Lęk separacyjny – u dzieci, niemowląt i dorosłych. Co to jest?

Lęk separacyjny może pojawić się na różnych etapach życia. W okresie niemowlęcym oraz wczesnym dzieciństwie jest on całkowicie naturalny, chyba że nasilenie związanych z nim objawów jest zbyt duże. Powinien on również budzić niepokój wtedy, gdy pojawia się w wieku dorosłym. Jakie są jego objawy? I jak można sobie z nim radzić? Odpowiedź znajdziesz w tym artykule.  

Co to jest lęk separacyjny?

Lęk separacyjny to rodzaj zaburzenia związanego z obawą przed rozstaniem z bliskimi. Występuje ono zwykle w dzieciństwie. W naturalny sposób pojawia się już u niemowląt między 22. a 26. tygodniem życia, w ramach tzw. piątego skoku rozwojowego. Ile trwa lęk separacyjny na tym etapie? Jak się okazuje, zwykle mija do 3. roku życia. Zaniepokoić powinien on jednak nas wtedy, gdy reakcje lękowe są mocno nasilone albo gdy występuje już w dorosłości. 

Lęk separacyjny u dzieci – przyczyny

Lęk separacyjny u dziecka może pojawiać z różnych przyczyn, takich jak: 

• zaburzenia lękowe u rodziców, 
• separacja lub wcześniejsza utrata bliskiej osoby, 
• zagrożenie wystąpienia omawianej sytuacji, 
• zbyt symbiotyczny związek między dzieckiem a matką. 

Kiedy występuje lek separacyjny? Zazwyczaj doprowadzają do niego sytuacje związane z dużą zmianą w życiu dziecka, a więc np. z pójściem do przedszkola lub szkoły czy zmianą miejsca zamieszkania. Wpływ na jego pojawienie się mają również czynniki genetyczne – jeśli rodzic zmagał się z tego rodzaju zaburzeniami, istnieje większa szansa na to, że również dziecko będzie się z nimi borykało. Jeżeli jeden z rodziców cierpiał lub cierpi na inne zaburzenia psychiczne, np. depresję, istnieje także większe ryzyko wystąpienia lęku separacyjnego u malucha. 

Objawy lęku separacyjnego u dzieci

Lęk separacyjny u niemowlaka i starszego dziecka może objawiać się na różne sposoby, takie jak np.: 

• bunt przed pójściem do przedszkola lub szkoły, 
• odmowa chodzenia spać, jeśli nie ma w pobliżu rodziców, 
• zamartwianie się, że przytrafi się coś, co rozdzieli dziecko od rodzica,  
• myśleniem o śmierci rodziców, związane z ich brakiem powrotu do domu, 
• powtarzające się koszmary nocne (związane z rozłąką), 
• częste wstawanie w nocy (związane ze sprawdzaniem obecności rodzica w domu), 
• obniżenie nastroju, związane z rozdzieleniem od rodzica, 
• zbyt duży stres połączony z oczekiwaniem na rodziców, 
• odmowa spania poza domem, w otoczeniu innych osób, 
• różne objawy somatyczne, np. bóle brzucha, pojawiające się, kiedy dochodzi do rozdzielenia rodzica od dziecka. 

Objawy lęku separacyjnego u niemowląt

Objawy lęku separacyjnego u niemowląt wyglądają nieco inaczej niż u starszych dzieci. Można do tych symptomów zaliczyć: 

• rozdrażnienie, 
• nadmierne pobudzenie, 
• brak apetytu, 
• problemy z zaśnięciem, 
• protest, kiedy rodzic musi wyjść, 
• płacz i histeria, 
• brak chęci zostawania z innymi osobami (związane jest to z nieufnością wobec nich). 

