Przewlekła choroba, która niszczy ważny narząd. Czym jest marskość wątroby?

Marskość wątroby to przewlekłe schorzenie, w przebiegu którego dochodzi do postępującego włóknienia miąższu wątroby i martwicy komórek, co prowadzi ostatecznie do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządu. Przyczyny marskości wątroby to przede wszystkim nadużywanie alkoholu oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C. Objawy marskości wątroby obejmują m. in. osłabienie, spadek masy ciała, żółtaczkę, wodobrzusze, krwawienia z przewodu pokarmowego. Najpoważniejszym powikłaniem marskości jest rak wątroby.

Marskość wątroby: co to za choroba?

Marskość wątroby to postępujące w czasie zwłóknienie jej miąższu, które powoduje zniszczenie jej unikatowej struktury. Choroba ta może występować u 5-10 proc. populacji. Komórki wątrobowe są sukcesywnie zastępowane tkanką łączną, która jest pozbawiona umiejętności wykonywania wszystkich swoich funkcji. Pojawia się zwłóknienie wątroby, powstaje bliznowata tkanka łączna, która uniemożliwia kontakt pomiędzy komórkami wątroby a naczyniami krwionośnymi i kanalikami żółciowymi. Narząd traci zdolność do syntezy glikogenu, magazynowania witamin A, D, B12 i żelaza, produkcji żółci czy neutralizowania szkodliwych produktów przemiany materii. Uszkodzenie wątroby jest nieodwracalne, można jednak spowolnić jego postęp. Ludzka wątroba ma niesłychanie duże zdolności regeneracyjne. Nawet gdy uszkodzonych jest około 70 proc. hepatocytów (komórek wątroby), może się zregenerować. Przy marskości wątroby wszystkie te procesy i funkcje są zaburzone, a objawy dotyczą wielu narządów.

Jedna choroba, kilka odmian

W zależności od przyczyn marskości wątroby i czynników uszkadzających miąższ wątroby, wyróżnić można następujące rodzaje marskości wątroby:

• alkoholowa marskość wątroby,
• marskość pozapalna,
• marskość zastoinowa,
• marskość autoimmunologiczna,
• marskość żółciowa,
• marskość uwarunkowana genetycznie.

Nie tylko alkohol. Przyczyn jest więcej

Marskość wątroby to stan, w którym z różnych przyczyn dochodzi do przemian w strukturze wątroby – włóknienia i przemiany w guzki regeneracyjne. Jest konsekwencją poważnych chorób przewlekłych wątroby oraz czynników zewnętrznych uszkadzających ją. Najczęstszą przyczyną objawów marskości wątroby jest alkohol, następnie zapalenia wątroby o etiologii wirusowej, choroby metaboliczne, choroby dróg żółciowych, leki i toksyny. Objawy marskości wątroby u alkoholika często są ignorowane, a pacjent dopiero w ciężkim stanie trafia do szpitala po pomoc.

Możliwe przyczyny marskości wątroby są następujące:

• przewlekłe stosowanie niektórych leków,
• nadużywanie alkoholu
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby,
• cukrzyca typu 2
• otyłość,
• mukowiscydoza,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C,
• hemochromatoza,
• choroba Wilsona,
• pierwotna marskość żółciowa.

Marskość wątroby – objawy ogólne

Objawy marskości wątroby zależą od zaawansowania choroby, ilości czynnego miąższu wątroby, czasu trwania, zaburzeń krążenia wrotnego oraz od leczenia. Możliwy jest bezobjawowy przebieg marskości wątroby, pierwsze objawy mogą być dyskretne i niezauważalne w początkowym etapie. Następnie dochodzi do rozwinięcia się choroby i pojawienia się zdekompensowanej marskości wątroby. Objawy są wtedy widoczne, może dojść do ciężkich zaburzeń ze strony układu nerwowego, stan taki jest zagrożeniem dla życia. Chory jest osłabiony, nie ma apetytu, łatwo się męczy, jest niedożywiony. Charakterystyczny jest wygląd osoby z marskością wątroby (objawy zewnętrzne, widoczne na pierwszy rzut oka) – tak zwany wygląd „kasztanowego ludzika” – szczupłe kończyny dolne i górne, powiększony obwód brzucha. Oprócz tego mogą być obecne bóle mięśni, świąd, krwawienia z nosa, dziąseł oraz dróg rodnych. U mężczyzn mogą pojawić się powiększone gruczoły piersiowe.

Objawy skórne marskości wątroby

Na skórze może pojawić się żółtaczka, pajączki wątrobowe (na skórze klatki piersiowej oraz kończyn), poszerzenia naczyń na skórze, zaczerwienienie dłoni oraz podeszw stóp, kępki żółte, utrata owłosienia na klatce piersiowej i pod pachami u mężczyzn, pojawienie się owłosienia męskiego u kobiet, widoczne poszerzone naczynia krążenia obocznego wokół pępka – „głowa meduzy”. Mogą pojawić się wybroczyny. Poza objawami skórnymi pojawiają się także dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Chory zgłasza nudności, wymioty, uczucie wzdęcia. Może odczuwać bolesność okolicy prawej podżebrowej, w której wątroba może być wyczuwalna jako powiększona przez powłoki ciała – w większości przypadków wątroba jest jednak zmniejszona i niewyczuwalna za pomocą dotyku. U chorych na marskość wątroby wodobrzusze rozwija się w efekcie zaburzenia krążenia wrotnego w wątrobie.

