Mięśnie szkieletowe – budowa, rodzaje i choroby mięśni

Mięśnie szkieletowe to struktury zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. W przeciwieństwie do mięśni gładkich, mięśnie szkieletowe są zależne od woli człowieka. Dzięki odpowiedniej budowie i przyczepie do kości stanowią czynną część układu ruchu. Osłabienie mięśni szkieletowych to jeden z głównych objawów miopatii, czyli chorób mięśni takich jak dystrofie mięśniowe czy zapalenie wielomięśniowe.

Budowa mięśnia szkieletowego

Mięśnie szkieletowe należą do jednych z trzech rodzajów mięśni.  Nazywane są również mięśniami poprzecznie prążkowanymi lub mięśniami zależnymi od woli. Podlegają świadomej kontroli i odpowiedzialne są za ruchy zamierzone. Do pozostałych typów mięśni w ciele człowieka należą mięśnie gładkie konstrolujące narządy wewnętrzne oraz mięsień serca, który odpowiada za skurcze serca.

Mięsień szkieletowy zbudowany jest z trzech warstw tkanki łącznej:

• namięsnej (epimysium) – tkanki łącznej zwartej dzielącej mięsień na pęczki,
• omięsnej (perimisium) oddzielającej poszczególne pęczki włókien mięśniowych,
• śródmięsnej (endomysium) – tkanki łącznej luźnej, która otacza każde włókno wewnątrz pęczka mięśniowego.

Mięśnie szkieletowe składają się z wrzecionowatych komórek mięśniowych (miocytów). W każdym włóknie mięśniowym poprzecznie prążkowanym znajdują się:

• liczne jądra komórkowe ułożone obwodowo pod sarkolemmą (błoną komórkową komórek mięśniowych),
• miofibryle, czyli włókna kurczliwe składające się z filamentów cienkich, w ktorych sklad wchodzą białaka: aktyna, tropomiozyna i troponina oraz filamentów grubych składających się z miozyny,
• mitochondria,
• aparat Golgiego,
• siateczka sarkoplazmatyczna.

Rodzaje mięśni szkieletowych

Podział mięśni szkieletowych człowieka opiera się o kilka kryteriów i uwzględnia kształt, liczbę przyczepów, lokalizację, czynność i funkcje. Wyróżnia się:

• ze względu na kształt: mięśnie długie (m. piszczelowy, udowy, ramienia), krótkie (m. otaczające kręgosłup i torebki stawowe), szerokie (m. klatki piersiowej, m. brzucha), okrężne (m. znajdujące się wokół naturalnych otworów organizmu (ust, oczu,
  odbytu),
• ze względu na liczbę przyczepów: mięśnie dwugłowe (m. dwugłowy ramienia), mięśnie trójgłowe (m. trójgłowy ramienia), mięśnie czworogłowe (m. czworogłowy uda),
• ze względu na położenie: mięśnie głowy (m. żuciowe, m. mimiczne), mięśnie szyi (m. mostkowo‐obojczykowo‐sutkowy), mięśnie klatki piersiowej (m. piersiowy, m. międzyżebrowe), mięśnie brzucha (m. prosty brzucha), mięśnie grzbietu (m. najszerszy grzbietu), mięśnie kończyn (m. naramienny, m. pośladkowy, m. łydki),
• ze względu na czynność: mięśnie wdechowe (m. międzyżebrowe zewnętrzne, m. dźwigacze żeber, m. przepona), mięśnie wydechowe (m. poprzeczny klatki piersiowej, m. mały brzucha), mięśnie utrzymujące postawę (m. czworoboczny grzbietu, m. pośladkowy),
• ze względu na funkcję: zginacze (m. łokciowy, nadgarstkowy), prostowniki (m. grzbietu, m. kciuka), przywodziciele (m. uda), odwodziciele (m. kciuka), dźwigowe (m. łopatki, m. żeber), obniżające (m. kącików ust, m. wargi dolnej).

Funkcje mięśni szkieletowych

Funkcją mięśni szkieletowych jest utrzymanie postawy ciała i umożliwienie poruszania się. Jednostką motoryczną mięśnia jest motoneuron wraz z wszystkimi włóknami mięśniowymi, które unerwia. Wyróżnia się trzy typy włókien mięśniowych: czerwone (typ I), pośrednie (typ II A) i białe (typ II B). Włókna czerwone męczą się powoli, dlatego wykorzystywane są podczas długotrwałego wysiłku fizycznego o umiarkowanym stopniu intensywności. Włókna mięśniowe typu I  przeważają nad innymi typami włókien w mięśniach posturalnych. Włókna białe kurczą się szybko i silnie, ale jednocześnie szybko ulegają zmęczeniu. Organizm korzysta z nich podczas intensywnego, ale krótkotrwałego wysiłku, np. podczas sprintów i dyscyplin siłowych.

Choroby mięśni szkieletowych

Choroby mięśni, nazywane inaczej miopatiami, to szeroka grupa chorób, których przyczyną jest uszkodzenie mięśnia. Głównym objawem chorób w obrębie mięśni szkieletowych jest ich osłabienie, zwykle obustronne i symetryczne. Ponadto pojawia się zanik mięśni, hipotonia mięśniowa oraz osłabienie odruchów ścięgnistych. Miopatie mogą mieć charakter wrodzony, gdy są uwarunkowane genetycznie (np. dystrofie mięśniowe) lub nabyty, kiedy rozwijają się na podłożu zapalnym, w przebiegu chorób endokrynologicznych czy jako skutek uboczny stosowania niektórych leków, np. statyn.

Przykładem chorób mięśni są:

1. Zapalenie wielomięśniowe. Objawia się narastającym osłabieniem mięśni, a w szczególności mięśni barku i bioder, bólem, zapaleniem stawów i dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Jeśli dodatkowo pojawią się zmiany skórne, mówi się o zapaleniu skórno-mięśniowym. Przyczyna rozwoju zapalenia wielomięśniowego nie została do końca poznana. Sugeruje się, że czynnikami przyczyniającymi się powstania schorzenia są czynniki immunologiczne, środowiskowe oraz predyspozycja genetyczna. W leczeniu zapalenia wielomięśniowego stosuje się farmakoterapię glikokortykosteroidami oraz fizjoterapię, która ma na celu odbudowanie siły mięśniowej.
2. Dystrofie mięśniowe. Grupa chorób dziedzicznych, wśród których należą m.in. dystrofia mięśniowa Duchenne’a oraz dystrofia mięśniowa Beckera. W schorzeniach tych dochodzi do włóknienia i otłuszczenia włókien mięśniowych. Między trzecim a piętym rokiem życia u dziecka pojawia się skłonność do upadków, a między 9. a 10. rokiem życia następuje utrata zdolności chodzenia. Na chwilę obecną nie ma leku na dystrofię mięśniową, a leczenie ma na celu opóźnienie postępu choroby.

Bibliografia:

1. Katarzyna Robaszkiewicz, Joanna Moraczewska, Wrodzone miopatie – choroby mięśni szkieletowych związane z zaburzeniami struktury i funkcji filamentu aktynowego, Postępy Hig Med Dosw (online), 2011; 65: 347-356.
2. Hanna Chwalińska-Sadowska, Paweł Mielnik, Zapalenie skórno-mięśniowe i wielomięśniowe, Postępy Nauk Medycznych s2/2011, s. 15-22.