Kortyzon – naturalny prekursor hormonów steroidowych

Kortyzon to kortykosteroid, który jako pierwszy został zsyntetyzowany i wykorzystany do leczenia już w latach 50. ubiegłego wieku. Od tego czasu powstało wiele jego pochodnych, które obecnie są stosowane w leczeniu różnych dolegliwości. Substancje te znajdziesz zarówno w lekach na receptę, jak i bez recepty. Sprawdź, w jakich chorobach wykorzystuje się właściwości kortyzonu.

Co to jest kortyzon? 

Kortyzon to naturalnie występujący w organizmie hormon steroidowy, który wraz z innymi sterydami reguluje główne funkcje życiowe. Produkowany jest w korze nadnerczy, z której został wyizolowany i okazał się skutecznym środkiem łagodzącym ból o podłożu zapalnym. 

Kortyzon nie jest już stosowany w medycynie, ale na jego bazie opracowano wiele syntetycznych pochodnych o większej sile działania, a mniejszych efektach ubocznych. Potocznie mianem kortyzonu określa się różne kortykosteroidy, np.: 

• prednizon, 
• prednizolon, 
• metyloprednizolon, 
• deksametazon, 
• betametazon, 
• triamcinolon, 
• beklometazon.

Działanie kortyzonu i innych hormonów steroidowych 

Kortykosteroidy regulują wiele procesów zachodzących w organizmie. Należą do nich np. przemiany makroskładników dostarczanych wraz z pożywieniem. Kortyzon wstrzymuje syntezę białek i nasila ich rozkład. Przebudowuje też tkankę tłuszczową, wpływa na jej rozmieszczenie w ciele. Ponadto ma duży udział w gospodarce glukozy, a także wody oraz elektrolitów. 

Oprócz tego kortykosteroidy odgrywają ważną rolę w reakcji organizmu na nerwowe sytuacje. Pochodna kortyzonu – kortyzol – jest nazywany hormonem stresu. Zwiększa on poziom glukozy we krwi, żeby dostarczyć energię  niezbędną do wysiłku. Wzmacnia też działanie adrenaliny i przyspiesza pracę serca. 

Co ważne, kortyzon i jego pochodne hamują syntezę cząstek wywołujących stan zapalny oraz zapobiegają ich uwalnianiu z komórek. Ponadto regulują pracę układu odpornościowego, zapobiegając jego nadmiernemu pobudzeniu. To głównie te dwa efekty są wykorzystywane w terapii kortykosteroidami. 

Jaka jest różnica między kortyzonem a kortyzolem? 

Kortyzon to nieaktywna postać kortyzolu. Oba te związki pozostają w równowadze kontrolowanej przez specjalne enzymy. W zależności od potrzeb przekształcają one hormon kortyzon w kortyzol lub odwrotnie. Co ciekawe, inna nazwa dla kortyzolu to hydrokortyzon – jest to jeden z najczęściej stosowanych sterydów.

Gdzie znajdziesz pochodne kortyzonu? Leki na receptę i bez recepty

Pochodne kortyzonu są wykorzystywane do leczenia różnych schorzeń. Stosuje się je zarówno miejscowo, jak i doustnie czy w postaci zastrzyków. Leki zawierające kortyzon stosowane są głównie w chorobach o podłożu zapalnym i alergicznym. 

Pochodne kortyzonu w maści

W maści kortyzon stosowany jest m.in. w leczeniu łuszczycy, atopowego zapalenia skóry czy reakcji alergicznych. Jego poszczególne pochodne różnią się od siebie siłą działania. Na receptę dostępne są m.in. mometazon, flutykazon czy betametazon. Mogą one występować samodzielnie lub w połączeniu np. z antybiotykami. 

Maść z kortyzonem bez recepty zawiera tylko jeden składnik – hydrokortyzon, czyli wspomniany wcześniej kortyzol. Jest stosowana do łagodzenia alergicznych reakcji skórnych, np. wyprysku kontaktowego czy ukąszenia przez owady. Miejscowo sterydy podaje się także: 

• w maściach i kroplach do oczu, np. przy zapaleniu spojówek, 
• w aerozolach do nosa – wykorzystuje się tu przeciwalergiczne działanie kortyzonu. Leki bez recepty zawierają mometazon lub flutykazon, 
• kroplach do uszu, np. w zapaleniu ucha środkowego. 

Blokada z kortyzonu – zastrzyk przeciwbólowy 

Zastrzyk z kortyzonem podaje się zwykle w leczeniu bólu i stanów zapalnych stawów. Takie preparaty mogą zawierać tylko sterydy lub dodatkowo także środki znieczulające. Choroby, w jakich są one wykorzystywane, to np.: 

• choroby autoimmunologiczne, 
• zapalenie ścięgien, 
• zespół cieśni nadgarstka, 
• łokieć tenisisty, 
• choroba zwyrodnieniowa stawów. 

Pochodne kortyzonu – tabletki na receptę 

Kortykosteroidy podawane doustnie są zwykle stosowane w chorobach autoimmunologicznych, np. przy reumatoidalnym zapaleniu stawów czy chorobie Leśniowskiego-Crohna. Oprócz tego przyjmuje się je także podczas zaostrzeń astmy oskrzelowej, w niedoczynności nadnerczy oraz w leczeniu niektórych nowotworów, chociażby białaczki. 

Kortykosteroidy w inhalacjach 

Pochodne kortyzonu są też stosowane wziewnie, często w połączeniu z lekami rozszerzającymi oskrzela. Wskazane są w schorzeniach przewlekłych, np. astmie lub przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Ostatnio wykorzystuje się je także do leczenia ostrych zakażeń układu oddechowego, takich jak zapalenia oskrzeli czy krtani. 

Skutki uboczne stosowania pochodnych kortyzonu 

Glikokortykosteroidy mogą wywołać sporo działań niepożądanych. Na szczęście rzadko pojawiają się one w przypadku aplikacji miejscowej, np. na skórę czy do nosa. Skutki uboczne dotyczą głównie osób stosujących pochodne kortyzonu długotrwale, doustnie lub dożylnie. Im większa dawka i dłuższy czas terapii, tym większe ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Należą do nich m.in.: 

• zmiany rozmieszczenia tkanki tłuszczowej – charakterystyczne są m.in. otyłość brzuszna, bawoli kark oraz okrągła twarz, tzw. księżyc w pełni, 
• wypadanie włosów, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• obrzęki, 
• zmiany skórne – wybroczyny, siniaki, rozstępy, trądzik, 
• krwawienie z przewodu pokarmowego, 
• nadżerki i wrzody żołądka, 
• wzrost ryzyka osteoporozy, zaćmy i jaskry, 
• osłabienie odporności na infekcje. 

Bibliografia: 

1. Frankiewicz T., Glikokortykosteroidy doustne – przewodnik lekarza praktyka, Medycyna i Życie 2022, 9(1-4): 21-32. 
2. https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/cortisone-shots-steroid-injections [dostęp 13.04.2024]. 
3. Tuszyński K. (Red.), Leki 2022. Praktyczny przewodnik po grupach leków dostępnych w Polsce, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2021.