Mikcja – fizjologia a patologia. Jakie objawy świadczą o chorobie?

Fizjologicznie mocz jest wydalany przez cewkę moczową z pęcherza moczowego. Ten proces określa się mianem mikcji. Ilość oddawanego moczu jest jednak zmienna – od czego zależy? Jakie są możliwe zaburzenia oddawania moczu?  Gdzie należy szukać ich przyczyny? 

Mikcja – definicja procesu  

Mikcja jest medycznym określeniem oddawania moczu. Poprzez szereg procesów fizjologicznych, mocz gromadzony jest ostatecznie w pęcherzu moczowym, a następnie wydalany przez cewkę moczową. Dzieje się to przy koordynacji wielu składowych, w tym zwieracza cewki moczowej czy ośrodka mikcji w ośrodkowym układzie nerwowym. Istotną rolę w prawidłowym procesie oddawania moczu odgrywają również mięśnie dna miednicy. Jednorazowo powinnaś wydalać ok. 200-300 ml moczu. W warunkach prawidłowych uczucie parcia na pęcherz następuje przy ok. 150-200 ml moczu w pęcherzu moczowym.

Prawidłowa ilość mikcji – jak często powinno się korzystać z toalety? 

W warunkach prawidłowych człowiek powinien oddawać mocz ok. 4-7 razy na dobę. W nocy nie powinno się korzystać z toalety, choć pojedyncze oddanie moczu przyjmuje się za wariant normy. Oczywiście są to przybliżone dane, gdyż ilość mikcji może się zmienić na skutek zwiększenia czy zmniejszenia ilości przyjmowanych w ciągu doby płynów, jak również czasu ich spożywania.  

Jeśli tuż przed snem spożyjesz bardzo dużo płynów, może okazać się, że w nocy częściej będziesz musiała korzystać z toalety. Należy też wziąć pod uwagę bilans dobowy płynów. Jeśli jest upalny dzień bądź występuje nasilona biegunka, wtedy organizm traci sporo wody alternatywnymi drogami – przez skórę z potem czy wraz ze stolcem. Tym samym produkcja moczu jest zmniejszona. 

Rodzaje zaburzeń mikcji 

Wśród zasadniczych problemów z oddawaniem moczu wymienia się: 

• dysurię – to bolesne oddawanie moczu, towarzyszą temu również trudności w mikcji. Mocz leci słabym strumieniem lub wręcz kroplami; 
• skąpomocz – to zmniejszenie ilości wydalanego moczu na mniej niż 500 ml w ciągu doby; 
• bezmocz – całkowite upośledzenie oddawania moczu (maksymalnie 100 ml/dobę); 
• wielomocz – wydalanie przeszło 2500 ml moczu na dobę. 

Bolesne oddawanie moczu kroplami – co może być przyczyną? 

Przyczyną dysurii najczęściej jest zapalenie cewki moczowej lub pęcherza moczowego. Objawy dysuryczne obejmują wtedy częste poczucie konieczności skorzystania z toalety, oddawanie moczu kroplami, pieczenie w okolicy cewki moczowej. Możesz również odczuwać ból bądź dyskomfort w okolicy podbrzusza. 

Oddawanie moczu kroplami jest również charakterystyczne dla pacjentów cierpiących na rozrost gruczołu krokowego (prostaty) czy nowotwory tego narządu. Ból, który towarzyszy zaburzeniom oddawania moczu, sugerować może jego kolkowy charakter. Wiąże się to z występowaniem kamieni na różnych poziomach układu moczowego. U kobiet niejednokrotnie objawy związane z patologią narządów płciowych są odbierane i diagnozowane jako objawy dysuryczne.

Diagnostyka zaburzeń oddawania moczu 

Wśród podstawowych badań obejmujących diagnostykę układu moczowego zalicza się: 

• badanie z krwi (parametry zapalne, morfologia krwi obwodowej, parametry nerkowe jak kreatynina i GFR); 
• badanie narządów płciowych przez urologa czy ginekologa; 
• badanie ogólne moczu i posiew moczu; 
• badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej; 
• specjalistyczne badania urologiczne jak np. cystoskopia czy inne.

Zaburzenia ilości oddawanego moczu 

Wśród zaburzeń ilości oddawanego moczu wymienia się skąpomocz, bezmocz lub wielomocz. Zmniejszenie ilości wydalanego moczu wynika przede wszystkim z zaostrzenia przewlekłych bądź wystąpienia ostrych zaburzeń nerek. Przyczyny zwiększonego wydalania moczu obejmują: 

• nadmierną podaż płynów; 
• stosowanie leków o działaniu moczopędnym; 
• cukrzycę niewyrównaną; 
• nerkopochodną bądź ośrodkową moczówkę prostą, będącą złożoną jednostką endokrynologiczną.

Dzienniczek mikcji – jak prowadzić? 

U niektórych pacjentów z zaburzeniami oddawania moczu zaleca się prowadzenie dzienniczka mikcji. Pomiary prowadzone są przez minimum 3 dni, najlepiej w warunkach domowych, przez całą dobę. Zaleca się, by pacjent korzystał z gotowych dzienniczków mikcji, by uwzględnić wszystkie konieczne informacje. Celem pomiarów wykorzystuje się pojemnik o objętości ok. 500-600 ml. Dziennik mikcji to inaczej dokładny bilans płynów. Zapisuje się w nim: 

• wypite płyny (godzina, rodzaj płynu i objętość); 
• wydalony mocz (godzina, objętość moczu); 
• zaznaczenie epizodów mimowolnego oddania moczu czy innych niepokojących objawów, jak również konieczność korzystania z dodatkowych środków higienicznych jak np. podpaski. 

Bibliografia: 

1. Górnicka J., Choroby układu moczowego, AWM Agencja Wydawnicza, 2012. 
2. Barcz E., Nietrzymanie moczu u kobiet. W gabinecie lekarza specjalisty, Ginekologia i położnictwo, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019. 
3. Mantur M., Nancy A., Diagnostyka laboratoryjna moczu i innych płynów ustrojowych, Edra Urban & Partner, 2013.