Ketony w moczu – co oznaczają? Przyczyny, objawy i leczenie ketonurii

Obecność ketonów w moczu, czyli ketonuria, jest sytuacją odbiegającą od normy – u zdrowego człowieka nie powinna mieć miejsca. O ile chwilowe dostarczanie energii dla mózgu za pomocą ciał ketonowych jest dozwolone, o tyle ich długotrwała nadprodukcja świadczy o problemach zdrowotnych. Czym są ciała ketonowe? Za co odpowiadają? Czy ketony w moczu są niebezpieczne dla zdrowia? Jakie dają objawy i kiedy należy skonsultować się z lekarzem? 

Czym są ciała ketonowe?

Ciała ketonowe to związki chemiczne, które są produktem procesu spalania obecnych we krwi wolnych kwasów tłuszczowych. Pobierana jest z nich energia dla mózgu w sytuacji, gdy organizm nie posiada wystarczającej ilości glukozy do prawidłowego funkcjonowania.

U zdrowego człowieka ciała ketonowe wytwarzane są w bardzo małej ilości. Proces powstawania ketonów zachodzi w wątrobie oraz korze nerkowej i nazywa się fachowo ketogenezą.  U zdrowych osób poziom ciał ketonowych w surowicy nie przekracza 0,2 mmol/l (jest to norma ciał ketonowych we krwi), natomiast w fizjologicznym moczu ketony nie powinny występować w ogóle. Jeżeli się pojawią, stan ten określany jest mianem ketonurii. Nadmiar ketonów w moczu i we krwi jest zazwyczaj skutkiem skutkiem zaburzenia równowagi energetycznej organizmu.

Ketony w moczu – przyczyny

Ketony w moczu zazwyczaj są sygnałem, że organizm rozpoczął pobieranie energii z tłuszczów. Istnieje wiele przyczyn, które mogą wywołać tę sytuację. Zalicza się do nich m.in.:

• niewyrównana cukrzyca typu 1 – niewłaściwy metabolizm węglowodanów, spowodowany np. niedoborem insuliny, powoduje , że organizm próbuje czerpać energię z innych źródeł,
• zaburzenia pracy trzustki,
• alkoholizm lub częste spożywanie alkoholu w większych ilościach,
• zaburzenia żywieniowe, np. częste głodówki, anoreksja, bulimia,
• źle zbilansowana dieta pozbawiona węglowodanów i zawierająca dużo białka,
• wyczerpujący wysiłek fizyczny,
• choroby tarczycy,
• częste biegunki lub wymioty,
• przyjmowanie niektórych leków,
• ciąża.

Do produkcji ciał ketonowych dochodzi też w przypadku stosowania diety wysokotłuszczowej (modna ostatnio i kontrowersyjna dieta ketogeniczna) lub wysokobiałkowej (np. dieta Dukana).

Ketony w moczu – objawy

Podwyższone stężenie ketonów wywołuje niecharakterystyczne objawy, które początkowo ciężko powiązać z konkretnym schorzeniem. Osoby, u których pojawiła się ketonuria, mogą uskarżać się na:

• uczucie ciągłego zmęczenia,
• brak apetytu,
• senność,
• częste oddawanie moczu,
• suchość w ustach,
• ciągłe pragnienie,
• zaparcia,
• bóle brzucha,
• charakterystyczny owocowy zapach z ust,
• wymioty,

Nie należy bagatelizować tych objawów. Brak reakcji w związku z pojawieniem się ketonów w moczu może prowadzić m.in. do odkładania się kwasu moczowego w płynie stawowym. Efektem tego jest tworzenie się kamieni w nerkach oraz dna moczanowa.

Ketony w moczu – badanie

W momencie zauważenia niepokojących objawów należy zgłosić się na konsultację do lekarza. Po wywiadzie zleci on badanie moczu, które pozwoli określić zawartość ketonów w moczu. Polega ono na pobraniu próbki płynu do analizy w laboratorium. Prawidłowy skład moczu to:

• 96% wody,
• 2,5% mocznika,
• 1,5% soli mineralnych,
• śladowe ilości innych substancji.

Innymi słowy prawidłowy wynik badania powinien wykazać brak ciał ketonowych w moczu. Poziom ciał ketonowych dzieli się na trzy kategorie, dla których normy są następujące:

• niski: <20 mg/dl
• średni: 20-40 mg/dl,
• wysoki: > 40 mg/dl.

Przed wykonaniem badania lekarz powinien poinstruować pacjenta o podstawowych zasadach przygotowania się do poboru próbki. Chodzi tu m.in. o:

• niespożywanie alkoholu,
• przyjmowanie leków,
• wykluczenie niektórych produktów spożywczych
• wstrzymanie się od wysiłku fizycznego.

Przed pobraniem próbki należy dokładnie umyć ręce i okolice intymne. Mocz powinien być oddany na czczo, najlepiej z samego rana, do specjalnego plastikowego pojemniczka. Można go kupić w każdej aptece. Do badania potrzebny jest mocz ze strumienia środkowego w ilości przynajmniej połowy pojemniczka. Pobraną próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do przychodni lub punktu poboru.

Ketony w moczu u dziecka

Ciała ketonowe w moczu dziecka mogą się pojawić w odpowiedzi na:

• nadmierne wymioty,
• biegunkę ,
• długotrwałą gorączki, która często wiąże się z utrata apetytu.

Poza tym w przypadku dzieci już kilkugodzinna przerwa w jedzeniu (np. w czasie nocy) może prowadzić do zwiększenia produkcji, a tym samym obecności ketonów w moczu dziecka. O ile niewielkie wahania mogą świadczyć o chwilowych zaburzeniach, o tyle wyniki badań wskazujące poziom ketonów w moczu dziecka na poziomie 50 mg/dl czy 150 mg/dl powinny być sygnałem alarmowym. Należy skonsultować się z lekarzem, który zaleci powtórne badanie i/ lub dalszą diagnostykę.

Ketony w moczu w ciąży

Prawidłowe wyniki badań moczu w ciąży nie wykazują obecności bakterii, białka, bilirubiny i ciał ketonowych.  Jeśli ketony w moczu w ciąży występują wraz z wysokim poziomem glukozy – jest tak najczęściej przy cukrzycy ciążowej, która może wiązać się z powikłaniami dla płodu. Chorobę można wykryć za pomocą badań (krzywej cukrowej) i badania moczu na obecność ciał ketonowych.

Nie zawsze jednak ketony w moczu w ciąży świadczą o chorobie, czasami wystarczy zadbać o stały dopływ węglowodanów jako źródła energii, by sytuacja wróciła do normy. Podwyższony poziom ketonów może wynikać z nudności i wymiotów i spadków na wadze w ciąży.

Ketony w moczu – leczenie

Z racji tego, że obecność ketonów w moczu może być objawem choroby, konieczne w pierwszej kolejności jest jej zdiagnozowanie. Tylko na tej podstawie można przywrócić prawidłowy poziom ketonów w moczu. Służy temu wywiad z pacjentem i zlecenie szczegółowych badań.

W zależności od czynnika, który doprowadził do nadmiernej produkcji ciał ketonowych, stawiana jest diagnoza i dopiero wówczas można rozpocząć proces przywracania pożądanego stanu. Może to być przykładowo ustabilizowanie poziomu glukozy i insuliny we krwi w przypadku cukrzycy lub opracowanie zbilansowanej diety w przypadku nieprawidłowego odżywiania.