Łysienie plackowate – przyczyny, objawy, leczenie

Łysienie plackowate jest ogromnym problemem natury estetycznej. Schorzenie to jest jednym z rodzajów niebliznowaciejących postaci łysienia. Najczęściej pojawia się u osób poniżej 25. roku życia, choć zmiany na skórze głowy mogą wystąpić również w późniejszym wieku. Przyczyny łysienia plackowatego nie są jasne, aczkolwiek uznaje się, że choroba może występować dziedzicznie, ma podłoże autoimmunologiczne  i wyzwala ją m.in. stres. Jak rozpoznać łysienie plackowate i na czym polega jego leczenie? 

Łysienie plackowate – przyczyny 

Łysienie plackowate występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Najwięcej zachorowań dotyczy młodych osób – aż 66% pacjentów nie ma 30 lat w momencie rozpoznania. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni mają taką samą szansę na zachorowanie na łysienie plackowate. Szacuje się, że częstość występowania choroby wynosi 0,1-0,2%. Co istotne, łysienie plackowate często współwystępuje z toczniem rumieniowatym, bielactem i autoimmunologicznymi chorobami tarczycy. 

Przyczyny łysienia plackowatego u dzieci, młodzieży i osób dorosłych nie zostały do końca poznane. W inicjacji choroby dość istotną rolę odgrywa stan zapalny o podłożu autoimmunologicznym. Oznacza to, że organizm zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciwko własnym komórkom i tkankom. Stan zapalny obejmuje mieszki włosowe, co powoduje wypadanie włosów w danym obszarze. Istotną rolę w etiologii choroby odgrywają uwarunkowania genetyczne, jak również czynniki środowiskowe. Bardzo często obserwuje się rodzinne przypadki łysienia plackowatego.  

Mechanizm łysienia polega na tym, że specjalne limfocyty T produkowane przez organizm reagują z tkankami mieszka włosowego, zapoczątkowując w nich proces zapalny. Keratynocyty obecne w mieszku włosowym powodują uwalnianie właściwych cytokin prozapalnych, które aktywują komórki śródbłonka. Tym samym dochodzi do powstania stanu zapalnego i uszkodzenia mieszka. Duży udział w etiologii łysienia plackowatego odgrywają również czynniki hormonalne, zakaźne, stres, inne choroby autoimmunologiczne czy zaburzenia psychiczne. Nie można się zarazić łysieniem plackowatym. 

Objawy i typy łysienia plackowatego 

Łysienie plackowate objawia się obecnością plackowatych ognisk pozbawionych włosów. Najczęściej dotyczy to owłosionej skóry głowy, szczególnie okolicy ciemieniowej, czołowej i potylicznej, jednak może dotyczyć także brwi czy owłosienia na brodzie u mężczyzn. Łysienie plackowate może lokalizować się również w innych częściach ciała. Wyróżnia się ponadto następujące typy łysienia plackowatego: 

• ogniskowe łysienie plackowate – charakteryzuje się ogniskowym występowaniem łysienia w różnych częściach owłosionej skóry. Może dotyczyć głowy, kończyn czy tułowia; 
• łysienie plackowate całkowite – oznacza całkowitą utratę owłosienia, zarówno w zakresie owłosionej skóry głowy, jak i w obrębie rzęs i brwi; 

• łysienie plackowate na obrzeżach głowy – wyłysienie skóry głowy w formie pasma, najczęściej w okolicy skroni; 
• łysienie plackowate złośliwe – łysienie całego ciała nie poddające się żadnemu leczeniu; 
• pasmowate łysienie plackowate – łysienie szerzy się pasmowato od środka głowy do zewnątrz; 
• rozlane łysienie plackowate – zlewające się ogniska łysienia. 

Jakie są objawy łysienia plackowatego u dorosłych? Zdarza się, że chorobie towarzyszą zmiany obejmujące paznokcie. Płytka paznokciowa staje się szorstka, ścieńczała, a paznokcie są pobruzdowane i łamliwe. Wypadanie rzęs charakterystyczne dla łysienia plackowatego dot. 2% pacjentów. 

Jak rozpoznać łysienie plackowate?

Pierwsze objawy, które wskazują na łysienie plackowate to niewielkie, okrągłe plamy pozbawione włosów. Nie towarzyszy im zaczerwienienie skóry, złuszczanie ani inne symptomy chorobowe, czasem pacjenci odczuwają jednak chwilowe mrowienie, swędzenie skóry bądź ból. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek plackowatych zmian w postaci łysienia konieczny jest kontakt z dermatologiem.  Lekarz dokonuje rozpoznania łysienia plackowatego u dzieci i dorosłych na podstawie występujących objawów klinicznych. W odniesieniu do obszarów, w których występuje łysienie, określa się odmianę choroby. Typowe objawy łysienia plackowatego, które pomagają w postawieniu prawidłowego rozpoznania to tzw. włosy wykrzyknikowe, czyli krótko ułamane włosy o grubszych i ciemniejszych końcówkach niż nasada; paznokcie z objawem naparstka (kropkowate wgłębienia w płytce) oraz pojawienie się siwych włosów na obszarach wyłysiałych. Palce naparstkowate wskazują na zaawansowany proces chorobowy. 

