Katar sienny – objawy, przyczyny, leczenie i domowe sposoby

Katar sienny to stan zapalny błony śluzowej nosa, rozwijający się w przebiegu alergii. Błona śluzowa podrażniona kontaktem z alergenami wziewnymi zwiększa wydzielanie śluzu, co prowadzi do pojawienia się kataru siennego. Katar sienny daje objawy zbliżone są do kataru towarzyszącego przeziębieniom, mogą być bardzo uciążliwe. Jak się pozbyć kataru siennego? Można sięgać po odpowiednie krople do nosa i leki przeciwhistaminowe, sprawdzają się także domowe sposoby na katar sienny.

Katar sienny – co to jest?

Katar sienny, inaczej alergiczny, wynika ze stanu zapalnego błony śluzowej, podrażnionej przez pyłki roślin, kurz, zarodniki grzybów albo zwierzęcą ślinę i sierść. Alergię dzieli się na sezonową lub całoroczną. Ta pierwsza dokucza alergikom przeważnie wiosną i latem, kiedy apogeum ma kwitnienie roślin. Całoroczny katar sienny związany jest z kolei z uczuleniem na roztocza, sierść psa czy kota. Ryzyko wystąpienia kataru siennego związane jest również z czynnikami genetycznymi. Jeśli bliski członek rodziny ma astmę lub jest wyjątkowo wrażliwy na określony alergen, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że wystąpi katar sienny. Przyczyny dolegliwości są zatem łatwe do zdefiniowania. Mechanizm alergii nie należy do skomplikowanych. Kiedy alergen dostaje się do dróg oddechowych, komórki tuczne są aktywowane i wydzielają dużą ilość histaminy. Powoduje to początek stanu zapalnego, a gruczoły zostają pobudzone do wydzielania śluzu.

Przyczyny kataru siennego

Przyczyną kataru siennego jest zachodząca w organizmie reakcja alergiczna. U osoby podatnej genetycznie dochodzi do sekwencji zdarzeń wywołujących objawy. Patomechanizm polega na tym, iż alergen zostaje zaaspirowany do błony śluzowej nosa w trakcie oddychania. To powoduje pobudzenie zawartych w niej komórek tucznych, co łączy się z aktywacją specyficznych immunoglobulin klasy E. Efektem tego jest uwolnienie przekaźników (aktywatorów reakcji alergicznej), z których najważniejszym jest histamina. Wzrost jej stężenia odpowiada za rozszerzenie drobnych naczyń krwionośnych, co zwiększa przepływ krwi przez błonę śluzową nosa i jest przyczyną wzmożonego wydzielania śluzu. Co najczęściej wywołuje katar sienny? Przyczyny występujące u większości chorych na tą dolegliwość to pyłki roślin, roztocza oraz zarodniki pleśni.

Katar sienny – objawy alergii wziewnej

Alergiczny katar może pojawić się w odpowiedzi na ekspozycję alergenu w postaci pyłków roślin, roztoczy i kurzu lub śliny i sierści zwierząt. Reakcja alergiczna pojawia się sezonowo (pyłki – wiosna i lato, zarodniki grzybów – jesień) lub występuje całorocznie (kurz i uczulenie na zwierzęta). Objawy kataru siennego są podobne do tych, które rozwijają się przy przeziębieniu i grypie. Cechy charakterystyczne nieżytu nosa alergicznego to:

• kichanie,
• katar (wodnisty lub śluzowy),
• zapalenie spojówek ze łzawieniem oczu,
• uczucie spływającego płynu w tylnej części gardła,
• swędzenie nosa lub gardła.

Jeżeli pomimo wizyty u lekarza i minimum tygodniowego leczenia objawy nie przechodzą lub, co gorsza, zaostrzają się, to prawdopodobnie chory ma do czynienia z reakcją alergiczną. Jest ona niezwykle groźna, ponieważ przewlekłe stany zapalne błony śluzowej nosa mogą z czasem przerodzić się w astmę oskrzelową lub przerost migdałów. W zaawansowanym stadium kataru siennego objawy to: bóle głowy, zaburzenia węchu oraz silny ból zatok. Co ciekawe, objawy nasila ostre słońce.

