Kamica ślinianek – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Kamica gruczołów ślinowych to jedna z najczęstszych chorób ślinianek. Złogi tworzące się w przewodach ślinianek upośledzają ich drożność, co objawia się zaczerwienieniem i obrzękiem okolicy ślinianek. Pojawiają się również dolegliwości bólowe, które ulegają nasileniu po zjedzeniu posiłku. Jakie są przyczyny kamicy ślinianek i na czym polega leczenie tego schorzenia? 

Ślinianki – budowa i funkcje

Ślinianki to gruczoły, które wytwarzają 0.75- 1 litr śliny na dobę. Ślina odgrywa ważną rolę w nawilżaniu i ochronie jamy ustnej oraz zębów, a także wspomaga połykanie i żucie pokarmu. W jamie ustnej znajdują się po 3 pary ślinianek: 

• Ślinianki przyuszne – największe ze ślinianek, zlokalizowane tuż pod skórą, pomiędzy uchem a żuchwą. Ma nieregularny kształt przypominający trójkąt skierowany podstawą ku górze i wierzchołkiem ku dołowi. Śliniankę otacza mocna, zbita torebka włóknista zbudowana z tkanki łącznej. Ślinianki przyuszne wytwarzają ślinę surowiczą. 
• Ślinianki podżuchwowe – małe gruczoły ślinowe, które przypominają kulistą bryłę o nieregularnych kształtach. Jest ona łatwo wyczuwalna i przesuwalna. Ślinianki te znajdują się poniżej dolnego brzegu żuchwy, w okolicy kąta żuchwy. Zawierają komórki surowicze (60%) i komórki śluzowe (40%). 
• Ślinianki podjęzykowe – najmniejsze z wszystkich ślinianek. Leżą pod językiem, na mięśniu żuchwowo-gnykowym. Opierają się o wewnętrzną powierzchnię żuchwy i tworzą dołek podjęzykowy. Ponadto uwypuklają błonę śluzową dna jamy ustnej i tworzą fałd podjęzykowy. Ślinianki podjęzykowe składają się z komórek wytwarzających śluz (60%) i z komórek surowiczych (40%). W przeciwieństwie do innych ślinianek nie mają jednego przewodu wyprowadzających, lecz liczne oddzielne ujścia w dnie jamy ustnej oraz uchodzące do przewodu podżuchwowego. 

Czym jest kamica ślinianek? 

Kamica ślinianek jest schorzeniem, w przebiegu którego w przewodach i miąższu gruczołów ślinowych (śliniankach przyusznych, podżuchwowych i podjęzykowych) tworzą się pojedyncze lub mnogie kamienie. Złogi zbudowane z takich związków chemicznych jak fosforany i węglan wapnia. W aż 80-90% przypadków kamienie powstają w przewodzie ślinianki podżuchwowej. Kamica ślinianek przyusznych dotyczy 5-10% przypadków, a kamica ślinianek podjęzykowych stanowi mniej niż 1% przypadków. 

Kamica ślinianek – przyczyny

Przyczyny powstawania kamicy ślinianek nie zostały do końca poznane. Przypuszcza się, że na tworzenie się kamieni w śliniankach mają wpływ m.in. czynniki anatomiczne, takie jak zwężenie bądź zdwojenie przewodu ślinianek, w konsekwencji czego dochodzi do zastoju śliny. Uwapnione kamyki ślinowe łatwo tworzą się w przewodzie wyprowadzającym ślinianki podżuchwowej z następujących powodów: 

• ślina zawiera rozpuszczalne jony wapnia i fosforany, 
• przewód ma kręty przebieg, co sprzyja zastojom śliny, 
• ślina wytwarzana w śliniance podżuchwowej jest lepka i gromadzi się za zębami siecznymi dolnymi w pobliżu ujścia przewodu. 

Kamica bywa też skutkiem zapalenia, które rozwija się w wyniku zablokowania przewodów ślinowych. Często towarzyszą mu infekcje bakteryjne, w rzadszych przypadkach pojawiają się ropnie. Do innych przyczyn kamicy ślinianek zalicza się wzrost stężenia zmiany pH i gęstości śliny.  Za potencjalny czynnik ryzyka powstawania kamieni ślinowych uznaje się także palenie tytoniu, który może wywoływać stany zapalne w obrębie przewodów ślinowych i zmniejszać produkcje amylazy ślinowej. Natomiast wpływ odwodnienia oraz stosowania leków moczopędnych na tworzenie się kamieni ślinowych jest wciąż badany. 

Kamica ślinianek występuje z częstotliwością od 1:10 tys. do 1:30 tys. przypadków rocznie (dane różnią się w zależności od wybranych źródeł). Częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Średni wiek zachorowania wynosi 30-60 lat. 

Kamica ślinianek – objawy

Kamica ślinianek prowadzi do zastoju śliny, co wywołuje obrzęk gruczołu ślinowego i silne dolegliwości bólowe. Obrzęk nasila się po zjedzeniu posiłku, choć może też być wywołany samą myślą o jedzeniu. W badaniu przedmiotowym można dostrzec zaczerwienioną błonę śluzową jamy ustnej. 

Kamica ślinianek – diagnostyka

Diagnostyka kamicy ślinianek polega na wykonaniu badania fizykalnego oraz przeprowadzenia badań obrazowych. Większe kamienie w śliniankach znajdujące się w przewodach ślinianek podżuchwowych (przewód Whartona) mogą być rozpoznane w badaniu przedmiotowym. Wyczuwalne jest wtedy twarde zgrubienie lub guzek. Mniejsze kamienie wykrywa się za pomocą: 

• ultrasonografii,  
• rentgenografii,  
• tomografii komputerowej,  
• rezonansu magnetycznego. 

Rozmiary i waga kamieni ślinianek są zróżnicowane. Złogi średnio mierzą między 2 a 10 mm, rzadko osiągają wymiary powyżej 15 mm. Waga kamieni zwykle wynosi średnio 300 mg. Złotym standardem diagnostycznym kamicy ślinianek jest sialografia. To badanie obrazowe polega na wykonaniu zdjęć RTG ślinanek po uprzednim podaniu kontrastu. Jeśli kamienie nie zostaną uwidocznione w badaniu RTG, można wykryć je w badaniu USG. 

Kamica ślinianek – leczenie

Jeśli kamienie w śliniankach są niewielkie może wystarczyć leczenie zachowawcze: odpowiednie nawodnienie, masaż i spożywanie kwaśnych pokarmów, które pobudzają wydzielanie śliny. Przy dolegliwościach bólowych stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, a jeśli dojdzie do zapalenia na tle bakteryjnym, antybiotyki. W przypadku nieskuteczności wyżej wymienionych metod bądź obecności dużych złogów, kamienie usuwa się chirurgicznie. Leczenie przeprowadza otolaryngolog lub chirurg szczękowo- twarzowy. 

Źródła: 

1. Iro H, Dlugaiczyk J, Zenk J. Current concepts In diagnosis and treatment of sialolithiasis. Br J Hosp Med (Lond) 2006;67:24–8. 
2. Francis Marchal, Pavel Dulguerov. Sialolithiasis Management. ARCH OTOLARYNGOL HEAD NECK SURG/ VOL 129, SEP 2003.