Łuszczyca – przyczyny, objawy, leczenie i dieta

Łuszczyca szpeci, swędzi i budzi niechęć otoczenia, choć nie jest chorobą zaraźliwą. Objawia się pod postacią zaczerwienionych, łuszczących się wykwitów, przede wszystkim na skórze głowy, zgięciach łokci i kolan oraz paznokciach. Na poprawę stanu skóry w łuszczycy mają więc wpływ nie tylko leki, ale także odpowiednia pielęgnacja domowa, dieta oraz poprawa komfortu psychicznego.

Co to jest łuszczyca?

Łuszczyca jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób dermatologicznych – występuje u 1-5 proc. populacji europejskiej, z podobną częstotliwością u obu płci. W Polsce choruje na nią ok. 1,2 mln osób. Schorzenie może pojawić się w każdym wieku, zarówno u dzieci jak i u osób starszych. Najczęściej łuszczyca ujawnia się u młodych osób w wieku ok. 20 lat oraz u osób między 50 a 60 rokiem życia. Jej charakterystycznym objawem są zmiany skórne występujące na: 

• głowie i jej okolicach: łuszczyca na twarzy, łuszczyca skóry głowy,
• kończynach górnych i dolnych: łuszczyca dłoni i stóp, łuszczyca paznokci, łuszczyca łokci,
• tułowiu, a zwłaszcza fałdach skórnych: łuszczyca odwrócona,  
• miejscach intymnych: łuszczyca penisa. 

Łuszczyca skóry znana była już w starożytności. Hipokrates sporządził jej pierwszy opis, następnie studium przypadku opisał Korneliusz Celsus –odpowiadało ono znanym dzisiaj objawom choroby. Przez kilkaset lat łuszczyca i wszelkie inne podobne zmiany skórne były traktowane jako jedno schorzenie. Do połowy XIX w. łuszczycę często mylono z trądem, co skutkowało napiętnowaniem społecznym osób chorujących. Dopiero w XX w. łuszczyca skóry została wydzielona jako oddzielna jednostka chorobowa.  

Jak wygląda łuszczyca?

Łuszczyca to przewlekła i nawracająca choroba grudkowo-złuszczająca, która ma postać okrągłych, czerwonych lub zaróżowionych płaskich grudek o wyraźnie zaznaczonych brzegach różnej wielkości, pokrytychsrebrzystą, narastającą łuską. Wykwity skórne mogą boleć lub swędzieć, a podrapane – krwawić. Należy jednak zaznaczyć, iż świąd nie jest stałym objawem – doświadcza go 67–95 proc. chorych w okresie zaostrzenia choroby. Gdy łuska z powierzchni grudki zostanie zdrapana, tworzy płatki przypominające zeskrobiny ze świecy, co jest znakiem rozpoznawczym tej choroby (objaw świecy stearynowej). Występuje też punktowe krwawienie nazywane objawem Auspitza. 

Zmiany chorobowe najczęściej pojawiają się na zgięciach stawów: łokciach i kolanach oraz owłosionej skórze głowy i twarzy. Czasem usytuowane są w okolicach lędźwiowo-krzyżowych, pachwinach i pod pachami, a nawet między pośladkami. Łuszczyca może także atakować paznokcie, powodując punktowe wgłębienia (objaw naparstka), rogowacenie pod płytką paznokcia i jej rozwarstwianie się. Warto wiedzieć, że łuszczyca nie jest chorobą zakaźną i nie można się nią zarazić poprzez kontakt z drugim człowiekiem ani przez wspólnie użytkowane przedmioty.  

Przyczyny łuszczycy

Łuszczyca spowodowana jest czynnikami genetycznymi (związek z niektórymi antygenami zgodności tkankowej: HLA Cw6 i DR7), immunologicznymi (w powstawaniu łuszczycy istotną rolę odgrywają limfocyty T) oraz środowiskowymi. Choroba powstaje w wyniku nieprawidłowych procesów zachodzących w komórkach naskórka, tj. nadmiernej proliferacji keranocytów, ich nieprawidłowym różnicowaniu oraz powstawaniu stanu zapalnego.   