Wszystkie oznaki nieżytu nosa poza układem somatycznym rzutują również na samopoczucie psychiczne. Alergicy skarżą się na zmęczenie, bezsenność oraz drażliwość. Astmatycy dodają, że nie obce są im częste duszności. Rzadko występującymi symptomami są również świąd i światłowstręt.

Katar sienny – kalendarz pylenia

Katar alergiczny może mieć charakter cykliczny – występuje sezonowo (wiosną, gdy pylą trawy lub wczesną jesienią, gdy w powietrzu obecne są zarodniki grzybów) lub całorocznie (gdy alergenem jest kurz lub ślina/sierść zwierząt). Możliwe jest zatem, że wystąpi katar sienny zimą. W przypadku sezonowego kataru siennego objawy występują zgodnie z kalendarzem pyleń określonych gatunków roślin. Najczęstszymi alergenami są wówczas są pyłki drzew, krzewów i kwiatów. Okres pylenia w Polsce w zależności od rośliny trwa od końca marca do końca września. Niezwykle ważna jest znajomość okresu pylenia rośliny, na którą jesteśmy uczuleni, gdyż pozwala to na unikanie kontaktu z alergenem bądź farmakologiczne zabezpieczenie ustroju, kiedy wiemy, że kontakt jest nieunikniony. Obecnie dostępne są kalendarze pylenia, nawet w postaci aplikacji na telefony komórkowe, które ułatwiają funkcjonowanie alergikom.

Katar sienny u dziecka

Katar sienny u dzieci nie należy do rzadkości. Dolegliwości mają różny stopień nasilenia i czasami w znacznym stopniu uprzykrzają codzienne funkcjonowanie malucha. Często objawy kataru siennego u dziecka (zwłaszcza gdy wystąpią po raz pierwszy) są mylone z infekcją górnych dróg oddechowych, co może wiązać się z włączeniem niewłaściwego leczenia, które nie eliminuje objawów. Dla alergików bardzo ważna jest diagnostyka i określenie rodzaju alergenów, gdyż pozwala to ich unikania lub „zabezpieczenia” dziecka w okresie kontaktu z alergenem. Najczęstszymi postaciami alergii są uczulenia na pyłki drzew i krzewów, kurz, pleśnie, pierze i sierść zwierząt.

Dolegliwości związane z alergią mogą mieć różny stopień nasilenia. Czasami są praktycznie niezauważalne, czasem w znacznym stopniu upośledzają funkcjonowanie. Największy kłopot dotyczy niemowląt i małych dzieci. Nie potrafią one jeszcze wydmuchiwać nosa, a to sprawia, że wydzielina gromadzi się w drogach oddechowych i upośledza drożność nosa. Bywa to trudnością np. w karmieniu niemowląt i może się wiązać z niechęcią dziecka do jedzenia. Najczęstszymi objawami są: alergiczny nieżyt nosa przejawiający się wodnistym katarem, niedrożność nosa, świąd skóry nosa, łzawienie i świąd oczu, ogólne zmęczenie i rozdrażnienie.

Katar sienny w ciąży

Katar sienny w ciąży występuje jako symptom alergii. Organizm kobiety ciężarnej, ze względu na obniżoną odporność, jest znacznie bardziej wrażliwy na działanie alergenów. Katar sienny w ciąży jest jednym z najczęściej występujących objawów alergii. Wywołuje napady kichania, dużą ilość wodnistej wydzieliny z nosa oraz swędzenie. Mimo iż nie jest groźny dla dziecka, bywa mocno uciążliwy dla kobiety ciężarnej. Istnieje wiele metod radzenia sobie z katarem siennym. Co na katar sienny można stosować w ciąży? Leczenie może polegać na stosowaniu farmakoterapii, można także wypróbować domowe sposoby na katar sienny. Wielu lekarzy oraz specjalistów do tej pory nie ustaliło jednego algorytmu postępowania w przypadku wystąpienia alergii w ciąży. Jedni twierdzą, iż należy odstawić wszystkie leki przeciwalergiczne w ciąży, drudzy uważają, że złe samopoczucie przyszłej mamy dużo bardziej negatywnie wpływa na rozwój dziecka niż podawanie niskich dawek leków przeciwalergicznych. Bardzo ważne, aby wybrane postępowanie było zaaprobowane zarówno przez lekarza prowadzącego ciążę, jak i alergologa. Tylko w ten sposób możliwym stanie się dobranie najbardziej bezpiecznej formy leczenia kataru siennego w ciąży. 

