Między chaosem a spokojem. Jak leczyć ADHD u dorosłych?

Uzyskanie diagnozy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej to pierwszy krok. Najważniejsze zaczyna się później: jak sobie z tym wszystkim poradzić w praktyce? Jak wrócić do kontroli nad życiem i przestać żyć w poczuciu przeciążenia? Leczenie ADHD to nie tylko leki, a kompleksowe działania. Dobrze dobrana terapia może realnie poprawić jakość życia. Co zatem działa najlepiej i jak leczyć ADHD u dorosłych? 

Jak wygląda ADHD u osób dorosłych? 

Życie osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) nie należy do najprostszych. Osoba dorosła z ADHD może sprawiać wrażenie rozkojarzonej, wiecznie spóźnionej lub niesłownej. Otóż, nie dlatego, że jej nie zależy, lecz z powodu różnic neurologicznych w strukturze i funkcjonowaniu mózgu.

U wielu pacjentów dominują trudności z koncentracją, dezorganizacja i impulsywność – ale w innej, często mniej widocznej formie. 

Najczęstsze trudności zgłaszane przez dorosłych z ADHD to m.in.: 

• rozpraszanie się podczas pracy, spotkań i rozmów, 
• odkładanie zadań „na ostatnią chwilę”,  
• problemy z planowaniem i realizacją zadań, 
• emocjonalność i impulsywność, 
• zapominanie o terminach, obowiązkach czy ważnych sprawach, 
• ciągły chaos. 

Niektóre osoby doświadczają też chronicznego zmęczenia, trudności w odpoczynku, gonitwy myśli i problemów z utrzymaniem długoterminowych relacji. Objawy te nasilają się pod wpływem stresu i przeciążenia, a często są błędnie interpretowane jako cechy osobowości. 

Leczenie ADHD. Od czego zacząć? 

Leczenie zawsze poprzedza rzetelna diagnoza. W przypadku dorosłych nie opiera się ona na jednym teście, ale na całościowym wywiadzie klinicznym. Specjalista, zazwyczaj psychiatra lub psycholog, analizuje przebieg objawów od dzieciństwa, ich wpływ na codzienne funkcjonowanie oraz możliwe zaburzenia współistniejące. 

Podstawą rozpoznania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi są kryteria zawarte w dwóch najczęściej stosowanych klasyfikacjach: amerykańskim podręczniku DSM-5 oraz międzynarodowej klasyfikacji ICD-11 opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia. 

W praktyce klinicznej w Polsce nadal obowiązuje ICD-10, w której ADHD występuje pod nazwą „zaburzenia hiperkinetyczne”. W tym ujęciu objawy powinny pojawić się przed ukończeniem 7. roku życia i występować w więcej niż jednym środowisku, np. w domu i w pracy. 

Nowsze podejścia, zawarte w DSM-5, zakładają nieco późniejszy możliwy początek objawów i wyróżniają trzy profile przebiegu ADHD:  

• z przewagą zaburzeń uwagi,  
• z przewagą nadpobudliwości-impulsywności,  
• typ mieszany. 

ADHD u dorosłych a leki. Jak przebiega terapia farmakologiczna? 

W wielu przypadkach farmakoterapia jest niezbędna, zwłaszcza gdy objawy znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. Leki mogą poprawić koncentrację, redukować impulsywność oraz zwiększyć kontrolę nad własnymi działaniami. 

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami, lekami pierwszego wyboru są psychostymulanty, przede wszystkim metylofenidat.  

W niektórych przypadkach lekarz może zaproponować inne leki, stosowane poza głównymi wskazaniami (tzw. off-label), takie jak bupropion, klonidyna czy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Ich skuteczność w leczeniu ADHD jest nieco niższa, jednak są pomocne, jeśli symptomy nie ustępują mimo wcześniejszego leczenia albo gdy ADHD współwystępuje z depresją, lub innymi zaburzeniami. 

Należy jednak pamiętać, że najlepsze efekty terapeutyczne przynosi połączenie farmakoterapii z psychoterapią.  

Psychoterapia w ADHD. Dlaczego sama farmakologia to za mało? 

