Kim jest osoba niebinarna? Co różni interpłciowość i niebinarność?

Od pewnego czasu w przestrzeni społecznej coraz więcej mówi się o osobach niebinarnych, chociaż jeszcze jakiś czas temu, to pojęcie właściwie nie było znane w Polsce. Współcześnie w psychologii i seksuologii odchodzi się od podziału na płeć, czyli kobietę i mężczyznę.

Co to jest genderqueer, czyli niebinarność? 

Niebinarność, znana także pod pojęciem genderqueer, to zbiorcze określenie na te tożsamości płciowe, które nie są zupełnie kobiece lub męskie. Oznacza to, że osoba niebinarna nie identyfikuje się z jedną płcią, woli pozostać elastyczna pod tym względem. Jednocześnie należy zaznaczyć, że niebinarność nie jest tożsama z konkretną orientacją seksualną, a więc osoba niebinarna może być przykładowo heteroseksualna, homoseksualna, czy też biseksualna.  

Sam termin genderqueer pojawił się dopiero w latach 90. XX wieku, gdy Riki Anne Wilchins w swojej biografii napisała, że identyfikuje się jako osoba niebinarna. Później termin ten został wprowadzony do słowników, a w 2011 roku została zaprojektowana flaga dla osób niebinarnych. Kim więc są osoby niebinarne? To ludzie, którzy mogą nie identyfikować się z żadną płcią lub też identyfikować z obiema. Współcześnie uznaje się, że niebinarność nie jest chorobą lub zaburzeniem. Warto jednak zaznaczyć, że w przypadku młodych osób, na przykład nastolatków, pojawić się mogą obawy przed niezrozumieniem ze strony rodziców, nauczycieli, rówieśników. W takich przypadkach dobrym rozwiązaniem jest wizyta u psychologa, który pomoże w zrozumieniu swojej identyfikacji i tożsamości płciowej. 

Kim są osoby niebinarne? 

Można wyróżnić kilka grup osób niebinarnych, tj.: 

• osoby, które utożsamiają się z dwiema płciami (cały czas lub na zmianę), tj. bigenderyzm; 
• osoby, które sprzeciwiają się klasycznemu podziałowi na tylko dwie płcie, tj. agenderyzm; 
• osoby o zmiennej płci, czyli genderfluid.  

 Warto wiedzieć o tym, że niektórzy identyfikują się ze swoją wiodącą płcią, ale dodatkowo także z inną płcią, co jest nazywane demigenderyzmem. Do znanych osób, które są niebinarne, należą Sam Smith, Demi Lovato (przy czym akurat ona od sierpnia 2022 roku identyfikuje się ponownie jako kobieta), Brigette Lundy-Paine oraz Lachlan Watson.  

Interpłciowość a niebinarność 

Interpłciowość i niebinarność to dwa zupełnie różne terminy, chociaż czasami są one mylone. Interpłciowość odnosi się do narządów płciowych oraz gonad i chromosomów. Oznacza to, że osoba interpłciowa może wyglądać jak kobieta, ale posiadać męskie narządy płciowe, a jednocześnie identyfikować się jako kobieta. Osoba interpłciowa może być jednocześnie osobą niebinarną, na przykład jeśli nie uważa się ani za kobietę, ani za mężczyznę. W niektórych przypadkach osoby interpłciowe nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że ich chromosomy lub genotyp są inne niż u reszty ludzi, a wychodzi to na jaw dopiero w badaniach genetycznych.

Jak zwracać się do osób niebinarnych? 

W języku polskim bardzo dużym problemem jest kwestia lingwistyczna, związana z tym, jak mówić do osób niebinarnych. Jednym rozwiązaniem jest w ogóle unikanie jakichkolwiek odwołań do płci i formułowanie zdań w taki sposób „Co zamierzasz zrobić?” zamiast „Co będzie Pan robił/ Pani robiła?”. Inną opcją jest mówienie w formie neutralnej (czyli nijakiej), a więc jako ono. Warto jednak pamiętać o tym, aby po prostu zapytać daną osobę jak się do niej zwracać.  

Na przykład niebinarna Margot Szutowicz woli, aby mówić do niej w formie „ona/jej” i takich zaimków sama używa. Obecnie w niektórych sklepach i bankach wszyscy pracownicy mają plakietki z imionami oraz zaimkami, dzięki czemu od razu wiadomo, jak się do nich zwracać. Ma to oczywiście szczególne znaczenie właśnie dla osób niebinarnych, ale także dla innych grup. Z kolei w ankietach i tekstach internetowych można wstawiać literkę X, zamiast końcówki gramatycznej, typowej dla danej płci, na przykład „zrobiłX”, co można oznaczać: „zrobiłem”, „zrobiłam”, „zrobiłom”. Często mówi się także o osobach, na przykład „osobach pisarskich”, a nie pisarzach lub pisarkach. W ten sposób można uniknąć problemów językowych. W języku angielskim o osobach niebinarnych mówi się używając zaimków „they/them”.

Jak wygląda związek z osobą niebinarną? 

Tak naprawdę bardzo trudno odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ każdy związek jest wyjątkowy. W tym wypadku podstawą jest oczywiście zaakceptowanie danej osoby jako niebinarnej i jej zrozumienie. Często jednak osoby niebinarne wiążą się z podobnymi do siebie jednostkami, albo po prostu osobami queerowymi. W ten sposób mogą się wzajemnie wspierać, a czasami także dzielić lękami życiowymi i doświadczeniami.  

Czy osoba niebinarna powinna zwrócić się o pomoc do psychologa? 

Jak zostało już wspomniane, osoby niebinarne nie są uznawane za chore lub borykające się z zaburzeniami, jednak niestety społeczne normy i wskazania czasami sprawiają, że takie jednostki nie odnajdują się w rzeczywistości i źle się czują w otoczeniu. Ma to szczególne znaczenie w czasie szkolnym i studenckim, a także w pierwszej pracy. Osoby niebinarne mogą spotkać się z niechęcią ze strony innych ludzi lub wyśmiewaniem, co może skutkować problemami ze zrozumieniem siebie i pogodzeniem się z własną tożsamością.  

Raport z 2021 roku Kampanii Przeciw Homofobii i Stowarzyszenia Lambda w Warszawie wykazał, że w szkole osoby niebinarne spotykają się niestety z naśmiewaniem, niechęcią oraz agresją. Chodzi tutaj na przykład o utrudnianie dostępu do szatni, a osoby z kadry nauczycielskiej często używały niewłaściwego imienia i nieodpowiednich zaimków w stosunku do takich osób.  

Wizyta u psychologa lub seksuologa może być bardzo dobrym rozwiązaniem, ponieważ umożliwia rozmowę ze specjalistą i znalezienie zrozumienia. Osoby niebinarne mogą więc, ale nie muszą, zdecydować się na terapię, w celu zaakceptowania siebie lub wyjścia poza własne ograniczenia. Bardzo duże znaczenie ma akceptacja osób niebinarnych w naszym społeczeństwie, ponieważ tylko w ten sposób można im pomóc i sprawić, aby czuły się zwyczajnie i komfortowo.  

Źródła: 

1. https://journals.viamedica.pl/sexual_and_mental_health/article/view/39-42 [dostęp: 09.12.2022] 

1. https://www.wydawnictwo.wsb.pl/node/531 [dostęp: 09.12.2022] 

1. http://psych.uw.edu.pl/2021/12/08/sytuacja-spoleczna-osob-lgbta-w-polsce-raport-za-lata-2019-2020/ [dostęp: 12.12.2022]