Móżdżek – budowa, funkcje, choroby i badanie móżdżku

Móżdżek to struktura ośrodkowego układu nerwowego, która odpowiedzialna jest za koordynację ruchową i zachowanie równowagi ciała. Najnowsze badania sugerują, iż móżdżek kontroluje również procesy pamięciowe i językowe. Jeśli dojdzie do uszkodzenie móżdżku, mogą pojawić się zaburzenia chodu, trudności z mówieniem oraz problemy z wykonywaniem niektórych ruchów kończyn.

Budowa móżdżku

Móżdżek to część mózgowia znajdująca się poniżej płatów potylicznych kory mózgu. Struktura ta składa się z dwóch półkul, które połączone są w linii pośrodkowej robakiem móżdżku. Na powierzchni móżdżku znajduje się wiele drobnych zakrętów. Tworzące się między nimi szczeliny dzielą móżdżek na trzy płaty: płat przedni, płat tylny oraz płat kłaczkowo-grudkowy. Dolne części móżdżku to migdałki móżdżku.

Móżdżek połączony jest z pniem mózgu za pomocą tzw. konarów, czyli wiązek włókien nerwowych. Konar górny móżdżku tworzy połączenie móżdżku ze śródmózgowiem, konar środkowy łączy móżdżek z mostem, a konar dolny tworzy szlak dla móżdżku i rdzenia przedłużonego. W odróżnieniu od kory mózgowej, w której każda ze stron półkuli kontroluje przeciwną stronę ciała, w móżdżku zależność ta nie występuje i lewa półkula odpowiada za kontrolę lewej strony ciała, a prawa prawej.

W budowie wewnętrznej móżdżku wyróżnia się zewnętrzną istotę szarą utworzoną z komórek nerwowych i dendrytów (korę móżdżku) oraz wewnętrzną istotę białą, którą tworzą włókna nerwowe. W istocie białej znajdują się cztery jądra móżdżku, które pełnią bardzo ważne funkcje. Jądro wierzchu odpowiada za utrzymanie równowagi. Jądro kulkowate i czopowate wpływają na napięcie mięśni i postawę ciała. Jądro zębate odpowiedzialne jest za koordynację ruchów mięśni zainicjowanych przez mózg.

Funkcje móżdżku

Za co odpowiada móżdżek? Móżdżek odpowiada za:

• koordynację ruchową kończyn i kontrolę płynności ruchu, w tym inicjację i przebieg ruchów prostych i złożonych, wolnych i szybkich,
• regulację napięcia mięśni szkieletowych służącą utrzymaniu równowagi i postawy ciała,
• kontrolowanie ruchów wykonywanych podczas chodzenia,
• kontrolowanie ruchów gałek ocznych,
• regulacja czynności odruchowych,
• planowanie oraz uczenie się nowych ruchów,
• regulację sprawności poznawczej – kontrolę procesów językowych i pamięciowych.

Każda z tych funkcji pełniona jest przez osobną strukturę móżdżka. Za utrzymanie postawy i równowagi odpowiada płat grudkowo-kłaczkowy. Napięcie mięśniowe reguluje przedni płat móżdżku, do którego informacje docierają z receptorów proprioceptywnych. Koordynacja ruchów dowolnych możliwa jest dzięki płatowi tylnemu.

Choroby móżdżku

Jakie skutki powoduje uszkodzenie móżdżku? Uszkodzenie móżdżku wiąże się z pojawieniem się zaburzeń  funkcji ruchowych i pozaruchowych. Towarzyszą mu takie objawy, jak: zaburzenia postawy i chodu, trudności w koordynacji zaplanowanych ruchów czy drżenia mimowolne. Skutkiem uszkodzenia móżdżku jest także zmiana przebiegu wykonywanego ruchu, wynikająca z nieprawidłowego skurczu mięśni. Problemy w koordynacji ruchów dotyczą mięśni różnych części ciała – kończyn, głowy i twarzy, co utrudnia wykonywanie codziennych czynności, w tym jedzenie i mówienie.