Łysienie plackowate – diagnostyka

Jakie badania wykonać przy wypadaniu włosów w łysieniu plackowatym? Choremu zleca się m.in.: 

• morfologię krwi; 
• badanie moczu na obecność cukru; 
• oznaczenie stężenia: żelaza, ferrytyny, cynku, witaminy B12, miedzi, witaminy D; 
• badania hormonów – oznaczenie poziomu: TSH, Ft3, Ft4 oraz anty-TPO i anty-TG; 
• USG tarczycy; 
• trichogram – pozwala na ocenę liczby włosów w fazie katagenowej i telogenowej; 
• badanie dermatoskopowe – umożliwia obserwację żółtych punktów i czopów rogowych; 
• test pociągania – lekarz pociąga za włosy z obrzeża ogniska; dodatni wynik wstępnie potwierdza obecność łysienia plackowatego; 
• biopsję skóry – wykonywana tylko w określonych przypadkach u osób o nietypowym wywiadzie klinicznym. 

W diagnostyce różnicowej łysienia plackowatego wyklucza się choroby o podobnym przebiegu w tym: łysienie bliznowaciejące, grzybicę skóry owłosionej, przerzuty nowotworowe do skóry głowy, czy nużycę wywołaną przez pasożyta nużeńca atakującego skórę głowy. Osoby z podejrzeniem łysienia plackowatego powinny odbyć konsultacje z reumatologiem, endokrynologiem oraz psychologiem. 

Leczenie łysienia plackowatego 

Jak wyleczyć łysienie plackowate? Terapia choroby obejmuje metody miejscowe i ogólnoustrojowe. Nie znając przyczyny choroby, trudno czasem o skuteczną terapię. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że głównym mechanizmem jest proces autoimmunologiczny, leki w łysieniu plackowatym to glikokortykosteroidy (kremy, maści, pianki, płyny), stosowane śródskórnie czy ogólnoustrojowe. Początkowo korzysta się z miejscowych wstrzyknięć glikokortykosteroidów. Powtarza się to mniej więcej raz w miesiącu. Alternatywą są glikokortykosteroidy miejscowe. Wśród innych leków, które mogą znaleźć zastosowanie w leczeniu łysienia plackowatego, wymienia się kapsaicynę, analogi prostaglandyn, minoksidyl, retinoidy, antralinę. W drugim rzucie można wykorzystać sulfasalazynę.

Alternatywę stanowi fotochemioterapia z użyciem promieniowania PUVA. Doustne podawanie glikokortykosteroidów jest ostatecznością. Leczenie ogólnoustrojowe sterydami ma wielu przeciwników, głównie ze względu na działania uboczne, ale również przez to, iż terapia ma często tymczasowe działanie. Po ich odstawieniu łysienie często nawraca. Dobre efekty w ciężkich postaciach łysienia plackowatego uzyskuje się przy użyciu azatiopryny. Choć na chwilę obecną łysienie plackowate u dzieci i dorosłych nie jest uleczalne, wspomniane metody mogą opóźnić wypadanie włosów w przyszłości lub przyspieszyć ich odrastanie. 

Łysienie plackowate – czy włosy odrosną? 

Po usunięciu stanu zapalnego istnieje duża szansa, że włosy odrosną. Zmienny jest czas, po jakim włosy odrastają, jednak średnio jest to 4–8 tygodni. U części chorych niestety po całkowitym zaprzestaniu leczenia dochodzi do nawrotu objawów i łysienia. W sporadycznych przypadkach nie udaje się uzyskać odrostu włosa. 

Domowe sposoby w leczeniu łysienia plackowatego 

Nie wszystkie jednostki chorobowe można leczyć domowymi sposobami, a przynajmniej nie zawsze przynosi to jakikolwiek efekt. Tak też jest w przypadku leczenia łysienia plackowatego. Domowe sposoby mogą stanowić terapię wspierającą tę podstawową. Takie metody jak np. leczenie łysienia plackowatego moczem są mitem. Choć w pielęgnacji włosów często wykorzystuje się ekstrakt z czarnej rzepy czy aloes, brak badań naukowych potwierdzających skuteczność tych środków w leczeniu łysienia plackowatego. Pozytywne efekty leczenia toksyną botulinową również nie zostały w żaden sposób udowodnione.  

 Aktualizacja: Patrycja Nawojowska

Bibliografia: 

1. Żaneta Żak , “Łysienie plackowate – podłoże oraz leczenie” Kosmetologia Estetyczna, 4 / 2019 / vol. 8. 
2. Agnieszka Domin, Piotr Domin, “Alopecia areata – łysienie plackowate – problem terapeutyczny?”, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2, 186-189, 2009.