Muchomor sromotnikowy – czym grozi zatrucie? Jak rozpoznać objawy?

Choć zbieranie grzybów to doskonały sposób na aktywny wypoczynek, nieostrożne grzybobranie może nieść ze sobą groźne dla zdrowia konsekwencje. Zjedzenie omyłkowo trującego grzyba, takiego jak np. muchomor sromotnikowy prowadzi do poważnych powikłań zdrowotnych. Aby ustrzec się przed zatruciem, należy wiedzieć, jak wygląda muchomor sromotnikowy. Jakie objawy wywołuje jego spożycie? 

Jak wygląda muchomor sromotnikowy?

Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) to grzyb, który można znaleźć w lasach całej Polski. Pojawia się przede wszystkim w lasach liściastych i mieszanych, w pobliżu dębów, buków i brzóz. Można natknąć się na niego w okresie od lipca aż do października, a szczególnie w dni, gdy jest ciepło i deszczowo. Z wyglądu przypomina grzyby jadalne, przez co stanowi śmiertelne zagrożenie. 

A. phalloides ma wypukły bądź spłaszczony kapelusz, który osiąga wielkość 6-12 cm. Barwa grzyba zależy od różnych czynników, w tym wieku oraz gleby, na której rośnie. Zazwyczaj muchomor sromotnikowy przybiera oliwkowozielony kolor. Pod kapeluszem znajduje się blaszkowaty hymenofor, biały lub żółto-zielony. Trzon, potocznie nazywany nóżką, ma bulwiasty kształt. Jaki grzyb jest podobny do muchomora sromotnikowego? Osoby, które nie mają doświadczenia w rozpoznawaniu omawianych darów lasu, mogą go uznać za:

• gołąbka zielonkawego lub gąskę zielonkę sugerując się ich zielonym kolorem kapelusza, 
• czubajkę kanię – do pomyłki zwykle dochodzi w przypadku muchomorów o brunatnej barwie, 
• pieczarkę polną bądź pieczarkę białawą – błędy w rozpoznawaniu rodzaju grzyba zdarzają się, gdy zbierze się białą odmianę muchomora sromotnikowego. 

Niektórzy zakładają, że grzyby trujące są gorzkie, co nie jest zgodne z prawdą. Amatorów grzybobrania może więc łatwo zmylić łagodny smak i słodki zapach A. phalloides. Nie bez przyczyny muchomor sromotnikowy uznawany jest za jeden z najgroźniejszych gatunków grzybów trujących w Polsce. To on odpowiedzialny jest za zdecydowaną większość (aż 90-95% przypadków) zatruć w naszym kraju. Spożycie go wiąże się z wysoką śmiertelnością osiągającą 30%, z czego 20% stanowią osoby dorosłe i 50% dzieci. 

Objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym

Pierwsze symptomy zatrucia muchomorem sromotnikowym pojawiają się późno, bo dopiero po ok. 12-24. godzinach od spożycia. Początkowe objawy obejmują nudności i wymioty oraz wodnistą biegunkę, które prowadzą do zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz osłabienia. Chorzy cierpią też na: 

• bóle brzucha, 
• bóle głowy, 
• bóle mięśniowe rąk i nóg, 
• hepatomegalię. 

Objawy te ustępują po ok. 1-2 dniach od zakażenia, przez co chorzy często uznają, że cierpieli na przejściowe dolegliwości żołądkowo-jelitowe czy grypę. Tymczasem po chwilowej poprawie trwającej 24-48 godzin symptomy powracają, prowadząc do poważnych powikłań zdrowotnych. 

U chorych spada ciśnienie tętnicze krwi, pojawia się hipoglikemia i sinica. Zawarte w muchomorze sromotnikowym amanitotoksyny, a w szczególności amanityna, uszkadzają komórki wątroby, nerek, układu pokarmowego, trzustki i nadnerczy. Narządy przestają prawidłowo funkcjonować już w ciągu kilku dni od zatrucia. Po 4-5 dniach dochodzi do niewydolności wątroby, czemu towarzyszy żółtaczka i kwasica metaboliczna. Pojawienie się uczucia senności oraz zaburzeń świadomości zwiastuje śpiączkę wątrobową. Jeśli u chorego wystąpi piorunujące zapalenie wątroby, ryzyko zgonu wzrasta do 40-80%. 

Co robić, gdy zje się trującego grzyba?

Jeśli istnieje podejrzenie, że zjadło się trującego grzyba, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Dawkę śmiertelną dla osoby dorosłej stanowi zaledwie 50 g muchomora sromotnikowego, a tyle waży jeden duży owocnik grzyba. Podczas wywiadu lekarz zbiera podstawowe informacje, które dotyczą rodzaju i ilości spożytego pokarmu oraz czasu, jaki upłynął od jego zjedzenia i wystąpienia objawów.  

Zatrucie muchomorem sromotnikowym można potwierdzić, wykonując badanie amanityny w moczu. Istotne jest również dostarczenie do badań konsumowanego dania, w którym można wykryć zarodniki muchomora. Badanie mykologiczne można też przeprowadzić, korzystając z próbki wymiocin. 

Leczenie zatrucia grzybami

Szybko wykryte zatrucie muchomorem sromotnikowym daje szansę na pozbycie się toksyny z organizmu poprzez prowokowane wymioty i zastosowanie środków przeczyszczających. Stosowane jest płukanie żołądka, wysokie dawki węgla aktywnego lub wlewy z laktulozą. W ramach wtórnej detoksykacji przeprowadza się tzw. wymuszoną diurezę, podając pacjentowi mannitol i dwuwęglan sodu.  

Zabiegowe metody leczenia obejmują dializę albuminową MARS (ang. Molecular Adsorbents Recirculating System) oraz system Prometeusz FPSA (ang. Fractionated Plasma Separation and Adsorption). Gdy terapie farmakologiczne i zabiegowe nie przynoszą poprawy, konieczna jest pilna transplantacja wątroby. 

Bibliografia: 

1. Ferenc T., Łukasiewicz B., Ciećwierz J., Kowalczyk E., Zatrucia muchomorem sromotnikowym (amanita phalloides), Medycyna Pracy 2009, 60(5): 415-426. 
2. Groszek B., Gawlikowski T., Hydzik P., Pach D., Zatrucia muchomorem sromotnikowym w 2005 roku w materiale Kliniki Toksykologii w Krakowie, Przegląd Lekarski 2006, 63, 6. 
3. Tkaczyk J., Brożyna K., Radzka A., Ciechański K., Tchórz M., Rodzinne zatrucie muchomorem sromotnikowym – opis dwóch przypadków w kontekście sytuacji epidemiologicznej regionu, Nauki Przyrodnicze 2018, nr 2(20).