U osób z łuszczycą dochodzi do ośmiokrotnego skrócenia cyklu komórkowego, co prowadzi do powstawania charakterystycznych “łusek”. Prawidłowy cykl wędrówki komórek z najgłębszej warstwy podstawnej do najbardziej powierzchownej – rogowej trwa 28 dni. W łuszczycy proces ten jest znacząco przyspieszony – trwa 3-4 dni. W efekcie skóra ma większą objętość, jest gruba i zdeformowana. Do przyczyn wyzwalania i zaostrzania objawów łuszczycy zalicza się:  

• infekcje bakteryjne (zwłaszcza wywołane paciorkowcami i gronkowcami), zakażenia wirusowe i grzybicze 
• narażenie na stres,
• urazy mechaniczne i psychiczne, 
• przewlekłe stany zapalne w organizmie m.in. stany zapalne zatok, zębów i przyzębia,   
• leki, w tym: beta-blokery, amiodaron, progesteron, inhibitory acetylocholinesterazy, niesteroidowe leki przeciwzapalne i cymetydynę,  
• ciążę i poród, 
• używki: papierosy i alkohol,
• otyłość, 
• menopauzę. 

Osoby z łuszczycą mają wyższe ryzyko zachorowania na cukrzycę oraz choroby serca: nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, zawał serca; wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Występowanie chorób serca u osób z łuszczycą są związane ze wspólną patogenezą łuszczycy i miażdżycy. 

Dziedziczenie łuszczycy 

Szacuje się, że u niemal 30% chorych łuszczyca występuje rodzinnie. Dziedziczenie jest wieloczynnikowe i wielogenowe. Zdrowi rodzice mają 1-2% szans na urodzenie dziecka z łuszczycą. Gdy choruje jeden rodzic, ryzyko wzrasta do 10-20%, a jeśli łuszczycę mają oboje rodziców, ryzyko pojawienia się łuszczycy u potomstwa wynosi aż 50-70%. 

Rodzaje łuszczycy

W odniesieniu do czasu rozwoju choroby i jej sposobu ujawniania się, łuszczycę zwykłą dzieli się na dwa typy:  

• Łuszczycę dziedziczną. Pojawia się przed 40 rokiem życia – zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym. Dotyczy 85 proc. wszystkich przypadków łuszczycy. Charakteryzuje się cięższym przebiegiem i gorszą odpowiedzią na leczenie.  
• Łuszczycę dorosłych. Występuje u osób po 40 roku życia, u których nie obserwuje się zwiększonego ryzyka zachorowań w rodzinie. Ma łagodniejszy przebieg, ale częściej pojawia się na paznokciach i stawach. 

Ponadto w klasyfikacji łuszczycy uwzględnia się lokalizację zmian oraz obraz kliniczny schorzenia. Wśród najczęściej występujących odmian wyróżnia się: 

1. Łuszczycę pospolitą – to najczęstsza postać choroby. Występuje u 80–90 proc. wszystkich chorych. Na skórze pojawiają się wypukłe, zaczerwienione obszary pokryte biało-srebrną łuską.  
2. Łuszczycę stawową – to jedna z bardziej niebezpiecznych postaci łuszczycy skóry. Proces chorobowy w łuszczycy stawów jest uwarunkowany zaburzeniami ze strony układu odpornościowego. Charakterystyczne dla tej postaci jest zesztywnienie i stan zapalny kręgosłupa, oraz stawów krzyżowo-biodrowych. Objawami łuszczycowego zapalenia stawów są ból, sztywność i obrzęk stawów. Powikłaniem mogą być deformacje stawów, upośledzenie sprawności ruchowej, czasem nawet trwałe kalectwo. 
3. Łuszczycę kropelkowa – pojawia się w postaci małych, owalnych punkcików o wielkości maksymalnie 1 cm. Ta postać choroby może być powikłaniem paciorkowcowego zapalenia gardła lub innych infekcji bakteryjnych i wirusowych. Często występuje u dzieci jako pierwszy objaw łuszczycy zwykłej.  
4. Łuszczycę plackowatą – zmiany łuszczycowe są ułożone symetrycznie, przybierają formę dużych i zlewających się ze sobą wykwitów o czerwonym kolorze. Pokryte są srebrną łuską, która szybko się namnaża.  
5. Łuszczycę odwróconą – pojawia się tylko w miejscach, które na co dzień zginamy – najczęściej w okolicach stawów. Zmiany przybierają formę czerwonych lub różowych, niewielkich placków z łuską. Bardzo często ta postać łuszczycy dotyczy osób starszych.  