Omawiane lęki u dzieci mogą powodować również objawy somatyczne, takie jak np. bóle brzuszka, wymioty czy bóle głowy. Zdarza się również, że niemowlęta w zupełnie inny sposób przeżywają lęk separacyjny – wówczas są wyjątkowo spokojne i wyciszone. U jeszcze innych maluchów lęk separacyjny nie pojawia się w ogóle. 

Objawy lęku separacyjnego u rodziców

Mimo że lęk separacyjny jest charakterystyczny dla dzieci, niekiedy pojawia się również u dorosłych – wówczas jest to lęk patologiczny. Owo zaburzenie związane jest z obawą przed rozstaniem z rodzicem, dzieckiem lub partnerem. Nierzadko powoduje duże problemy w codziennym funkcjonowaniu. Zdarza się np. że ktoś w wyniku lęku separacyjnego przestaje chodzić do pracy. 

Czym się objawia lęk separacyjny u dorosłych? Z pewnością z takimi symptomami, jak: 

• mała samodzielność, 
• brak chęci do opuszczania domu (a więc np. do samodzielnego mieszkania czy wyjazdu na studia), 
• zbyt duże skupianie się na dzieciach oraz partnerach i dyskomfort podczas przebywania bez nich, 
• bycie nieszczęśliwym w związkach przy jednoczesnym pozostawaniu w nich (co związane jest z większą zależnością od partnera, niewiarą w możliwości samodzielnego poradzenia sobie w życiu i strachem przed odrzuceniem), 
• krótsze związki miłosne, zakończone nierzadko rozwodem. 

Lęk separacyjny – jak sobie radzić?

W tym podrozdziale znajdziesz informacje nie tylko o tym, jak radzić sobie z lękiem separacyjnym, ale również jak mu zapobiec. 

Jeśli chodzi o omawiany typ zaburzeń u dzieci, warto: 

• zadbać o to, aby dziecko możliwie jak najszybciej miało kontakt z innymi osobami: zarówno z dorosłymi, jak i rówieśnikami, 
• zostawiać dziecko już w pierwszym roku życia pod opieką innego dorosłego (np. cioci czy babci) – najpierw krótko, później coraz dłużej, 
• pomyśleć o stopniowym usamodzielnianiu się dziecka – im szybciej zacznie ono chodzić, ubierać się, jeść czy korzystać z toalety, tym z mniejszym lękiem będzie się ono borykało np. w przedszkolu, 
• oswajać dziecko z nowym miejscem – a więc np. z przedszkolem; co więcej, zanim pozostanie w nim na dłużej, dobrze jest odwiedzić ten obiekt wcześniej i opowiedzieć maluchowi, w jaki sposób zmieni się jego sytuacja, kiedy zacznie do niego przychodzić codziennie. 

Jak poradzić sobie z lękiem separacyjnym u niemowląt? Na przykład poprzez: 

• mówienie dziecku przed opuszczeniem domu, dokąd się wychodzi i kiedy się wróci, 
• nieprzedłużanie pożegnań przez to, że maluch płacze, 
• przyzwyczajanie dziecka do nowej formy opieki (np. gdy mama po długim czasie wraca do pracy), 
• nieokazywanie zdenerwowania przed opuszczeniem dziecka (wówczas lęk separacyjny może stać się jeszcze większy), 
• mówienie do dziecka, kiedy wychodzi się do drugiego pokoju – dzięki temu maluch przekona się, że rodzic jest obok, choć go nie widać. 

Jak osoby dorosłe powinny radzić sobie z lękiem separacyjnym? Cóż, w tym przypadku z pewnością dobrym rozwiązaniem będzie psychoterapia. W skrajnych przypadkach powinno się uwzględnić również konsultacje z psychiatrą, który może przepisać określone leki. Warto jednak pamiętać, że oficjalnie o lęku separacyjnym u dorosłych mówimy wtedy, gdy trwa on przynajmniej 6 miesięcy. 

Źródła: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560793/ (dostęp: 22.09.22) 
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32809628/ (dostęp: 22.09.22)