Jet lag, czyli zespół nagłej zmiany strefy czasowej

Zespół nagłej zmiany strefy czasowej, znany lepiej jako jet lag, to zjawisko typowe w trakcie odbywania długich podróży, zaburzające funkcjonowanie organizmu. Wystąpienie jet lagu zależy od różnych czynników takich jak wiek, kondycja organizmu czy leczone choroby. Czym cechuje się zespół nagłej zmiany strefy czasowej i jak sobie z nim poradzić? 

Czym charakteryzuje się jet lag? 

Jet lag to zjawisko związane z modyfikacją rytmu okołodobowego, a więc zmianą stref czasowych. Najczęściej dochodzi do niego w czasie podróży długodystansowych, przede wszystkim samolotem. Nagła zmiana sprawia, że zaburzone zostają procesy fizjologiczne organizmu, w tym przede wszystkim te związane ze snem i czuwaniem. Najważniejszą przyczyną tego zjawiska są wahania w zakresie wytwarzania dwóch hormonów, kortyzolu i melatoniny. 

Zgodnie z dotychczasowymi analizami badawczymi uznaje się, że jet lag jest najbardziej uciążliwy w trakcie podróży na wschód, ponieważ wiąże się ze skróceniem dnia. Zjawisko to występuje u praktycznie całego społeczeństwa przy przekraczaniu przynajmniej trzech stref czasowych, jednak jest bardziej nasilone w następujących sytuacjach: 

• dana osoba ma bardziej uporządkowany rytm wstawania i zasypiania,  
• im ktoś jest starszy, tym dłuższe i mocniejsze są symptomy jet lagu, 
• dana osoba jest narażona na występowanie długiego, silnego stresu, 
• nastąpiło duże spożycie alkoholu oraz małe wody, co prowadzi do odwodnienia organizmu,  
• turysta nie jest przyzwyczajony do częstych zmian stref czasowych.  

Jet lag nie występuje więc w sytuacji lotu z Polski do Wielkiej Brytanii lub Hiszpanii, jednak pojawia się w przypadku lotu do Stanów Zjednoczonych lub krajów azjatyckich. Wszystko dlatego, że w tym drugim przypadku konieczne jest przekroczenie kilku stref czasowych. 

Jet lag – objawy 

Do najważniejszych objawów symptomów jet lagu można zakwalifikować: 

• bezsenność lub nadmierną senność, 
• ból głowy, 
• poczucie wyczerpania, 
• brak apetytu,  
• wahania nastroju, 
• zaburzenia koncentracji uwagi. 

Ile trwa jet lag? 

Organizm potrafi przystosować się do zmiany jednej lub maksymalnie dwóch stref czasowych na dobę. Oznacza to, że jet lag może trwać od kilku godzin do nawet kilku dni. Przykładowo przy przekroczeniu pięciu stref czasowych w trakcie lotu samolotem, niektóre osoby będą się dobrze czuły już następnego dnia, a inne dopiero po pięciu dobach. 

Jak sobie poradzić z jet lagiem? 

Jet lag ustępuje samoistnie po pewnym czasie. Niestety złe samopoczucie może zepsuć cały wyjazd wakacyjny lub podróż służbową, zwłaszcza jeśli są one dość krótkie. Warto więc już wcześniej przygotować się na symptomy zespołu nagłej zmiany strefy czasowej. Najlepiej unikać alkoholu i kofeiny, a zacząć stosować melatoninę już na kilka dni przed wylotem. Dawkę trzeba oczywiście wcześniej skonsultować z lekarzem. 

Świetnym rozwiązaniem może być sen w czasie lotu i wypoczynek, jednak niestety niektóre osoby nie potrafią zasnąć w samolocie. W takim przypadku można zastosować środki nasenne, przepisane przez lekarza psychiatrę. Po przylocie na miejsce najlepszą opcją jest dostosowanie swojego rytmu okołodobowego do faktycznej godziny w nowym kraju. Najlepiej zdecydować się również na krótki spacer przed snem, a także zjeść lekkostrawny posiłek. W ten sposób można zadbać o szybszy powrót do lepszego samopoczucia.  

 Bibliografia: 

1. Bitner A., Zalewski P., Biegański P., Klawe J. J., Zespół nagłej zmiany strefy czasowej – czym jest jet lag?, Gerontologia współczesna 2014, 2: 63-64.  
2. Sack R. L., Jet lag, New England Journal of Medicine 2010, 362:  440-447. 
3. Waterhouse J., Reilly T., Atkinson G., Edwards B., Jet lag: trends and coping strategies, The lancet 2007, 369: 1117-1129.