Istnieje jeszcze kilka innych form łuszczycy skóry, jednak rzadziej spotykanych, takich jak:łuszczyca krostkowa, paznokci, wysiękowa, zastarzała, brudźcowa i brodawkujące. Choroba może przybrać nawet formę uogólnioną, czyli występować niemal na całym ciele – taki stan rzeczy nazywany jest erytrodermią łuszczycową.

Objawy łuszczycy

Objawy łuszczycy są zależne od postaci schorzenia. Niektóre odmiany łuszczycy mogą ze sobą współistnieć dając zróżnicowany obraz kliniczny choroby. Na początku rozwoju łuszczycy zwykłej charakterystycznym objawem są czerwone lub czerwonobrunatne grudki pokryte srebrną łuską. Oprócz innych typowych symptomów łuszczycy, takich jak świąd czy kropelkowe krwawienie po zadrapaniu zmiany, czasem obecne są również objawy ogólne: gorączka, obrzęk skóry czy ból.

Diagnostyka łuszczycy

Pierwszym krokiem w rozpoznaniu łuszczycy jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu lekarskiego, dzięki któremu można uzyskać informacje o rodzinnym występowaniu łuszczycy. Aby zdiagnozować chorobę konieczne jest obejrzenie skóry i paznokci pacjenta, a w razie wątpliwości pobranie wycinka skóry do badania histopatologicznego.  

Łuszczycę można pomylić z innymi schorzeniami, dlatego konieczna jest diagnostyka różnicowa z atopowym zapaleniem skóry (AZS), łojotokowym zapaleniem skóry, grzybicą skóry, paznokci i owłosionej skóry głowy, łupieżem Gilberta oraz toczniem rumieniowatym. Po zdiagnozowaniu choroby, pacjent powinien trafić pod opiekę nie tylko dermatologa, ale i reumatologa, kardiologa czy diabetologa, a w razie potrzeby także i psychiatry. 

Jak leczyć łuszczycę?

Łuszczyca jest chorobą o nie do końca poznanej etiologii, co sprawia, że nie ma możliwości jej całkowitego wyleczenia. Ze względu na nieprzewidywalny przebieg choroby, zapobieganie i leczenie łuszczycy nie należą do łatwych.  Celem leczenia jest utrzymanie chorego jak najdłużej w stanie remisji, redukcja objawów, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz umożliwienie powrotu do aktywności życiowej i zawodowej.  

Dobór odpowiedniej terapii opiera się na ocenie nasilenia zmian chorobowych. Dokonuje się jej przy pomocy skali BSA (Body Surface Area) i PASI (Psoriasis Area and Severity Index). Skala PASI bierze pod uwagę obecność i stopień nasilenia rumienia, nacieku i łuski w skali 0-4 oraz wielkość powierzchni, jaką zajmują wykwity skórne na poszczególnych obszarach ciała – głowie, tułowiu, kończynach górnych i kończynach dolnych. Im wyższy wynik, tym wyższy stopień nasilenia łuszczycy. Skala BSA uwzględnia procentową ocenę powierzchni ciała zajętej przez zmiany łuszczycowe. Jeśli wskaźnik PASI lub BSA wynosi mniej niż 10, rozpoznaje się łuszczycę łagodną, natomiast wynik powyżej 10 wskazuje na łuszczycę umiarkowaną i ciężką. 

