Koferdam – materiał, który czyni leczenie endodontyczne wyjątkowo bezpiecznym

Zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego oraz Europejskiego Towarzystwa Endodontycznego zastosowanie koferdamu jest niezbędne dla skutecznego leczenia kanałowego. Paradoksalnie stosuje go jednak zaledwie jeden na czterech specjalistów. Tymczasem koferdam jest bezpieczny w użytkowaniu, nie rodzi skutków ubocznych, ani też nie ma przeciwwskazań do jego zastosowania.

Czym jest koferdam? 

Koferdam (tzw. ślinochron) od niemal dwóch wieków wykorzystywany jest w stomatologii w celu zapobiegania wnikaniu śliny waz z zanieczyszczeniami do zęba poddawanego leczeniu kanałowemu lub w którym wypełniany jest ubytek. 

Koferdamy stosowane w gabinetach na całym świecie nie są jak dawniej arkuszami złotych folii, lecz materiałami wykonanymi z lateksu albo silikonu o różnej grubości.  

Po założeniu osłaniają jamę ustną wraz z wargami. Przez mały otwór wykonany w koferdamie widoczny jest tylko ząb poddawany leczeniu. W ten sposób zostaje on odizolowany od śliny i szybko mnożących się w niej drobnoustrojów. Dodatkowo przyrząd redukuje ryzyko przypadkowego połknięcia fragmentów spiłowanego lub odłamanego zęba czy drobnych akcesoriów stomatologicznych. 

Koferdamem nazywa się wyłącznie arkusz lateksowej lub silikonowej gumy. Jednak aby stomatolog mógł ją zastosować, konieczne jest, aby sięgnął po zestaw akcesoriów dodatkowych, na który składają się: 

• guma, 
• klamra wraz z kleszczami do jej zakładania, 
• plastikowa lub metalowa ramka, 
• dziurkacz. 

Jakie jest zastosowanie koferdamu? 

Niewątpliwą zaletą stosowania koferdamu jest zapewnienie wysokiego poziomu suchości okolicy zęba podawanego zabiegowi. Jest on jest jednak stosowane przez stomatologów nie tylko w celu uniknięcia zakażeń w wyniku przedostania się śliny i innych zanieczyszczeń jamy ustnej do leczonego zęba. Dzięki koferdamowi dziąsła zostają zabezpieczone przed podrażnieniem substancjami chemicznymi oraz narzędziami stomatologicznymi (np. wiertłem). 

Koferdam zapobiega przedostaniu się do przełyku opiłków i fragmentów zęba, a nawet drobnych narzędzi stomatologicznych. Jednocześnie pacjent może swobodnie przełykać ślinę, a dentysta ma zapewniony dobry dostęp do leczonego zęba, ponieważ policzki i język zostają przykryte przez materiał.  

Zastosowanie koferdamu jest ponadto niezbędne przy usuwaniu plomb z amalgamatu – stopu metali, wśród których znajduje się rtęć, której połknięcie mogłoby wywołać szereg niekorzystnych powikłań dla organizmu. 

Przeciwwskazania do zakładania koferdamu 

Nie ma wyraźnych przeciwwskazań do zastosowania koferdamu. Niekiedy jednak jego wykorzystanie może być wykluczone. Ma to miejsce, gdy zęby są bardzo zniszczone (np. przez próchnicę). Wówczas klamra nie jest w stanie utrzymać się na ich powierzchni. W takim wypadku najczęściej usuwa się ząb, a w jego miejsce wstawia protezę.

Jak założyć koferdam? 

Koferdam jest materiałem jednorazowego użytku. Zastosowany u jednego pacjenta do leczenia stomatologicznego nie może być wykorzystany ponownie (nawet po wysterylizowaniu). Akcesoria służące do zakładania lateksowej bądź silikonowej gumy, czyli klamry i ramki są najczęściej wielokrotnego użytku, przy czym po każdym wykorzystaniu konieczne jest ich wyjałowienie, aby stomatolog mógł po nie sięgnąć przy kolejnym zabiegu. 

U większości pacjentów stosuje się koferdamy lateksowe. Jednak w przypadku osób z alergią na ten materiał – stomatolog powinien sięgnąć po te wykonane z silikonu. 

Aby założyć koferdam, lekarz z pomocą specjalnego dziurkacza (przypominającego szczypce) wycina w materiale otwór, przez który ma się przedostać wyłącznie leczony ząb. Wszystkie pozostałe powinny zostać odizolowane przez koferdam. Następnie wsuwa w otwór klamrę i nakłada wraz z całym koferdamem na ząb. Klamra do koferdamu musi być przy tym dopasowaną do wielkości i stopnia zniszczenia zęba oraz kształtu zębów sąsiadujących. Tak nałożona przy pomocy kleszczy do koferdamu odsuwa tkanki miękkie i zapewnia dużą widoczność pola zabiegowego.  

Ostatnim krokiem jest naciągnięcie materiału na ramkę wokół jamy ustnej i odwrócenie brzegów materiału ku kieszonkom zębowym tak, aby zapobiec wtłaczaniu śliny przez ruchy języka. Stomatolog może to wykonać przy pomocy strumienia powietrza lub nici dentystycznej. Niekiedy konieczne jest dodatkowe uszczelnienie zęba. Wówczas lekarz zawiązuje wokół jego szyjki nić dentystyczną, stosuje płynny koferdam lub czasowy opatrunek. [1] 

Wedle innej metody można założyć klamrę dopiero po prawidłowym umieszczeniu koferdamu albo najpierw założyć klamrę, a dopiero potem materiał. Wybór metody zależy od dotychczasowej praktyki stomatologa i jego doświadczenia. Każda jest skuteczna i bezpieczna.[1] 

Po wykonaniu zabiegu koferdam zostaje wyrzucony do pojemnika z opadami medycznymi, a akcesoria wielorazowego użytku – przekazane do sterylizacji.[2]

Czy koferdam jest powszechnie wykorzystywany przez lekarzy? 

Jak wynika z badań – 94 proc. stomatologów zna zastosowanie koferdamu, ale stosuje go u niektórych pacjentów wyłącznie 30 proc. z nich. Jeszcze mniej, bo 23 proc. stomatologów, sięga po koferdam przy każdym zabiegu leczenia endodontycznego.[3] 

Tak niskie wykorzystanie kofedramu to prawdopodobnie efekt trudnego dostępu do tego zestawu, ale i poziomu skomplikowania jego zastosowania. Nie każdy dentysta ogólnej specjalizacji jest w stanie prawidłowo założyć materiał, by zapobiec przedostawaniu się śliny do zęba podczas zabiegu.[3] 

Źródła 

1. M. Kuźmiński, Koferdam w leczeniu endodontycznym [w:] (red.) B. Arabska-Przedpełska, H. Pawlicka, Współczesna endodoncja w praktyce, Wydawnictwo Bestom, Łódź 2012, s. 188–200. 
2. M. Wieliński, M. Malara, Standard CL-GS:2019/1 Nowy standard postępowania w działalności stomatologicznej, 2019, zeszyt 18. 
3. B. Lukasiewicz, Koferdam (Nie)zbędny element leczenia, „Twój Przegląd Stomatologiczny” 2017, nr 11, s. 32 / 34.