Kwasica metaboliczna – przyczyny, objawy, leczenie

Kwasica metaboliczna to zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Nieleczona przechodzi w postać przewlekłą, która doprowadza do niewydolności wielonarządowej, a nawet śmierci. Dlatego tak ważne jest jej szybkie rozpoznanie i podjęcie leczenia.

Co to jest kwasica metaboliczna?

Kwasica metaboliczna jest zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Prawidłowe pH krwi tętniczej zawiera się w przedziale 7,35-7,45 i jest ściśle powiązane ze stężeniem jonów wodorowych w osoczu, którego norma wynosi 35-45 nmol/l. 

Utrzymanie równowagi możliwe jest dzięki prawidłowej wentylacji pęcherzyków płucnych i wydajnej pracy nerek, które wydalają nielotne jony wodorowe i wchłaniają zwrotnie jony wodorowęglanowe. Jeśli stężenie wodorowęglanów w osoczu lub krwi pobranej z żyły spadnie poniżej 22 mmol/l obniża się również pH krwi – wówczas można stwierdzić kwasicę metaboliczną.

Kwasica metaboliczna – przyczyny

Kwasica metaboliczna może być spowodowana:

• kwasicą ketonową wywołaną cukrzycą, stosowaniem restrykcyjnych diet (w tym głodówek), czy wysoką gorączką,
• kwasicą mleczanowa spowodowaną niedotlenieniem, wstrząsem septycznym, czy zatrzymaniem krążenia,
• kwasicą mocznicową,
• biegunką,
• zatruciem alkoholem metylowym,
• zatruciem glikolem etylenowym.

Kwasica metaboliczna wymaga szybkiego rozpoznania i leczenia, ponieważ doprowadza do  zaburzenia pracy wielu narządów wewnętrznych. Może tym samym doprowadzić do śmierci.

Kwasica metaboliczna – objawy

Objawy kwasicy metabolicznej zależą od stopnia nasilenia choroby i stadium jej zaawansowania. Mogą wystąpić:

• zdezorientowanie i zagubienie, ponieważ dochodzi do zaburzenia pracy ośrodkowego układu nerwowego,
• spowolnienie rytmu bicia serca, ponieważ zaburzona zostaje prawidłowa kurczliwości kardiomiocytów,
• hiperwentylacja,
• zaburzenia immunologiczne na skutek nieprawidłowego funkcjonowania limfocytów i granulocytów,
• osłabienie i zmęczenie,
• utrata łaknienia połączona z nudnościami,
• owocowy zapach z ust.

Objawy kwasicy metabolicznej w przewlekłej postaci są bardzo poważne. Choroba doprowadza do zaniku mięśni szkieletowych i rozpadu tkanki kostnej. Przyspiesza również postęp chorób nerek. W przypadku dzieci upośledza natomiast ich wzrost.

Diagnozowanie kwasicy metabolicznej

W celu stwierdzenia kwasicy metabolicznej pobiera się krew tętniczą lub włośniczkową, którą poddaje się w laboratorium analizie pod kątem równowagi kwasowo-zasadowej. Pomocna jest również analiza moczu (dobowa zbiórka). Pozwala to ocenić sprawność nerek w wydalaniu jonów wodorowych.

W celu rozpoznania kwasicy metabolicznej wykonuje się także pomiar:

• luki anionowej – oblicza się różnicę stężeń między anionami (chlorkowymi i wodorowęglanowymi) i kationami (sodowymi),
• pH krwi,
• ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla,
• stężenia wodorowęglanów,
• prężności tlenu we krwi,
• stopnia wysycenia hemoglobiny tlenem,
• niedoboru zasad we krwi.

Leczenie kwasicy metabolicznej

Gdy lekarz stwierdzi kwasicę metaboliczną, rozpoznaje jej pierwotną przyczynę po to, by ja wyeliminować i tym samym doprowadzić do stopniowego wyrównywania gospodarki kwasowo-zasadowej. W przypadku kwasicy metabolicznej o przewlekłym charakterze, która zagraża życiu chorego – stosuje się roztwór wodorowęglanu podawany dożylnie.

Bibliografia

1. M. Adamczak, S. Surma, A. Więcek, Kwasica metaboliczna u chorych z przewlekłą chorobą nerek, Forum Nefrologiczne,  2020, t. 13, nr 4, s. 214–227.
2. K. Ciechanowski, Zakwaszenie a cukrzyca, Gerontologia Współczesna, 2014, vol. 2 nr 4, s. 152–153.
3. M. Adamczak, K. Madziarska, A. Masajtis-Zagajewska, O. Mazanowska, T. Stompór, A. Więcek, Diagnostyka i leczenie kwasicy metabolicznej u chorych z przewlekłą chorobą nerek – opinia ekspertów, Nefrologia i Dializoterapia Polska, 2017, nr 21, s. 105–109.
4. F. Kokot, L. Hyla-Klekot, I. Łoniewski, Kwasica nieoddechowa – niedoceniony element leczenia przewlekłej choroby nerek, Nefrologia i Dializoterapia Polska, 2012, nr 16, s. 134–137.
5. E. Świętochowska, J. Górski, B. Szapska, Aspekty diagnostyczne zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej, [w:] Z. Ostrowska i B. Mazur (red.), Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny. Skrypt dla studentów III roku kierunku lekarskiego, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice 2011, s. 101–112.