Makrosomia – płód większy niż wiek ciąży. Przyczyny, objawy, powikłania

Makrosomia płodu, czyli hipertrofia wewnątrzmaciczna płodu, związana jest ze zbyt dużym przyrostem masy ciała dziecka do wieku ciążowego. Może ona wywołać szereg poważnych powikłań, dlatego najlepiej jej zapobiegać. Warto dodać, że makrosomia w większości wypadków dotyczy płodów płci męskiej.

Makrosomia – co to jest?

Makrosomia to stan wskazujący na zbyt duży płód w stosunku do wieku ciąży. Przyjęło się, że mówi się o niej wtedy, gdy masa ciała dziecka przekracza 90. centyl dla danej płci, rasy oraz wieku ciążowego. Makrosomia występuje także, gdy dziecko waży od 4000 g w górę, niezależnie od czasu trwania ciąży oraz innych, wyżej wymienionych czynników.

Można wyróżnić następujące rodzaje makrosomii:

• I stopnia – występuje, gdy dziecko waży 4000-4500 g,
• II stopnia – występuje, gdy dziecko waży 4500-5000 g,
• III stopnia – występuje, gdy dziecko waży powyżej 5000 g.

Wyróżniamy również dwa inne typy makrosomii:

• symetryczna – występuje u dzieci, których matki nie mają cukrzycy, mali pacjenci posiadają wówczas proporcjonalne ciało, ale zwiększoną ilość tkanki tłuszczowej,
• niesymetryczna – występuje u dzieci, których matki mają cukrzycę, u takich pacjentów występuje nie tylko zwiększona ilość tkanki tłuszczowej, ale też większy obwód barków i brzucha oraz mniejszy stosunek obwodu głowy do obwodu klatki piersiowej, takie dzieci narażone są w większym stopniu na urazy okołoporodowe.

Objawy makrosomii płodu

Jeżeli matka choruje na cukrzycę, hipertrofia może być związana z zespołem fetopatii cukrzycowej, który objawia się:

• zaczerwienioną skórą,
• dysproporcją brzucha względem głowy,
• owłosieniem w małżowinach usznych,
• nadmiernym owłosieniem na głowie.

U dzieci z makrosomią obserwuje się także:

• zwiększoną ilość tkanki tłuszczowej pod skórą,
• niedojrzałość układu nerwowego,
• niedojrzałość płuc,
• przerost mięśnia sercowego (czasem prowadzący do niewydolności serca).

Przyczyny makrosomii płodu

Przyczyną makrosomii często jest cukrzyca matki, zwłaszcza jeśli występowała ona jeszcze przed zajściem w ciążę. Chodzi tu głównie o hiperglikemię, czyli zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi. Doprowadza ono do wydzielania większej ilości insuliny oraz hormonu wzrostu. Substancje te odpowiadają z kolei za przyrost tkanki tłuszczowej u dziecka oraz zwiększenie się jego masy ciała. Do czynników ryzyka należą również:

• wiek powyżej 35 lat,
• porody po terminie,
• nadciśnienie w trakcie ciąży.

Makrosomii bardzo sprzyja otyłość matki – jeśli jej BMI jest wyższe niż 40, ryzyko makrosomii płodu jest aż trzy razy wyższe niż u kobiet z prawidłową masą ciała. Należy więc uważać na twierdzenie: „w ciąży należy jeść za dwoje”, ponieważ może ono prowadzić do niebezpiecznych rezultatów. Ryzyko makrosomii zwiększają także zespoły endokrynologiczne u matki, zespół Cushinga oraz zespół policystycznych jajników.

Makrosomia bywa skutkiem ubocznym dużej liczby porodów, a także wcześniejszego urodzenia dziecka z tą samą przypadłością. Co więcej, szanse jej pojawienia się zwiększa pewna budowa ciała matki. Do makrosomii przyczyniają się także zaburzenia genetyczne, takie jak np. zespół Beckwitha-Wiedemanna. Znaczenie mogą mieć również czynniki etniczne. Wciąż prowadzone są także badania sprawdzające, od czego zależy masa urodzeniowa dziecka.

Jak leczyć makrosomię płodu? Diagnostyka

Nie da się leczyć hipertrofii wewnątrzmacicznej płodu. Diagnozuje się ją natomiast w trakcie badania USG (gdzie widać, że wymiary kostne są większe niż powinny) – masę płodu lekarz ustala wówczas na podstawie pomiarów obwodu główki i brzucha, a także długości uda. Niekiedy makrosomię diagnozuje się dopiero po urodzeniu dziecka (jednak dzieje się to dużo rzadziej).

Należy zaznaczyć, że jeśli przyczyną makrosomii jest cukrzyca, należy ją kontrolować przez okres całej ciąży. Bardzo ważne jest wówczas regularne przeprowadzanie badań prenatalnych, tak aby odpowiednio wcześnie wykryć wszelkie nieprawidłowości. Pacjentka powinna się również prawidłowo odżywiać.

Jeśli makrosomia nie jest rozpoznana odpowiednio wcześnie, może doprowadzić do przeprowadzenia porodu w nieodpowiedni sposób. W takim przypadku wskazane jest bowiem cesarskie cięcie, wywołanie (indukcja) porodu lub postępowanie wyczekujące. Podczas porodu nie należy używać również kleszczy położniczych oraz wyciągacza próżniowego. Makrosomia stanowi także przeciwwskazanie do przeprowadzania porodu w wodzie.

Makrosomia a rozwój dziecka i powikłania

Makrosomia może być przyczyną wielu powikłań. Przede wszystkim zwiększa ona ryzyko urazów w życiu płodowym. Podczas standardowego porodu może również doprowadzić do:

• wydłużenia czasu porodu,
• zatrzymania akcji porodowej,
• zakażeń połogowych,
• uszkodzenia kanału rodnego,
• rozejścia się spojenia łonowego,
• obfitych krwawień porodowych i poporodowych,
• wtórnego niedowładu macicy i zaburzeń czynności skurczowej,
• uszkodzenia lub porażenia splotu ramiennego,
• uszkodzenia lub porażenia nerwu przeponowego
• złamania mostka lub kości ramiennej,
• zwichnięcia stawu barkowego.

U niektórych dzieci makrosomia prowadzi też do encofalopatii, której skutkiem jest upośledzenie umysłowe lub nawet zgon noworodka. U dzieci matek z cukrzycą, po porodzie istnieje też większe ryzyko nasilonej i przedłużonej żółtaczki. Czasem dochodzi też u nich do zaburzeń oddychania, które spowodowane są niewydolnością płuc wywołaną przez hiperglikemię.

Wystąpienie makrosomii wiąże się najczęściej także z pojawianiem się różnych chorób w przyszłości. Zwykle na pewnym etapie rozwoju dochodzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej (dotyczy to m.in. cukrzycy, insulinooporności, nieprawidłowej tolerancji glukozy), zespołu metabolicznego, nadciśnienia tętniczego oraz nadwagi i otyłości. Makrosomia może powodować także zmniejszoną ilość glukozy (hipoglikemię), magnezu (hipomagnezemię), wapnia (hipokalcemię), a także zwiększone stężenie bilirubiny w naczyniach krwionośnych.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557577/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27727018/