przesączać się i opuszczać oko. Badanie umożliwia określenie typu jaskry (czy mamy do czynienia z jaskrą otwartego, czy zamkniętego kąta).

Testem, który pozwala zarówno diagnozować, jak i prognozować przebieg jaskry, jest ocena pola widzenia (inaczej nazywana perymetrią). Badanie może zostać wykonane na kilka sposobów (w zależności od wyposażenia placówki medycznej). W jednym z rodzajów perymetrii pacjentowi pokazywana jest sekwencja plam światła w różnych obszarach pola widzenia. Jeśli badany nie zauważa plam światła wyświetlanych w określonym miejscu, świadczy to o zawężeniu pola widzenia o ten obszar. Pierwszymi zmianami obserwowanymi u pacjentów w przebiegu jaskry są często ubytki w nosowej części pola widzenia, po których może następować koncentryczne jego zawężanie (zaburzenie widzenia bocznego), aż do zachowania widzenia tylko w części skroniowej.

Uszkodzenie nerwu wzrokowego może stanowić przyczynę jaskry, dlatego jego ocena należy do istotnych badań w diagnostyce tej choroby. W trakcie testu lekarz aplikuje do oczu krople powiększające źrenice, a następnie ocenia nerw przy użyciu lampy szczelinowej (czyli rodzaju mikroskopu z jasnym światłem) lub optycznej tomografii koherencyjnej (w której promienie światła są wykorzystywane do skanowania tylnej części oka i stworzenia jego obrazu).

Leczenie jaskry

Wyróżniamy 3 główne metody leczenia jaskry:

1. farmakoterapię przy użyciu kropli do oczu,
2. zabiegi laserowe,
3. operacje.

Rodzaj terapii zależy od rodzaju jaskry i stopnia zaawansowania choroby. W początkowym stadium pacjentowi przepisuje się zwykle krople do oczu. Zapuszczanie kropli na jaskrę do worka spojówkowego ma za zadanie obniżyć ciśnienie krwi w oku i spowodować odpływ cieczy wodnistej. Często stosowanymi lekami są prostaglandyny i beta-blokery.

W trudniejszych przypadkach lub gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi rezultatów, konieczne może być wykonanie zabiegu laserowego lub operacji. Zabiegi laserowe uznaje się za bezpieczną i mało inwazyjną metodę leczenia jaskry. Polegają one na wypaleniu tych komórek czy fragmentów anatomicznych oka, które powodują obecność nadmiaru cieczy wodnistej lub utrudniają jej odpływ.

Operacje jaskry są sposobem leczenia o większej inwazyjności. Proponuje się je pacjentom, u których poprzednie metody nie mogą być zastosowane lub zostały wdrożone i nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. W czasie operacji lekarz nacina struktury, które powodują blokadę odpływu cieczy wodnistej lub wstawia do oka małą rurkę, która umożliwia lepszy drenaż cieczy.

Jaskra a zaćma

Jaskra przez pacjentów mylona bywa często z zaćmą, są to jednak dwie różne choroby, o odmiennym podłożu. Zaćma powstaje w wyniku stopniowego mętnienia soczewki oka, które wywołane jest przemianami białek obecnych wewnątrz oka. Zaćma i jaskra często nie dają początkowo wyraźnych objawów. W przypadku zaćmy symptomy, które powinny zwrócić naszą uwagę i skłonić do wizyty u okulisty to: stopniowe pogarszanie ostrości widzenia, zamglone widzenie, trudności w dostrzeganiu obiektów przy przygaszonym świetle, postrzeganie widzianych barw jako wyblakłych. Leczenie zaćmy polega na wykonaniu operacji wymiany soczewki oka.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji z lekarzem.

Źródła:

1. National Health Service (2018) Glaucoma.
2. Crowley K., Martin K. (red.) (2020) Patient education: Open-angle glaucoma (The Basics), UpToDate.
3. National Health Service (2017) Age-related cataracts.