Leczenie ADHD u dorosłych powinno mieć charakter kompleksowy – leki często łagodzą objawy, ale nie rozwiązują trudności związanych z codziennym funkcjonowaniem w pracy lub szkole. Dlatego tak ważna jest psychoterapia, która pozwala lepiej samego siebie i wprowadzać trwałe zmiany. 

Najlepiej przebadanym podejściem terapeutycznym w ADHD jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Polega ona na identyfikowaniu i modyfikowaniu schematów myślenia oraz wzorców zachowania, które utrudniają funkcjonowanie. W terapii wykorzystywane są m.in.: 

• rozpoznawanie irracjonalnych przekonań (np. „zawsze zawalam”, „nie dam rady”) i zamiana ich na bardziej realistyczne myśli, 
• modyfikacja zachowań, np. przełamywanie unikania zadań, które wywołują lęk lub stres, 
• trening umiejętności wykonawczych: zarządzanie czasem, planowanie, organizacja dnia i ustalanie priorytetów, 
• budowanie wewnętrznego, pozytywnego dialogu, który przeciwdziała nadmiernej samokrytyce. 

Codzienność dorosłych z ADHD. Jak uporządkować dzień i zadbać o zdrowie? 

Osobom z ADHD trudno ogarnąć natłok spraw, bodźców i myśli. Zaplanowanie dnia, skupienie się na jednym zadaniu czy utrzymanie rytmu potrafi kosztować więcej energii niż samo wykonanie obowiązków. To, co dla innych jest proste, dla nich bywa codzienną walką.  

Co może pomóc? Poniżej kilka przydatnych wskazówek: 

• regularne godziny snu, posiłków, pracy i odpoczynku, 
• korzystanie z kalendarzy, aplikacji z przypomnieniami lub list zadań (najlepiej widocznych). 
• podział zadań na mniejsze kroki, im prostszy pierwszy krok, tym łatwiej zacząć, 
• praca w blokach czasowych, np. metoda Pomodoro (25 minut pracy, 5 minut przerwy), 
• regularne posiłki o niskim indeksie glikemicznym, które stabilizują poziom energii i wspierają pracę mózgu, 
• ruch każdego dnia np. ćwiczenia aerobowe (spacer, rower, taniec), 
• suplementacja kwasów omega-3 (np. olej z ryb), 
• ograniczenie cukru, kofeiny i przetworzonych produktów. 

To wszystko nie sprawi, że ADHD zniknie, ale może naprawdę ułatwić życie. Dobrze dobrana dieta, odrobina ruchu i kilka prostych zmian w codziennych nawykach potrafią poprawić zdrowie i komfort osoby neuroróżnorodnej. Oczywiście, nie jako magiczne rozwiązanie, ale jako wsparcie, które dzień po dniu buduje większą równowagę życiową. 

Bibliografia: 

1. Januszewska E., Januszewski A., Nadpobudliwość psychoruchowa – kryteria diagnostyczne, przebieg i trudności na różnych etapach rozwoju, Rocznik Filozoficzny Ignatianum, 2016, 22(2). 
2. Katrynicz, A. Żywe srebra. Menedżer Zdrowia, 2011 (6). 
3. Kupicka Z., Poraj G., Kaźmierski J., ADHD u dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki, Psychiatra i Psychologia Kliniczna, 2017. 
4. San Mauro Martin, I., Sanz Rojo, S., González Cosano, L., Conty de la Campa, R., Garicano Vilar, E., & Blumenfeld Olivares, J. A. Impulsiveness in children with attention-deficit/hyperactivity disorder after an 8-week intervention with the Mediterranean diet and/or omega-3 fatty acids: a randomised clinical trial. Neurologia, 37(7), 2022. 
5. Szaniawska M., Trudna diagnoza – dylematy rzetelnej oceny ADHD u dorosłych pacjentów. Część I. Obraz kliniczny, trudności diagnostyczne, leczenie, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2010, 10(3). 
6. https://wspomaganie-rozwoju.pl/blog/jak-radzic-sobie-z-adhd-u-doroslych/ [dostęp: 27.03.2025].