Katalepsja – choroba czy objaw? Przyczyny i leczenie stanu kataleptycznego

Katalepsja to jeden z objawów związanych głównie z zaburzeniami psychicznymi. Charakteryzuje się tym, że osoba doświadcza specyficznego zesztywnienia mięśni, przez co przyjmuje nienaturalną pozycję ciała. Dzieje się tak z powodu wzmożonego napięcia mięśniowego. Katalepsję wykorzystuje się także w psychozie.

Wzmożone napięcie mięśniowe dotyczy zwykle mięśni kończyn dolnych i górnych, a także tułowia i karku. U osób dorosłych powstaje zwykle na skutek zaburzeń neurologicznych. W przebiegu niektórych chorób psychicznych prowadzi do całkowitego zesztywnienia ciała lub zastygnięcia w jednej, często nienaturalnej pozycji. Jednym ze stanów, w których występuje, jest katalepsja.

Co to jest katalepsja?

Katalepsja, nazywana inaczej stanem kataleptycznym, to zespół dość specyficznych objawów, które pojawiają się w wyniku zesztywnienia mięśni i całkowitego zablokowania czynności ruchowych. Oznacza to, że osoba dotknięta katalepsją nie może samodzielnie wykonywać żadnych ruchów. W klasyfikacji psychiatrycznej zaliczana jest do jakościowych zaburzeń aktywności ruchowej, czyli niewynikających z nadmiernego pobudzenia lub spowolnienia.

Jest to swego rodzaju zastyganie ciała, związane ze wzmożonym napięciem mięśniowym. Ze względu na jego charakter i zmiany napięcia, wyróżnia się dwa rodzaje katalepsji:

• katalepsja woskowa (giętkość woskowa) – ciało zastyga w położeniu nadanym przez inną osobę,
• katalepsja sztywna – całe ciało sztywnieje i stawia opór przed poruszaniem się.

Przyczyny katalepsji

Warto pamiętać, że katalepsja nie jest chorobą, ale jedynie jednym z objawów, występujących w przebiegu innego zaburzenia: zatrucia, choroby psychicznej lub neurologicznej. Można ją wywołać także podczas hipnozy, za pomocą odpowiednio dobranych sugestii, działających u człowieka na dziedzinę woli. Konkretne przyczyny ataku katalepsji nie są poznane. Zaobserwowano, że może on wystąpić w przypadku:

• zespołu katatonicznego – czyli ogólnych objawów związanych ze spowolnieniem, osłupieniem i pozostawaniem przez długi czas w jednej pozycji, występujących najczęściej u osób chorych na schizofrenię i chorobę afektywną,
• zaawansowanej demencji – otępienie związane z uszkodzeniem mózgu, np. przez procesy zwyrodnieniowe,
• przyjmowania niektórych leków przeciwpsychotycznych – poprzez blokowanie receptorów dopaminergicznych (dopamina jest odpowiedzialna za napięcie mięśniowe),
• zatrucia grzybami lub środkami psychoaktywnymi,
• zapalenia tkanek ośrodkowego układu nerwowego, czyli neuroinfekcji bakteryjnej lub wirusowej.

Katalepsja w hipnozie wywoływana jest w wyniku zadziałania na ośrodek woli poprzez wypowiadanie przez terapeutę odpowiednich sugestii, skupiających uwagę osoby poddawanej tej metodzie.

Jakie są objawy katalepsji?

Objawy katalepsji są związane z nagłym zesztywnieniem mięśni i wzmożonym napięciem mięśniowym. Osoba, która jej doświadcza, zastyga, często w nienaturalnej pozycji, a wszystkie czynności ruchowe są całkowicie zablokowane, dlatego poruszanie się jest niemożliwe. Stwierdza się brak ruchu powiek i mimiki. Zmniejsza się częstotliwość uderzeń serca i liczba oddechów, które jednocześnie stają się coraz płytsze. Osoba w katalepsji nie odczuwa także żadnych bodźców zewnętrznych, nie reaguje na dotyk, ból ani zmianę temperatury.

Charakterystyczna pozycja, która jest objawem katalepsji, to zwykle zesztywnienie ciała z wygięciem kończyn i szyi. Możliwe jest również wystąpienie tzw. objawu poduszki powietrznej – po wyjęciu poduszki spod głowy pacjenta w katatonii jego głowa nie opada na łóżko, lecz nienaturalnie utrzymuje się w powietrzu.

W przypadku katalepsji woskowej osoba postronna po pokonaniu niewielkiego oporu mięśniowego może dowolnie manipulować sylwetką pacjenta, który znajduje się w stanie kataleptycznym. Po nadaniu wymuszonej pozycji pozostaje w niej, aż do ustąpienia objawów lub kolejnej zmiany położenia. Ciało jest plastyczne i przypomina wosk, stąd wzięła się nazwa tego rodzaju zaburzenia.

W katalepsji sztywnej opór i napięcie mięśniowe są stałe oraz na tyle mocne, że niemożliwe jest poruszanie częściami ciała pacjenta, nie da się też zmienić jego pozycji. Osoba doświadczająca ataku katalepsji pozostaje w danym położeniu, nawet gdy jest ono nienaturalne lub wydaje się niewygodne.

Leczenie katalepsji

Leczenie katalepsji wymaga przede wszystkim poznania przyczyny, która wywołała atak, i terapii choroby podstawowej. Pożądane efekty terapeutyczne w przypadku chorób psychicznych i katatonii osiąga się po podaniu leków przeciwpsychotycznych i z grupy benzodiazepin. Neuroinfekcja wymaga stosowania antybiotykoterapii, natomiast w przypadku zatrucia duże znaczenie mają płynoterapia i specyficzne dla danej substancji odtrutki (jeżeli takie istnieją). Leczenie przebiega pod kontrolą lekarza psychiatry lub neurologa.