Leki stosowane w łuszczycy

Terapia miejscowa stosowana jest u osób z łagodną postacią łuszczycy. Czym smaruje się zmiany łuszczycowe? Wykwity na skórze leczy się za pomocą maści: salicylowej, mocznikowej, solankowej (maść z chlorkiem sodu), dziegciowej oraz cygnoliny (antraliny). Preparaty te mają działanie przeciwświądowe i znieczulające, pomagają złuszczać biało-srebrną łuskę, a jednocześnie nawilżają skórę. Dziegć oraz cygnolina są dodatkowo pomocne w redukowaniu czerwonych plam. Jednocześnie pacjenci skarżą się na nieprzyjemny zapach, uczucie lepkości, brudzenie ubrań i powodowanie podrażnienia skóry po stosowaniu wyżej wymienionych substancji, szczególnie kwasu salicylowego, dziegciu i antraliny. W terapii stosuje się również kortykosteroidy, witaminę D3 i pochodne witaminy A.  

Umiarkowana i ciężka postać łuszczycy  wymaga bardziej zaawansowanego leczenia. W bardzo poważnych przypadkach choroby można zastosować leczenie immunosupresyjne, a także naświetlania – fototerapię i fotochemioterapię. Fototerapia polega na naświetlaniu skóry lampami wykorzystującymi promieniowanie UVA i UVB. Fotochemioterapia (PUVA) opiera się o działanie promieniowania UVA w połączeniu z psoralenem, który jest lekiem zwiększającym wrażliwość skóry na światło. Czasem niezbędna jest antybiotykoterapia, a nawet hospitalizacja, jeśli więcej niż 25 proc. skóry uległo zmianom, kiedy łuszczyca towarzyszy innym chorobom lub utrudnia codzienne funkcjonowanie.  

Preparaty stosowane w umiarkowanej i ciężkiej postaci łuszczycy to: metotreksat, cyklosporyna, acytretyna i fumaran dimetylu. Istnieje także możliwość podjęcia terapii biologicznej, w ramach ktoórej pacjentowi podaje się leki z grupy inhibitorów TNF-alfa. Leczenie łuszczycy paznokci jest bardzo trudne. Pacjentom zalecane są preparaty z kortykosteroidami wraz z opatrunkiem okluzyjnym oraz kwas salicylowy z dipropionianiem betametazonu. 

Co stosować na łuszczycę – leczenie domowe

W łuszczycy skóry głowy stosuje się lotiony, szampony (bez drażniących substancji) i żele o działaniu keratolitycznym oraz oliwkę z kwasem salicylowym, którą można na noc wetrzeć w skórę głowy, a następnie obwiązać ręcznikiem lub folią. Do mycia ciała chorzy z łuszczycą powinni stosować emolienty, zwłaszcza w przypadku łuszczycy u niemowlaka. Chorym przynoszą ulgę kąpiele solankowe i opalanie. Skuteczne są kąpiele w Morzu Martwym, które ma bardzo wysokie zasolenie. Osoby chorujące na łuszczycę skóry powinny unikać urazów skóry – skaleczeń i zadrapań – i utrzymywać jej odpowiednią higienę.  

W pielęgnacji skóry u osób z łuszczycą mogą być pomocne surowce naturalne takie jak: 

• oleje z ogórecznika lekarskiego, lnu zwyczajnego i czarnuszki siewnej, które zawierają kwasy omega-3 i omega-6, 
• olej z konopi stosowany miejscowo w celu natłuszczania suchej, popękanej i swędzącej skóry, 
• olej z lnicznika siewnego o wysokiej zawartości witaminy A, E oraz witamin z grupy B, 
• maść z wyciągiem z dziurawca o dużej zawartości flawonoidów, 
• aloes zwyczajny o działaniu przeciwzapalnym i antyseptycznym. 

