Kolagenozy – objawy, leczenie i rokowania w przypadku choroby

Kolagenozami nazywamy zróżnicowaną grupę chorób tkanki łącznej, którym towarzyszy proces zapalny. Choć zwykle kojarzone z występowaniem problemów ze stawami i mięśniami, ich obraz kliniczny jest często dużo bardziej złożony. W tym artykule zaprezentujemy objawy, które mogą pojawiać się w przebiegu kolagenozy, stosowane sposoby leczenia oraz czynniki wpływające na rokowania.

Kolagenoza – co to jest?

Problemy z diagnozą u osób z chorobami reumatologicznymi pojawiają się często. Schorzenia nie poddają się w wielu przypadkach standardowej, jednoznacznej klasyfikacji, ponieważ u pacjenta mogą mieszać się objawy kilku różnych z nich. Jak pokazują badania, u co czwartego pacjenta z symptomami wskazującymi na chorobę należącą do tej kategorii nie można postawić ostatecznego rozpoznania.

Z problemem terminologii poradzono sobie wykorzystując określenie, które według wiedzy z okresu jego powstania odnosić się mogło ogólnie do wszystkich chorób reumatycznych z objawami ogólnoustrojowymi – zaczęto nazywać je kolagenozami. Z rozwojem reumatologii okazało się, że powstawanie schorzeń tego typu tak naprawdę nie musi być związane z nieprawidłowościami w kolagenie, jednak historyczna nazwa utarła się w świecie naukowym.

Czym więc dokładnie są kolagenozy? Kolagenozami nazywamy grupę chorób tkanki łącznej, których cechy wspólne to stan zapalny i proces autoimmunologiczny (układ odpornościowy zwraca się przeciwko komórkom własnym organizmu). Aktualnie wyróżniamy 5 zdefiniowanych chorób należących do grupy kolagenoz:

• toczeń rumieniowaty układowy,
• twardzina,
• zapalenie mięśniowe (zapalenie wielomięśniowe, zapalenie skórno-mięśniowe),
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• zespół Sjögrena.

Jeśli kolagenoza u pacjenta nie spełnia ściśle określonych kryteriów diagnostycznych żadnego z tych schorzeń, określa się ją mianem niezróżnicowanej choroby tkanki łącznej. Jeśli obraz kliniczny wskazuje na więcej niż jedną z nich, choroba nazywana jest zespołem nakładania.

Objawy kolagenozy

Pierwsze objawy kolagenoz są zazwyczaj niespecyficzne, co dodatkowo utrudnia zaklasyfikowanie choroby. Do symptomów pojawiających się na zwykle w początkowej fazie rozwoju schorzenia należą:

• ogólne złe samopoczucie,
• zmęczenie,
• bóle stawów,
• bóle mięśni,
• nieznacznie podwyższona temperatura ciała.

Wraz z rozwojem choroby, wystąpić mogą także inne, bardzo zróżnicowane objawy:

• obrzęk, sztywność stawów,
• blednięcie, zaczerwienienie lub sinienie palców dłoni i stóp w odpowiedzi na niską temperaturę lub stres (objaw Raynauda),
• objawy skórne, m.in. pogrubienie skóry, wysypka,
• choroby nerek,
• problemy z oddychaniem,
• kaszel,
• trudności w połykaniu,
• obrzęki dłoni,
• suchość w jamie ustnej, suchość oczu.

Na podstawie oceny występujących objawów oraz badań krwi, m.in. na obecność określonych przeciwciał, przeprowadzana jest dokładana diagnostyka typu kolagenozy.

Kolagenoza – leczenie i rokowania

Sposób leczenia kolagenoz zależy od zaobserwowanych u pacjenta objawów i konkretnej diagnozy. Bardzo często podstawowym celem terapii jest zmniejszenie stanu zapalnego. Wykorzystywane w tym celu są m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne, sterydy, leki immunosupresyjne i leki przeciwmalaryczne. Mobilność w objętych chorobą stawach może poprawić fizjoterapia. W redukcji nasilenia stanu zapalnego dobre efekty uzyskiwano również poprzez zmianę sposobu żywienia. Wyniki kilku badań pokazują, że zastosowanie tradycyjnej diety śródziemnomorskiej (opartej na warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, rybach, chudym mięsie, nasionach roślin strączkowych, orzechach i oliwie z oliwek) przyczynia się m.in. do zmniejszenia bólu odczuwanego przez pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Rokowania dotyczące przebiegu kolagenozy uwarunkowane są rodzajem i stopniem zaawansowania objawów. Pacjenci mogą być narażeni na powikłania ze strony nerek, płuc i serca i to właśnie obecność problemów z tymi narządami przekłada się na gorsze prognozy. Niestety, objawy kolagenoz zazwyczaj z czasem ulegają nasileniu, wraz z rozwojem choroby mogą pojawiać się także kolejne symptomy. Dzięki zastosowaniu wczesnego leczenia, wielu pacjentów z kolagenozami może jednak przeżyć wiele lat bez odczuwania utrudniających funkcjonowanie dolegliwości.

Informacje zawarte w tekście mają charakter ogólny i nie uwzględniają specyfiki różnych typów chorób układowych tkanki łącznej. Artykuł nie może zastąpić konsultacji lekarskiej ukierunkowanej na pomoc pacjentowi z określonym rodzajem kolagenozy.

Źródła:

1. Kelly A., Panush R. (2017) Diagnostic uncertainty and epistemologic humility, Clinical Rheumatology, 36: 1211-1214.
2. Pepmueller P. (2016) Undifferentiated Connective Tissue Disease, Mixed Connective Tissue Disease, and Overlap Syndromes in Rheumatology, Missouri Medicine, 113:2.
3. National Health Service (2019) Patient information. Autoimmunity. Mixed Connective Tissue Disease (mixed CTD) and Undifferentiated Connective Tissue Disease (UCTD).
4. Forsyth C., Kouvari M., D’Cunha i wsp. (2018) The effects of the Mediterranean diet on rheumatoid arthritis prevention and treatment: a systematic review of human prospective studies, Rheumatology International, 38, 737-747.