Wśród chorób móżdżku wymienia się:

Udar móżdżku

Udar móżdżku to rzadko występujące schorzenie, którego przyczyną jest zakrzep w obrębie naczynia doprowadzającego krew do móżdżku (udar niedokrwienny móżdżku) bądź uraz głowy i wylew krwi do móżdżku (udar krwotoczny móżdżku). Do czynników ryzyka udaru należy: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze krwi, miażdżyca i zaburzenia lipidowe. Objawy udaru móżdżku to: drżenie mięśni, zaburzenia koordynacji ruchowej, zawroty i bóle głowy, wymioty i nudności oraz zaburzenia świadomości.

Zanik móżdżku

Zanik móżdżku to tzw. ataksja móżdżkowo-rdzeniowa. Choroba ta może być wrodzona i wynika z zaburzeń rozwoju móżdżku. Schorzenie pojawia się też wtórnie jako skutek nadużywania alkoholu (alkoholowy zanik móżdżku) i leków czy współistnienia chorób naczyniowych, nowotworowych oraz stwardnienia rozsianego. W obrębie móżdżku może dojść do zaniku kory móżdżku, zaniku jądra zębatego lub zaniku wieloukładowego.

Zapalenie móżdżku

Ostre zapalenie móżdżku występuje u małych dzieci (najczęściej w wieku od dwóch do pięciu lat) jako powikłanie infekcji wirusowej, bakteryjnej, grzybiczej bądź pierwotniakowej. Charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem, w którym dochodzi do zaburzenia koordynacji ruchowej, oczopląsu, trudności w mówieniu, czasem też gorączki. Leczenie uzależnione jest od nasilenia objawów. Ostre zapalenie móżdżku o łagodnym przebiegu leczy się wyłącznie objawowo. W poważniejszych przypadkach konieczne może okazać się przeprowadzenie operacji neurochirurgicznej.

Hipoplazja móżdżku

Hipoplazja móżdżku to wrodzona wada rozwojowa ośrodkowego układu nerwowego. W jej wyniku nie dochodzi do całkowitego wykształcenia móżdżku. Najczęściej występuje hipoplazja robaka móżdżku, której przyczyną jest infekcja wewnątrzmaciczna płodu. Niedorozwój móżdżku może być również wywołany czynnikami teratogennymi bądź genetycznymi. W hipoplazji pojawia się oczopląs, zawroty głowy, obniżenie napięcia mięśni oraz trudności w utrzymaniu równowagi ciała.

Badanie móżdżku

Podstawowym badaniem dysfunkcji móżdżku jest dokładna obserwacja neurologiczna pacjenta. Lekarz dokonuje oceny:

• spontanicznej aktywności ruchowej w zakresie chodu, mowy, ruchu rąk i nóg oraz ruchu gałek ocznych,
• stania w pozycji wyprostowanej,
• napięcia mięśni,
• utrzymywania postawy,
• zdolności zatrzymywania i kontroli ruchu,
• przeprowadzonych prób: palec–nos (ocena dysmetrii i drżenia zamiarowego), palec-palec (ocena drżenia i kontroli ruchu), ruchów naprzemiennych (ocena diadochokinezy, czyli zdolności do wykonywania szybkich ruchów), nacisku na nadgarstek (ocena kontroli ruchu).

Uwidocznienie struktur móżdżku możliwe jest podczas rezonansu magnetycznego głowy. Badanie to pokazuje położenie migdałków móżdżku w stosunku do płaszczyzny otworu wielkiego. Nieprawidłowa lokalizacja migdałków może wskazywać na zespół Chariego – chorobę, w której część tyłomózgowia przemieszcza się do górnego odcinka kanału kręgowego. Innym badaniem obrazowym pozwalającym na ocenę patologii w obrębie móżdżku jest tomografia komputerowa.

Bibliografia:

1. Anna Starowicz-Filip i wsp., „Rola móżdżku w regulacji funkcji poznawczych – ujęcie neuropsychologiczne”, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2013.
2. Zaremba J., Sułek A.: Ataksje rdzeniowo-móżdżkowe. Szkoła Wiosenna 2005. Genetyczne podstawy chorób neurodegeneracyjnych. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
3. Andrzej Szczudlik, Monika Rudzińska, „Atlas Ataksji”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.