Badania, które trzeba wykonać

W etapie bezobjawowym rozpoznanie ustala się na podstawie pobranego wycinka z tkanki wątrobowej. W przypadku marskości wątroby zdekompensowanej objawy i typowe odchylenia od norm w badaniach laboratoryjnych są wystarczające do rozpoznania. Zalecane jest wykonanie następujących badań laboratoryjnych:

• próby wątrobowe (aminotransferaza asparaginianowa, aminotransferaza alaninowa, białko, bilirubina całkowita),
• gammaglutamylotranspeptydaza,
• fosfataza zasadowa.

Pomocne są także badania obrazowe – USG wątroby. Objawy oraz wyniki badań laboratoryjnych są kryterium, na którym opiera się planowanie dalszego postępowania.

Jak leczyć marskość wątroby?

Leczenie marskości wątroby obejmuje całkowite wykluczenie alkoholu, tytoniu oraz odpowiednią dietę. Konieczne jest również leczenie przyczynowe zależne od powodu, przez który powstała marskość. Najszerszą grupą chorych są osoby cierpiące na alkoholową marskość wątroby. Objawy występują w tym przypadku głównie przez spożywanie dużych ilości alkoholu, dlatego należy całkowicie zaprzestać jego spożywania. Pomocne może być udanie się na terapię odwykową. Leczenie objawowe skupia się na wyrównywaniu gospodarki elektrolitowej, zaburzeń krzepnięcia, hiperglikemii i cukrzycy. Konieczne jest leczenie powikłań, które mogą być nawet zagrożeniem dla zdrowia i życia. Zaleca się dodatkowe szczepienia przeciwko WZW typu A i B oraz pneumokokom. Marskości niestety wyleczyć nie można – proces degeneracji jest nieodwracalny. Można jednak go spowolnić, złagodzić część dolegliwości i zapobiegać rozwojowi powikłań, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie wrotne. Leki podawane są w zależności od przyczyny: jeżeli przyczyna jest wirusowa – interferon, jeśli autoimmunologiczna – leki sterydowe.

Podstawową metodą leczenia objawów marskości wątroby zdekompensowanej jest przeszczep wątroby. Pacjent musi spełnić szereg warunków, by zakwalifikować się do operacji.

Marskość wątroby – dieta wątrobowa. Co jeść?

Dieta w marskości wątroby powinna być odpowiednio zbilansowana pod kątem kalorii i wartości odżywczych, co ma zapobiec postępującej utracie masy ciała i wyniszczeniu organizmu. Zalecane proporcje makroskładników to:

• 45 – 60 proc. węglowodanów,
• 30 – 35 proc. tłuszczów,
• 10 – 20 proc. białka.

Posiłki powinny być niewielkie, spożywane regularnie. Konieczne jest unikanie ostrych i ciężkostrawnych potraw oraz alkoholu. Czy piwo bezalkoholowe szkodzi wątrobie? Osoby z marskością powinny go unikać – może zawierać śladowe ilości alkoholu, a także dodatki mogące zaszkodzić wątrobie (stabilizatory, barwniki czy aromaty).

Polecane zioła na marskość wątroby to przede wszystkim ostropest plamisty stanowiący źródło sylimaryny – związku działającego ochronnie na wątrobę i wspomagającego regenerację.

Marskość wątroby – ile się żyje

Gdy rozwija się marskość wątroby, rokowania zależą od stopnia zaawansowania choroby. Trudno jednoznacznie określić, jaka jest długość życia z marskością wątroby. Tylko 25 proc. chorych z rozpoznaną marskością przeżywa 10 lat.

Powikłania marskości wątroby

Nieleczona marskość wątroby może prowadzić do rozwoju licznych powikłań, z których najpoważniejsze to:

• żylaki przełyku,
• zespół wątrobowo-nerkowy,
• zespół wątrobowo-płucny,
• encefalopatia wątrobowa,
• pierwotny rak wątroby.

Profilaktyka marskości wątroby

Aby zminimalizować ryzyko rozwoju marskości wątroby, warto ograniczyć spożycie alkoholu, a także stosować profilaktykę zakażenia wirusem wirusowego zapalenia wątroby, W tym celu unikać należy kontaktu z materiałem biologicznym (krew), warto zaszczepić się przeciwko wirusowi HBV.

Bibliografia:

1. Amodio P. i in., The nutritional management of hepatic encephalopathy in patients with cirrhosis: International Society for Hepatic Encephalopathy and Nitrogen Metabolism Consensus, Hepatology, 2013, Jul, 58(1)
2. Jurczyk J., Marskość wątroby, Przew Lek 2001, 4(3)