Klaustrofobia – na czym polega schorzenie i jak sobie z nim radzić?

Klaustrofobia należy do częstych zaburzeń mogących mieć wiele przyczyn, w tym związanych z traumatycznymi zdarzeniami z przeszłości. To zaburzenie psychiczne przejawiające się strachem chorego przed zamkniętymi przestrzeniami takimi jak windy, małe pomieszczenia, tunele, piwnice, samochody itp.

Definicja klaustrofobii jest dość zrozumiała, ale jednocześnie mało dokładna, ponieważ chorzy boją się nie tyle konkretnej ograniczonej przestrzeni, ile powtórzenia własnych negatywnych doświadczeń, które występują w danym miejscu. Boją się utraty kontroli w zamkniętej przestrzeni, uduszenia, boją się, że coś abstrakcyjnego, ale „strasznego” przydarzy im się i nikt w tej ograniczonej przestrzeni nie przyjdzie im z pomocą.

Co to jest klaustrofobia?

Pacjent kojarzy swoje bolesne odczucia z konkretnym miejscem, w związku z czym zaczyna unikać zamkniętych przestrzeni. Można sobie wyobrazić ogromną listę miejsc, w których, według chorego, może się udusić i gdzie nikt nie przyjdzie na ratunek.

Strach pacjenta jest nieracjonalny. Rozumie on, że prawdopodobieństwo, że coś złego stanie się z nim w zamkniętym pomieszczeniu, jest małe. Zwłaszcza w porównaniu z tym, co może mu się przydarzyć na otwartej przestrzeni. Niemniej osoba chora boi się i unika ograniczonych przestrzeni, co ma znaczący, często negatywny wpływ na jej życie.

Przyczyny klaustrofobii

Jedna z koncepcji pojawienia się nie tylko klaustrofobii, ale także innych zaburzeń lękowych, czyli fobii, opiera się na klasycznej nauce Pawłowa o odruchach warunkowych. Istotą tego podejścia jest to, że powstaje patologiczny odruch warunkowy. Następuje proces patologicznego uczenia się – pewien względnie neutralny bodziec, niegdyś połączony z lękiem, staje się bodźcem, po którym człowiek wpada w panikę. W przypadku klaustrofobii zamknięta przestrzeń łączy się ze strachem. Pojawia się fiksacja i powstaje odruch warunkowy – dane miejsce wywołuje konkretne emocje.

Z drugiej strony w psychologii ewolucyjnej uważa się, że klaustrofobia nie wynika z „uczenia się” strachu, ale z tego, że reakcje lękowe są z góry określone i stanowią podstawowe formy reakcji adaptacyjnych, czyli przystosowawczych, rozwiniętych w toku ewolucji. Zamknięta przestrzeń w ewolucji jest uważana za sygnał dla zwierzęcia, ponieważ ryzyko uduszenia się w jakiejś jaskini lub dołku jest znacznie wyższe niż na otwartej przestrzeni. Gdy człowiek wykazuje podobne objawy, można uznać, że wrócił do wcześniejszego stadium ewolucyjnego. Uważa się, że u pacjenta pojawiają się odruchy bezwarunkowe, instynktowne, ale przesadne w naszych współczesnych warunkach społeczno-kulturowych.

W związku z tym psychoterapeuci mogą różnie interpretować klaustrofobię. W szczególności w psychoanalizie przyjmuje się, że istnieją nie tylko predyspozycje biologiczne, ale także predyspozycje na poziomie wczesnego rozwoju dziecka, które mogło nie czuć się chronione przez matkę na wczesnym etapie rozwoju, wówczas mógł powstać w nim konflikt na poziomie nieświadomości. Następnie, kiedy dziecko już dorosło, znajdując się w zamkniętej przestrzeni, odczuwa strach i skupia się na nim. W ten sposób powstaje błędne koło – chory unika zamkniętych przestrzeni, a gdy tylko się w takiej znajdzie, traumatyczne przeżycia ewolucyjne i z wczesnego dzieciństwa natychmiast się aktualizują, co tylko wzmacnia fobię.

Objawy klaustrofobii

Objawem jest przede wszystkim unikanie zamkniętych przestrzeni. Nie zawsze musi dochodzić do ataków paniki. Osoba chora po prostu nie wchodzi do pomieszczeń, których się boi, unika takich miejsc. Głównym zatem objawem klaustrofobii jest niepokój i strach przy kontakcie z bodźcem wywołującym lęk.

Jak leczyć klaustrofobię?

Metody leczenia klaustrofobii oparte są na zasadzie „klucza do zamka”, czyli jakie mechanizmy chorobowe, takie metody leczenia. Jeśli pacjent dowie się w procesie złożonej diagnostyki psychologicznej, że centralnym mechanizmem strachu jest pojawienie się ustalonego związku bodziec-reakcja, wówczas zalecana będzie psychoterapia behawioralna. Podczas leczenia zniszczony zostanie stary, patologiczny odruch warunkowy i stworzony nowy, zdrowy sposób reagowania na bodźce. Takie działanie określane jest jako metoda ekspozycji – skaluje się poziom lęku i niepokoju pacjent i stopniowo konfrontuje się go z coraz większą dawką wywołującego strach bodźca.

W procesie złożonego leczenia klaustrofobii lekarz psychoterapeuta może przepisać pacjentowi także środki uspokajające, a w przypadku zaburzeń towarzyszących leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne.