Kości stępu – budowa, objawy i leczenie złamania

Kości stępu to kości tworzące tylną część stopy człowieka. W budowie anatomicznej wyróżniamy ich łącznie siedem, ułożonych w trzech rzędach. Kości stępu są niezbędne do utrzymywania ciężaru ciała w pozycji stojącej. Występowanie silnego bólu w tylnym odcinku stopy w odpowiedzi na uraz może wskazywać na obecność złamania. Jakie objawy daje takie uszkodzenie kości stępu i jak je leczyć?

Kości stępu i inne kości stopy

Kości stępu są kośćmi budującymi tylny odcinek ludzkiej stopy. Wraz z pozostałymi elementami kostnymi tej partii ciała biorą udział w utrzymywaniu ciężaru człowieka w czasie stania i poruszania się.

W budowie anatomicznej stopy człowieka oprócz kości stępu wyróżniamy także:

• kości śródstopia (część środkowa stopy),
• kości palców (część przednia stopy).

Budowa kości stępu

Kości stępu tworzą trzy rzędy. Pierwszy rząd, znajdujący się najbliżej pięty zbudowany jest z:

• kości skokowej, która odpowiada przede wszystkim za przenoszenie ciężaru z kości piszczelowej na kość piętową; jest szersza w części przedniej niż w tylnej, co zapewnia większą stabilność,
• kości piętowej – największej ze wszystkich kości stępu, która wysuwa się i przejmuje ciężar ciała, gdy pięta uderza w podłoże podczas chodzenia; do guzowatości w tylnej części kości piętowej przyczepia się ścięgno Achillesa.

Kość skokowa położona jest na kości piętowej (a nie obok niej). W związku z tym, że zaopatrzenie naczyń krwionośnych tej części stopy zależy od powięzi, istnieje wysokie ryzyko powstawania martwicy na skutek uszkodzeń.

Środkowy rząd stępu złożony jest z tylko z jednej kości – kości łódkowatej znajdującej się w pozycji środkowej. Jej tylna część łączy się z kością skokową, przednia z kościami klinowatymi, a boczna (po lewej stronie) z kością sześcienną.

Przedni rząd kości stępu tworzą:

• kość sześcienna – leży za czwartą i piątą kością śródstopia; jak sama nazwa wskazuje, ma charakterystyczny kształt sześcianu,
• trzy kości klinowate (przyśrodkowa, pośrednia, boczna) – są położone za pierwszymi trzema kościami śródstopia i przed kością łódkowatą; formują łuk biegnący w poprzek stopy.

Kości nadgarstka i stępu

Między kostną budową nadgarstka i stopy można zauważyć pewne analogie. Odpowiednikiem kości skokowej stępu są kość łódeczkowata i księżycowata nadgarstka, a kości piętowej – kość trójgraniasta i grochowata.

Złamanie kości stępu

Jedną z podstawowych przyczyn bólu kości stępu jest ich złamanie. Najczęściej tego typu uszkodzenia dochodzi do w obrębie kości skokowej i piętowej.

Złamanie kości skokowej

Wśród rodzajów złamań kości skokowej możemy wyróżnić:

• złamanie szyjki kości skokowej – typowo pojawia się na skutek urazów o wysokiej sile, związanych z nadmiernym zgięciem grzbietowym stopy,
• złamanie głowy kości skokowej – zwykle powstaje na skutek skoku z wysokości.

W sytuacji złamania szyi lub głowy kości skokowej może dojść do uszkodzeń naczyń krwionośnych i martwicy.

Złamanie kości piętowej

Złamanie kości piętowej często występuje jednocześnie z innymi uszkodzeniami, w tym z urazami kończyny dolnej i kręgosłupa. Pojawia się zazwyczaj na skutek upadku z dużej wysokości. Zdarza się, że ta kość stępu łamie się na kilka kawałków.

Poważne uszkodzenia kości piętowej czasami powodują występowanie dolegliwości bólowych nawet długo po zakończeniu okresu leczenia. Może tak się dziać, gdy dochodzi do powstawania problemu z okolicznymi stawami, np. zapalenia śródstopia. Objawia się ono często bólem śródstopia przy ruchach odwracania i nawracania stopy (z którymi mamy do czynienia m.in. przy chodzeniu po nierównym podłożu).

Objawy złamania kości stępu

Do objawów złamania kości stępu zaliczyć można:

• ból stopy (nagły w przypadku ostrego złamania lub nasilający się stopniowo w przypadku złamania stresowego, inaczej nazywanego zmęczeniowym),
• trudności w utrzymaniu ciężaru ciała,
• tkliwość w miejscu złamania,
• obrzęk stopy,
• możliwa jest również widoczna deformacja.

Jak leczyć złamanie kości stępu?

Sposób leczenia złamania kości stępu zależy od rodzaju, dokładnej lokalizacji oraz stopnia nasilenia uszkodzenia. Często wymagane jest założenie opatrunku gipsowego, zwykle na okres około czterech tygodni. W przypadku złamania z przemieszczeniem konieczne bywa nastawienie kości przed jej unieruchomieniem.

Dolegliwości bólowe po złamaniu kości stępu można tymczasowo łagodzić przykładając do miejsca urazu co kilka godzin lód owinięty w ręcznik lub inny materiał (jednorazowo na czas nie dłuższy niż 15 minut). Trzymanie stopy powyżej poziomu bioder, np. przez oparcie jej na poduszce lub krześle, pomaga w redukowaniu obrzęku.

W okresie rekonwalescencji zaleca się pacjentom wykonywanie ćwiczeń stopy, które mają wspomagać krążenie krwi i zapobiegać zakrzepicy. Powinny być one dostosowane przez specjalistę do stanu pacjenta oraz etapu leczenia.

Rekonwalescencja po złamaniu kości stępu trwa zwykle około sześciu miesięcy. Przez kolejne miesiące nadal może być jednak odczuwany ból i sztywność stopy. Okres gojenia bywa dłuższy u pacjentów palących papierosy oraz chorujących na cukrzycę.

Bibliografia:

1. TeachMeAnatomy (2020) Bones of the Foot: Tarsals, Metatarsals and Phalanges.
2. Bochenek A., Reicher M. (red.) (2010) Anatomia człowieka. Tom 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
3. Gaździk T. S. (red.) (2010) Ortopedia i traumatologia. Tom 1 i 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
4. National Health Service (2019) Fracture Clinic Patient Information Leaflet. Advice after a foot fracture.