Chemia czerwona. Jakie są skutki leczenia onkologicznego?

Chemioterapia, potocznie nazywana chemią czerwoną, białą albo żółtą należy do najczęstszych metod leczenia onkologicznego. O tym, że chemioterapia powoduje wypadanie włosów wiedzą wszyscy. Ale to tylko jeden z wielu skutków ubocznych leczenia, które daje szansę na wyzdrowienie. Sprawdź, jakie są inne efekty stosowania chemioterapii i radioterapii i jak sobie radzić w trakcie leczenia.

Chemia czerwona – najsilniejsze leczenie onkologiczne

Najgorsza przy rozpoczęciu leczenia jest niewiedza, czego faktycznie można się spodziewać po przyjęciu leków, wlewów lub naświetlania. Pacjentów denerwuje również medyczny żargon, który często brzmi strasznie i potęguje poczucie zagubienia. Dlatego nim zacznie się chemioterapia lub radioterapia, warto wiedzieć, co może się stać z naszym organizmem. Artykuł nie powstał aby straszyć, a jedynie aby pokazać, że oprócz utraty włosów, jest jeszcze parę innych aspektów chorowania, a czasem bolesna wiedza daje lepsze przygotowanie do tego co może nas spotkać.

Chemioterapia należy do podstawowych metod leczenia nowotworów złośliwych. Stosuje się w niej leczenie cytotoksyczne, którego celem jest zniszczenie komórek nowotworowych. Chemioterapia wpływa bezpośrednio na komórki rakowe i ma za zadanie hamować ich podział, a tym samym ich rozrost. Niestety stosowane leki atakują nie tylko komórki rakowe, ale i pozostałe, zdrowe komórki organizmu.

Chemioterapia bywa rozróżniana kolorami:

• Chemioterapia czerwona – podaje się ją w postaci wlewu dożylnego. Najczęściej jest stosowana przy białaczce, nowotworach piersi, gruczołu krokowego, pęcherza moczowego oraz układu krwionośnego. W leczeniu wykorzystuje się leki cytostatyczne z grupy antracyklin – doksorubicynę lub epirubicynę, których roztwór ma czerwoną barwę.
• Chemioterapia żółta – jest to forma leczenia uzupełniająca w przypadku raka piersi. Stosowanymi lekami są 5-fluorouracyl, metotreksad i cyklofosfamid.
• Chemioterapia biała – jest to metoda uznawana za najmniej obciążającą organizm i najmniej inwazyjną, która nie działa negatywnie na szpik kostny. Pacjentom podaje się bleomycynę.

Chemioterapia kojarzy się z bólem i cierpieniem. Zarówno jeśli jest podawana w formie tabletek, jak i wlewów do żył lub zastrzyków. Wykonuje się ją zwykle w 4-6 cyklach 3-tygodniowych. Przerwy w leczeniu to czas na regenerację organizmu. W całym okresie leczenia pacjent poddawany jest badaniom kontrolnym. Jeśli wyniki nie są zadowalające, lekarz może zlecić modyfikację terapii. Stosowane chemioterapeutyki to leki o działaniu antymetabolicznym, leki alkilujące oraz leki pochodzenia roślinnego.

Skutki uboczne chemioterapii

Zastosowanie chemioterapii wiąże się z licznymi skutkami ubocznymi. Niektóre z nich  mijają dość szybko, inne dopiero po zmianie chemii. Kobiety najczęściej mówią o włosach, bo ich utrata jest najbardziej widoczna dla oka. Jest to też zwykle pierwszy objaw przyjmowania chemii. Utrata owłosienia może dotyczyć także rzęs, brwi lub okolicy łonowej. Włosy wypadają po około 10-14 dniach od rozpoczęcia leczenia. Odrost włosów po chemioterapii następuje zazwyczaj po zakończeniu leczenia, choć u niektórych osób włosy odrastają już wcześniej.

Często pojawiają się pytania, czy wypadanie włosów może być objawem raka. W większości przypadków wypadanie włosów jest skutkiem leczenia choroby nowotworowej, lecz istnieją też nowotwory, w których dochodzi do uszkodzenia cebulek włosów. W nowotworach takich jak rak podstawnokomórkowy, rak kolczystokomórkowy i czerniak złośliwy może pojawić się łysienie bliznowaciejące, które prowadzi do trwałej i nieodwracalnej utraty włosów.

Wśród najczęstszych niepożądanych efektów leczenia onkologicznego wymienia się:

• Infekcje, będące skutkiem obniżenia odporności. Nie należy ich bagatelizować, ponieważ mogą prowadzić do poważnych stanów chorobowych. Wystąpienie gorączki, kaszlu, bólu gardła czy dreszczy jest wskazaniem do kontaktu ze specjalistą.
• Dolegliwości przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunki, zatwardzenia. U chorych z nudnościami stosuje się środki przeciwwymiotne. Pojawienie się zaparć zwykle wymaga zmiany diety.
• Brak apetytu i spadek masy ciała. Utrata apetytu pojawia się w ciągu doby od zastosowanego leczenia. W czasie pierwszych 24 godzin od terapii należy wystrzegać się ciężkich posiłków i alkoholu.
• Ogólne osłabienie. Chemioterapia powoduje duże zmęczenie. Czasem pojawiają się bóle mięśniowe oraz mrowienie palców rąk i stóp.

Działania niepożądane chemioterapii obejmują także zaburzenia układu rozrodczego, problemy z układem moczowym, w rzadkich przypadkach uszkodzenia układu nerwowego, mięśnia sercowego lub szpiku kostnego.