Dieta w łuszczycy

Dieta odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów łuszczycy. U osób otyłych obserwuje się cięższy przebieg kliniczny łuszczycy w porównaniu do osób z prawidłową masą ciała. W badaniach przeprowadzonym przez Hsieh i wsp. wśród osób z łuszczycą, 4-tygodniowa dieta o zmniejszonej kaloryczności ograniczała podziały komórkowe o 45 proc. Wpływ diety niskokalorycznej w leczeniu łuszczycy cyklosporyną (2,5 mg/d) obserwowano w badaniu Gisondi i wsp. Restrykcyjna dieta w połączeniu z lekiem redukowała wskaźnik PASI (psoriasis activity and severity index), który stosuje się do oceny stopnia nasilenia procesu chorobowego w łuszczycy.

Korzystny wpływ w łagodzeniu objawów łuszczycy zaobserwowano w przypadku podaży oleju rybnego oraz suplementacji kwasu eikozapentaenowego (EPA). Niektóre badania sugerują, iż wielonienasycone kwasy tłuszczowe zmniejszają dolegliwości bólowe u chorych z łuszczycą stawową oraz powodują ustępowanie objawów takich jak rumień, świąd i złuszczanie. Dieta o wysokiej zawartości warzyw i owoców, które są bogate w karotenoidy, flawonoidy, przeciwutleniacze takie jak koenzym Q10, witamina E i selen poprawia przebieg kliniczny dermatozy.

Życie z łuszczycą

Łuszczyca znacząco pogarsza jakość życia chorych, ze względu na długotrwałe, trudne i mało efektywne leczenie. Pacjenci postrzegają siebie przez pryzmat choroby jako osoby posiadające skazę, naznaczone. Towarzyszy im uczucie wstydu i winy. Łuszczyca może być przyczyną wystąpienia zaburzeń emocjonalnych, a nawet depresji. Społeczeństwo wciąż traktuje łuszczycę jako chorobę zakaźną, co dodatkowo potęguje niechęć do chorych. Przez zmiany skórne rezygnują oni z aktywności społecznej i seksualnej, uprawiania sportu. Badania wskazują, iż łuszczyca prowadzi do pogorszenia jakości życia w większym stopniu niż cukrzyca, choroba nowotworowa czy  padaczka. 

Co roku, 29 października obchodzony jest dzień chorych na łuszczycę, mający za zadanie poszerzanie świadomości społeczeństwa o łuszczycy poprzez spotkania z pacjentami, prelekcje i aktywności lokalne. Chorzy mogą dzielić się między sobą doświadczeniami, aby lepiej poznać swoją chorobę i wiedzieć, że nie są ze swoimi problemami sami. 

Bibliografia:

1.  Reich Kristian, “Łuszczyca jako układowa choroba zapalna: implikacje dla postępowania,” Dermatologia po dyplomie, vol. 3, no. 4, pp. 4–15, 2012. 
2. Gisondi P., del Giglio M., di Francesco V., Zamboni M., Girolomoni G. Weight loss improves the response of obese patients with moderate-tosevere chronic plaque psoriasis to low-dose cyclosporine therapy: a randomized, controlled, investigator-blinded clinical trial. Am. J. Clin. Nutr.2008; 88: 1242–1247.
3. Hsieh E., Chai C., de Lumen B., Neese R., Hellerstein M. Dynamics of keratinocytes in vivo using 2H2O labeling: a sensitive marker of epidermal proliferation state. J. Invest. Dermatol. 2004; 123: 530–536
4.  Nowak A., Popko M., Klimowicz A., “Preparaty pochodzenia roślinnego w pielęgnacji skóry u chorych z łuszczycą,” Postępy Fitoter., vol. 17, no. 4, pp. 332–337, 2016. 
5. “Oświadczenie GIS w sprawie osób chorych na łuszczycę – GIS.” [Online]. Available: https://gis.gov.pl/wypoczynek/oswiadczenie-gis-w-sprawie-osob-chorych-na-luszczyce/?fbclid=IwAR3G28_sNlx99u4bsTeP80GueLJ245XpAcQPd_yByvbrDfSkmAiBU7qy3Y0. [Accessed: 21-Jun-2020].