Łuk odruchowy – co to jest? Budowa, przykłady. Czy jest ważny?

Łuk odruchowy to odcinek, jaki pokonuje impuls nerwowy od receptora bodźca do efektora. Zbudowany jest on z pięciu elementów: receptora, drogi czuciowej, ośrodka nerwowego, drogi ruchowej oraz efektora. Warto zaznaczyć, że łuk odruchowy ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ daje możliwość szybkiej reakcji obronnej, to także od niego zależy prawidłowy odruch.

Budowa łuku odruchowego 

Łuk odruchowy zbudowany jest z takich elementów, jak: 

• receptor – składa się wyspecjalizowanych komórek (np. w narządach zmysłów) bądź wolnych zakończeń nerwowych (np. w skórze), które odbierają bodźce z otoczenia (np. uczucie bólu, dotyku, zimna, ciepła) i przekształcają je w elektryczne impulsy nerwowe, 
• droga czuciowa (dośrodkowa droga doprowadzająca, aferentna) – tworzy ją neuron czuciowy, którego zadaniem jest przekazywanie impulsu od receptora do ośrodka układu nerwowego, 
• ośrodek nerwowy – komórka lub wiele komórek mieszczących się w mózgowiu bądź rdzeniu kręgowym, odbierają one impuls nerwowy i przetwarzają go, tu zostaje również zainicjowana odpowiedź organizmu na bodziec, 
• droga ruchowa (odśrodkowa droga wyprowadzająca, eferentna) – neuron ruchowy, który przenosi impuls nerwowy z ośrodka nerwowego do narządu wykonawczego, czyli efektora, 
• efektor – narząd wykonawczy, czyli mięsień (który reaguje skurczem) lub gruczoł (w którego obrębie stymulowana jest czynność wydzielnicza), są to reakcje odruchowe na bodziec odebrany przez receptor. 

Jeśli choć jeden z powyższych elementów zostanie uszkodzony, odruchy mogą ustać.

Rodzaje łuków odruchowych 

W zależności od liczby neuronów uczestniczących w przekazywaniu impulsu nerwowego można wyróżnić następujące rodzaje łuków odruchowych: 

• łuk odruchowy polisynaptyczny – zbudowany jest z wielu neuronów, a między czuciowym a ruchowym występuje kilka neuronów pośredniczących, czyli interneuronów, oraz więcej niż dwie synapsy nerwowe (dotyczy to np. odruchu brzusznego, odruchu mosznowego, odruchu podeszwowego, odruchu zginania), 
• łuk odruchowy bisynaptyczny – zbudowany jest z trzech neuronów (czuciowego, pośredniczącego oraz ruchowego) oraz dwóch synaps zlokalizowanych między neuronem pośredniczącym a czuciowym; receptor i efektor znajdują się w różnych narządach (dotyczy to np. zginania kończyny górnej w wyniku oparzenia palca), 
• łuk odruchowy monosynaptyczny (prosty) – jest to prosty łuk odruchowy, wykorzystywane są w nim dwa neurony (czuciowy i ruchowy), a w jego ośrodku nerwowym (rdzeniu kręgowym, móżdżku, międzymózgowiu) występuje tylko jedna synapsa. Receptor i efektor znajdują się w tym przypadku w jednym narządzie. Przykładem łuku odruchowego prostego jest odruch kolanowy oraz odruch piętowy.

Rodzaje odruchów 

Warto jeszcze wyjaśnić, co oznaczają wyżej wymienione odruchy: 

• odruch brzuszny – odruch polegający na skurczu mięśnia prostego brzucha na skutek podrażnienia skóry brzucha od zewnątrz w stronę linii pośrodkowej ciała, 
• odruch mosznowy – to odruch polegający na skurczu mięśnia dźwigacza jądra, który na skutek delikatnego dotknięcia przyśrodkowego górnego fragmentu uda, podciąga mosznę i jądro, 
• odruch podeszwowy – odruch polegający na zginaniu wszystkich palców stopy na skutek drażnienia skóry w bocznym dole stopy, 
• odruch kolanowy – to odruch wyprostowania nogi w stawie kolanowym, do którego dochodzi w wyniku uderzenia w ścięgno mięśnia czworogłowego uda poniżej rzepki, 
• odruch piętowy (skokowy) – odruch zgięcia podeszwowego stopy, do którego dochodzi pod wpływem uderzenia w ścięgno mięśnia trójgłowego łydki (ścięgno Achillesa). 

Bibliografia: 

1. Derderian C., Shumway K. R., Tadi P., Physiology, Withdrawal Response, StatPearls 2023. 
2. Trontelj M. A., Trontel J. V. Reflex arc of the first component of the human blink reflex: a single motoneurone study, J Neurol Neurosurg Psychiatry 1978, s. 538-547. 
3. Walkowski A. D., Munakomi S., Monosynaptic Reflex, StatPearls 2023.