Rodzaje radioterapii

Radioterapia jest najstarszą po chirurgii metodą leczenia osób dotkniętych nowotworem. Polega na naświetlaniu miejsca powstania komórek rakowych promieniami jonizującymi, które tworzą wolne rodniki w tkance, przez którą przenikają. W ten sposób w zarażonych komórkach poprzez toksyczną radiację dochodzi do zmian w funkcjonowaniu i budowie, co doprowadza do ich zniszczenia. Jednak tak jak przy chemioterapii, zdrowe komórki znajdujące się w pobliżu są tak samo narażone na szkodliwe promieniowanie. Rozróżnia się dwa typy radioterapii:

• Teleradioterapia, która polega na naświetlaniu chorego miejsca z pewnej odległości. Jest wykorzystywana najczęściej przy nowotworach, szczególnie przy ich agresywnych odmianach oraz gdy podczas zabiegu usunięcia guza z piersi, usunięto za mało zdrowych tkanek, które go otaczały.
• Brachyterapia, która polega na umiejscowieniu źródła promieniowania w rakotwórczych tkankach tj. guzie lub jego okolicach, dzięki czemu nowotwór jest atakowany z bardzo bliska. Polega to na wprowadzeniu tzw. aplikatora (cienkie, plastikowe rureczki) w miejsce występowania guza, które później jest wypełniane materiałem radioaktywnym.

Skutki uboczne radioterapii

Mimo iż radioterapia jest nazywana bezpieczną metodą leczenia onkologicznego, jej stosowanie również niesie ze sobą skutki uboczne. Najczęściej występują one w miejscach poddanych naświetlaniu. Dzięki stosowaniu promieniowania w konkretnym obszarze nie jest to tak wyniszczające dla organizmu, jak chemioterapia.

Wśród najczęstszych skutków ubocznych wyróżnia się:

• utratę włosów i popromienne odczyny skórne,
• ogólne osłabienie,
• brak apetytu,
• spadek liczby białych krwinek oraz płytek krwi,
• odczyny śluzówkowe jamy ustnej, gardła, krtani i jam nosowych,
• reakcje ze strony dróg oddechowych i serca,
• reakcje ze strony jelit i układu moczowego,
• odczyny ze strony odbytnicy, pochwy, sromu.

W przypadku naświetlania skutki uboczne mogą się ujawniać nawet po kilku miesiącach, a nawet latach. Dlatego dawki promieniowania są niewielkie i podawane w krótki sesjach 1-5 minutowych, w odległości 15 do 30 cm od chorego miejsca. Leczenia najczęściej trwa od 4-7 tygodni. Taki proces pozwala na ochronę zdrowych narządów przed szkodliwością promieniowania.

Jak sobie radzić w trakcie leczenia?

Przedstawiamy kilka odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

Co jeść po chemioterapii?

Posiłek po chemioterapii powinien być łatwostrawny. Ważne, aby zawierał dużo białka. Znajdziemy je w chudym mięsie, mleku, przetworach mlecznych i jajach. Warzywa i owoce powinny być spożywane w formie gotowanej lub pieczonej. Tłuszcze zwierzęce takie jak smalec, słonina czy boczek należy zastąpić tłuszczami roślinnymi –oliwą z oliwek lub olejem rzepakowym. Jeśli masło jest dobrze tolerowane, nie jest przeciwwskazane. Posiłki powinny być małe objętościowo. Niewskazane są słodycze, produkty wzdymające, ostre przyprawy, a w okresie obniżonej odporności surowe produkty i potrawy.

Jak wzmocnić włosy w trakcie chemioterapii?

W pierwszej kolejności powinno się wykonać badanie skóry głowy, które pomoże w doborze odpowiednich kosmetyków do pielęgnacji. W czasie chemioterapii warto używać delikatnych szamponów i szczotki z miękkim włosiem. Jeśli doszło do utraty większości włosów, wychodząc na słońce należy założyć czapkę/kapelusz lub chustkę, by chronić skórę głowy. Przed myciem włosów mozna stosować olejki pielęgnacyjne np. olej kokosowy lub olejek arganowy. W trakcie chemioterapii można stosować nawilżające kosmetyki do włosów.

Po zakończonej chemioterapii warto skorzystać z masek do włosów, odżywek i szamponów dobranych odpowiednio do kondycji skóry głowy. Kuracja powinna być konsultowana z lekarzem prowadzącym.  Pamiętajmy, że farbowanie włosów po chemioterapii nie jest dobrym pomysłem – należy odczekać co najmniej 6 miesięcy od zakończenia leczenia.

Jak podnieść poziom białych krwinek podczas chemioterapii?

Białe krwinki (leukocyty) pełnią w organizmie funkcje obronne. Leczenie onkologiczne prowadzi do zaburzenia tych funkcji oraz spadku produkcji nowych krwinek wskutek czego dochodzi do neutropenii. Neutropenia to zmniejszenie liczby granulocytów obojętnochłonnych (neutrofilii) poniżej 1,5 x 109 komórek/l.  Aby zapobiec rozwojowi neutropenii, istotnym elementem leczenia jest regularne badanie krwi. W celu podniesienia poziomu białych krwinek stosuje się czynniki wzrostu dla linii granulocytowej. Lekarz prowadzący przepisuje odpowiednie leki, które pobudzają dojrzewanie i proliferację neutrofilów w szpiku kostnym.

Bibliografia:

[1] P. Czajka, “Chemioterapia. Poradnik dla pacjentów,” 2015.
[2] “Chemotherapy What It Is, How It Helps,” American Cancer Society, 2016.

Opracowano na podstawie własnych doświadczeń, rozmów z pacjentami onkologicznymi i Publicznymi Centrami Onkologii