Katar sienny – leczenie. Leki na receptę

Katar sienny to uciążliwa dolegliwość, której objawy mogą utrzymywać się przez cały rok. Jakie doustne leki na katar sienny i krople na katar sienny może przepisać lekarz? Proces leczenia nieżytu nosa i innych objawów alergii odbywa się głównie z wykorzystaniem leków antyhistaminowych lub sprayów do nosa zawierających kortykosteroidy. Nowoczesne aerozole do nosa nie tylko nawilżają jego błonę śluzową, ale i oczyszczają go oraz blokują wydzielanie histaminy. Po kilku dniach stosowania daje się zauważyć poprawę jakości oddychania i zmniejszenie wytwarzania wydzieliny. Jeśli aerozole dostępne na ogół bez recepty zawodzą, włącza się kurację kromoglikanami. Jak jeszcze można leczyć katar sienny? Leki antyleukotrienowe lub sterydy dostępne są wyłącznie na receptę, z przepisu lekarza, a ich działanie polega na modulowaniu funkcji układu odpornościowego.

Leczenie kataru siennego – odczulanie

Immunoterapia swoista, czyli odczulanie, to przyczynowa metoda leczenia kataru siennego. Metoda ta pozwala wyeliminować ten rodzaj kataru. Leczenie polega na zastosowaniu indywidualnie opracowanej szczepionki, zawierającej te alergeny, na które uczulony jest chory. Podawanie alergenów w początkowo minimalnych dawkach, które są stopniowo zwiększane, przyczynia się do poprawy tolerancji układu odpornościowego i wyeliminowania alergii. Odczulanie może trwać kilka lat.

Przeciwwskazania do odczulania w przebiegu kataru siennego to:

• wiek poniżej 5 roku życia,
• ciąża,
• atopowe zapalenie skóry
• zaawansowana postać astmy,
• choroby autoimmunologiczne
• choroby nowotworowe,
• choroby układu krążenia.

Leki bez recepty na katar sienny

Istnieje wiele dostępnych bez recepty preparatów łagodzących katar sienny. Jak leczyć katar alergiczny takimi lekami? Najczęściej stosowane są doustne leki przeciwhistaminowe. Obecnie najpopularniejsze są tzw. leki nowej generacji. Leki starej generacji, stosowane w przeszłości, wykazywały wiele działań ubocznych i niekorzystnie wpływały na wątrobę, serce czy układ nerwowy. Leki nowej generacji pozbawione są tych działań ubocznych, ponadto zdecydowanie rzadziej odpowiadają za uczucie senności i zaburzenia koncentracji. Dostępne są leki przeciwhistaminowe o przedłużonym działaniu. Mają one na celu hamowanie działania histaminy, dzięki czemu nie dochodzi do nasilania się stanu zapalnego. Są też dostępne preparaty, które działają szybko i krótko, np. kiedy wiemy, że czas zetknięcia się z alergenem będzie ograniczony, a nie chcemy odczuwać działania leków przez długi czas. Leki takie jednak wpływają na zaburzenia refleksu i koncentracji, zatem po ich przyjęciu nie zaleca się prowadzenia pojazdów mechanicznych. Większość tabletek na katar sienny przyjmuje się wieczorem, przed snem. Są też takie, których przyjmowanie jest zalecane rano, na czczo. Oprócz tabletek do połykania dostępne są także leki ulegające rozpadowi w jamie ustnej, czyli rozpuszczające się pod językiem. Taka postać jest zwłaszcza wskazana u osób mających problemy z połykaniem leków i tych, które chorują na nieżyt błony śluzowej żołądka. Większość preparatów dostępna jest bez recepty, w opakowaniach po 10 tabletek. Różne osoby różnie reagują na dany lek, zatem u chorych z katarem siennym można wypróbować kilka różnych preparatów i zdecydować się na ten, który w największym stopniu redukuje dolegliwości i daje najmniej niekorzystnych działań.

