Leczenie niepłodności w Polsce – kto może skorzystać ze wsparcia NFZ? 

W Polsce nawet 15-20% par boryka się z trudnościami w uzyskaniu potomstwa, co skłania do poszukiwania skutecznych metod leczenia niepłodności. Czym dokładnie jest, jakie są przyczyny niepłodności oraz możliwości terapeutyczne? W niniejszym artykule postaram się odpowiedzieć na te pytania, a także wytłumaczyć, kiedy leczenie niepłodności jest refundowane przez NFZ. 

Co to jest niepłodność? 

Niepłodność definiuje się jako niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia seksualnego bez stosowania środków antykoncepcyjnych przez okres co najmniej 12. miesięcy. Problem może dotyczyć zarówno mężczyzn, jak i kobiet. 

Przyczyny niepłodności u mężczyzn 

Niepłodność męską wywołuje wiele czynników, które wpływają głównie na produkcję, jakość i transport nasienia. Do najczęstszych przyczyn niepłodności u mężczyzn należą: 

• zaburzenia hormonalne – niedobór testosteronu, hiperprolaktynemia (nadmiar prolaktyny), 
• wady anatomiczne – żylaki powrózka nasiennego, niedrożność nasieniowodów, wrodzony brak nasieniowodów, ejakulacja wsteczna, 
• choroby przewlekłe – cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, choroby autoimmunologiczne, 
• czynniki środowiskowe – ekspozycja na toksyny, chemikalia, promieniowanie czy wysokie temperatury. Pracownicy narażeni na działanie pestycydów, metali ciężkich lub promieniowania jonizującego są w grupie podwyższonego ryzyka niepłodności, 
• styl życia – palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, stres oraz brak aktywności fizycznej. 

Przyczyny niepłodności u kobiet 

Poniżej przedstawiam najczęstsze przyczyny niepłodności u kobiet: 

• niedrożność jajowodów – jako skutek infekcji (chlamydioza, rzeżączka), przebytych operacji ginekologicznych, endometriozy oraz stanów zapalnych miednicy  mniejszej, 
• zaburzenia owulacji –  zespół policystycznych jajników (PCOS), hiperprolaktynemia oraz zaburzenia funkcji tarczycy, 
• choroby macicy – mięśniaki macicy, polipy endometrialne, słaba reaktywność endometrium, 
• zaburzenia hormonalne – głównie problemy z funkcjonowaniem tarczycy, nadnerczy oraz przysadki mózgowej, 
• czynniki związane z wiekiem – po 35. roku życia jakość i ilość komórek jajowych znacząco maleje, co utrudnia zajście w ciążę i wiąże się również z większym ryzykiem poronień oraz wad genetycznych u dziecka, 
• styl życia i czynniki środowiskowe – palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, stres, niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej oraz ekspozycja na toksyny środowiskowe (pestycydy, chemikalia przemysłowe). 

Metody leczenia niepłodności 

Jak leczyć niepłodność u mężczyzn i kobiet? To w rzeczywistości bardzo złożony proces obejmujący różne metody, których wybór zależy przede wszystkim od przyczyny problemu, a także skuteczności podjętej terapii. 

Leczenie niepłodności to przede wszystkim zmiana stylu życia 

Styl życia ma znaczący wpływ na płodność zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, więc wprowadzenie zdrowych nawyków zwiększa szanse na poczęcie dziecka. Oto zalecenia: 

• rzucenie palenia, 
• ograniczenie spożycia alkoholu (najlepiej całkowita abstynencja), 
• dieta bogata w antyoksydanty, witaminy i minerały, 
• regularna aktywność fizyczna, 
• redukcja stresu. 

Farmakoterapia w leczeniu niepłodności 

Farmakoterapia obejmuje stosowanie leków w celu poprawy płodności: 

• antybiotyki – leczenie infekcji bakteryjnych układu rozrodczego, 
• leki hormonalne – regulujące owulację i stymulujące produkcję nasienia, 
• leki poprawiające jakość nasienia – suplementy zawierające cynk, selen, koenzym Q10 i witaminy (C, E). 

Zaburzenia hormonalne często wymagają specjalistycznej terapii: 

• stymulacja owulacji – cytrynian klomifenu, 
• hormonalna terapia zastępcza – e przypadku zaburzeń hormonalnych, takich jak niedoczynność tarczycy czy niedobór testosteronu. 

Interwencje chirurgiczne w leczeniu niepłodności 

W przypadku wad anatomicznych lub poważnych schorzeń metodą z wyboru bywa chirurgia: 

• laparoskopia – usuwanie zrostów, mięśniaków, endometriozy oraz naprawa wad anatomicznych u kobiet, 
• przywrócenie drożności nasieniowodów u mężczyzn, 
• leczenie żylaków powrózka nasiennego – operacja poprawiająca przepływ krwi i temperaturę w jądrach, 
• udrażnianie jajowodów. 

Techniki wspomaganego rozrodu 

W przypadku niepowodzenia innych metod, skutecznym rozwiązaniem mogą okazać się techniki wspomaganego rozrodu: 

• inseminacja domaciczna (ang. intrauterine insemination, IUI) – wprowadzenie specjalnie przygotowanego nasienia bezpośrednio do macicy w czasie owulacji, 
• zapłodnienie in vitro (ang. in vitro fertilization, IVF) – proces polegający na zapłodnieniu komórki jajowej poza organizmem kobiety, a następnie przeniesieniu zarodka do macicy, 
• intracytoplasmic sperm injection (ICSI) – technika polegająca na wstrzyknięciu wyselekcjonowanego plemnika bezpośrednio do komórki jajowej, stosowana w przypadku niskiej jakości nasienia. 

Leczenie niepłodności na NFZ  

Od 1 czerwca 2024 roku w Polsce funkcjonuje rządowy program wsparcia in vitro. Mogą z niego skorzystać: 

• kobiety do 42. roku życia – jeśli korzystają z własnych komórek jajowych lub dawstwa nasienia, 
• kobiety do 45. roku życia – jeśli korzystają z dawstwa oocytów lub zarodka, 
• mężczyźni do 55. roku życia. 

Program in vitro zapewnia do 6. indywidualnych procedur wspomaganego rozrodu: 

• do 4. cykli zapłodnienia z własnymi komórkami rozrodczymi lub dawstwem nasienia, 
• do 2. cykli zapłodnienia z oocytami od dawczyń, z możliwością zapłodnienia 6. komórek w jednym cyklu, 
• do 6. cykli z dawstwem zarodków. 

Ustawa o leczeniu niepłodności zezwala na zapłodnienie 6 komórek podczas jednej procedury. Więcej komórek można zapłodnić, gdy kobieta ukończyła 35 lat, istnieją medyczne wskazania lub wcześniejsze leczenie było nieskuteczne. 

O ekspercie:

dr n. med. Łukasz Kupis –  androlog kliniczny, specjalista urolog FEBU, zajmujący się płodnością męską i  jej leczeniem, mikrochirurg. Link do wywiadu: https://www.hellozdrowie.pl/lukasz-kupis-androlog-o-nieplodnosci-wiele-par-ma-problemy-z-prawidlowa-suplementacja-witaminy-s-czyli-seksu/

Bibliografia: 

1. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150001087  [dostęp z 10.07.2024]. 
2. https://pacjent.gov.pl/artykul/program-wsparcia-vitro [dostęp z 10.07.2024]. 
3. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/infertility/diagnosis-treatment/drc-20354322 [dostęp z 10.07.2024].