Zioła na katar sienny – inhalacje i napary

Coraz więcej osób interesuje się naturalnymi metodami na katar sienny. Co pomaga na tą przypadłość? Jednym z nich jest akupunktura, którą stosuje się w łagodnych postaciach astmy. Skuteczną metodą leczenia w zaciszu domowego ogniska jest aromaterapia, która wykorzystuje olejki eteryczne do inhalacji i oczyszczania oraz nawilżania śluzówki nosa.

Do wykonania domowej „parówki” wodnej należy przygotować dużą miskę, ręcznik, suszone zioła (najlepszy jest rumianek) oraz 3 litry wrzątku. Do miski wlewamy wrzątek i wrzucamy kilka torebek herbatki rumiankowej. Po upływie około 3 minut należy pochylić się nad miską i nakryć głowę ręcznikiem. Do wody zamiast ziół można dodać kilka kropel olejku, np. rozmarynowego.  W trakcie inhalacji należy wykonywać swobodne wdechy nosem i wydechy ustami, co oczyści śluzówkę. Przeciwwskazaniem do wykonywania inhalacji są słabe naczynka w śluzówce nosa i cera naczynkowa. Podobne inhalacje może wykonać za pomocą soli kuchennej. Działa ona oczyszczająco, jednakże nie wolno przesadzać z jej ilością, gdyż może podrażnić śluzówkę. Jedna łyżka w zupełności wystarczy. Aby pozbyć się gęstej wydzieliny spływającej z gardła, zaleca się picie ziół, głównie mięty (działa odkażająco) oraz rumianku (działa łagodząco). Napary ziołowe należy parzyć pod nakryciem około 7 minut i pić minimum 3 razy dziennie.

Nie gorsze przy walce z katarem siennym są kwiaty czarnego bzu oraz lipy. Zebrane latem i ususzone, doskonale nadadzą się w sezonie jesienno-zimowym jako dodatek do herbat. Takie aromatyczne napoje najlepiej pić wieczorem, gdyż mogą działać napotnie. Dobrze jest również wspomagać się przy kuracjach domowych dużymi dawkami witaminy C przyjmowanymi doustnie, co pomoże wzmocnić nieco barierę ochronną organizmu. Picie herbatek z miętą, rumiankiem czy lawendą działa łagodząco i odprężająco.

Domowe sposoby na katar sienny – irygacje

Domową metodą leczenia kataru siennego jest płukanie zatok. W aptece dostępne są bez recepty specjalne zestawy – butelka z aplikatorem oraz liofilizat. Po zapoznaniu się z ulotką i przyrządzeniu roztworu należy 3 razy dziennie płukać zatoki. Irygacja oczyszcza jamę nosową i nawilża śluzówkę, co pomaga pozbyć się z dróg zanieczyszczeń.

W aptece bez recepty dostępne są też zestawy do samodzielnego wykonania płukania zatok. Znajdują się w nim butelka zakończona aplikatorem oraz proszek do wykonania roztworu soli fizjologicznej. Takim gotowym płynem należy płukać zatoki minimum 2 razy dziennie. Należy uważać na popularne metody, które jednak nie są skuteczne – biorezonans czy homeopatia. Lekarze są zgodni co do tego, że najlepszym sposobem na pozbycie się alergii jest całkowite wyeliminowanie czynnika powodującego zapalenie. Gdy pojawia się katar sienny, domowe sposoby godne polecenia to inhalacje na bazie olejów eterycznych – olejek z sosny, eukaliptusa, lawendy lub świerku. Domowej roboty wodna inhalacja (powszechnie zwana parówką) także doskonale oczyszcza i nawilża błonę śluzową nosa.

Bibliografia:

1. Hayfever – practical management issues; Br J Gen Pract, Jun 2004, 1, 54(503)
2. Choroby wewnętrzne. Kompendium Medycyny Praktycznej pod red. A. Szczeklika i P. Gajewskiego; Medycyna Praktyczna 2010